Jesuh le Unau Hna Pahnih

Baibal caang thim: Mary nih a hmaanmi thil aa thim cang i cucu ahohmanh nih an chut lai lo, tiah a ti. Luka 10:42

Martha le Maryte unau hna hi Bawi Jesuh nih a tlun tawnmi hna an si. Johan 12:1-4 kan zoh tik ah hi hna unau nih ta pakhat an ngeih i Lazaruh a si. Hi an ta pa a zawt le a thih Jesuh nih a theih tik ah Bethany[1] ah a kal i a va hnemh hna pin ah thihnak in Lazaruh cu a thawh ter. Thawhthannak bawi a si kha Martha a cawnpiaknak zong kan hmuh khawh (cf. Johan 11). Hi ngaktah hna unau rual sin ah Jesuh nih a tlun hna nak chungin thil pahnih kan nunnak ah i cawn awk a um.

Nitin kan nunnak rawl (Our Daily Bread) timi ah cun, “Pathian a upatmi nu le pa hna nih cun a cawm lawng an kan cawmkeng lo, Amah Pathian sin hrimhrim ah an kan phanhpi,” tiah a kan cawnpiak.[2] Hi biatlang nih hin Martha dirhmun le Mary dirhmun kha a pahnih kemh in a chim. Martha rian felnak[3] cung ahhin Bawi Jesuh nih a mawhchiatnak hi si dawh a si lo. Martha nih a nau nu a hei uh-tanhnak cung i thiam aa cohnak cung tu ah Bawi Jesuh nih dinte in a lungretheihnak[4] kha a chimhhrinnak si dawh deuh a si. Bawi Jesuh nih a herh deuhmi hi rawl nakin i dinh kha a si kho men. Biaruah le a bia ngaih piak kha a duh deuh kho men.[5] Midang herhnak hmuh piak thiam hi thil biapi ngaingai a si. Mary nih Jesuh kehram te ah a thut i a cawnpiaknak a ngaihpiak[6] kha Bawi Jesuh nih a duh piakmi a rak si.[7]

Thil tampi kong ah lung re i theih ter tuk hi Bawi Jesuh nih a kan siang lo. Nunnak ah a hram a si tung i kan herh deuh taktakmi cu Pathian Bia ngaih le Pathian dawt kha a si. Cucu nawlngaihnak in bia ngaih kha a si. Mary nih hin Palestine ram i khual an zohkhenhnak an nunphung kha a buar men ko lai. Sihmanhsehlaw Jesuh kehram i a thut i a bia a ngaihnak nih chunglei nunphung thar Jesuh nih a pek i cucu ahohmanh nih an chut lai lo tiah biahrennak a tuah.[8]





Biahalnak:

01. Martha hi zeiti set in dah kan hmuh? Nu tlokciar a si ti vial men hoi hna in kan hmu sual maw?

02. Mary tuahsernak nih zei nunphung thar dah a kan hngalh ter?

03. Hi hna unau i Jesuh an zohkhenh ning nih zeidah kan nunnak caah a kan cawpiak khawh?

04. Kannih nih tah biangaih piaknak hi kan minung hawi le a bikin kan tuanhawi sin ah kan hmang kho ve maw? Kan inn le biakinn hi an biathli vialte, an thilrit vialte chimnak hmun tah a si kho ve maw? Hruaitu hna nih tah cu an bia vialte cu kan ngaih piak huam hna maw?





[1]‘Kuhchuk thei in a khatmi inn,’ tinak sullam a ngei. Baibal lei thiamsang hna nih cun Bawi Jesuh hi kum thum rian a tuan chung ahhin Jerusalem hi kum khat ah voi khat cu a pal lengmang ti a si. Asinain Jerusalem khua ahhin a riak bal rua lo, Bethany khua tu ah hin a riak tawn ti a si. Bethany cu Jerusalem in khan 2 hmanh aa hlat lomi khuate a si. Bawi Jesuh dawtnak in an cohlan i an zohkhenhnak innchungkhar umnak a si i cu inn cu zihmui rim thaw in a khatmi a si kha theih a si (Johan 12:1-5).

[2]Lal Pek Lian tialmi ‘Baibal nih Khrihfa Innchungkhar Kong a Cawnpiaknak’ timi capar Tilim Journal, Vol. 1 chung ta lak chinmi a si.

[3] Kan felnak i hngalh hna i tih a nung kho ngaimi a si. Fel hi Pathian nih a kan tinhmi rian a si ko. Asinain thiamcohnak ah kan hman sual ahcun tukforhnak ah a kan kalpi tu a si kho ti kha Martha zainak ahhin a hun lang khomi a si.

[4]1 Kor. 7:32 zong hi rel chih ding a si.

[5]Martha zohkhenhnak hi aa palhmi zawnruahnak zohkhenhnak phunkhat (wrong type of kindness) a si rua tiah Barclay nih cun a fianter ve. William Barclay, The Daily Study Bible: The Gospel of Luke, Revised Edtion (Bangalore: Theological Publicatons, 1975), 142. Bawi Jesuh zong hi dinh a duh tuk ve tawn ti hi Marka 7:24 chungah cun kan rel khawh. Rili cung hoi hna ah aa din tawn.

[6]Lungthin cheuhnak bia ngaihpiak hi a biapi taktakmi a si. Solomon sin ah fimnak bia an rak ngai tawn; Moses nih phungbia a chimh hna tik ah an ngaih ding kha a cawnpiak hna. Eerdmans Commentary on the Bible ( Grand Rapids , MI.: William B. Eerdmans Publishing Company, 2003), 1127 ah tling deuh in rel khawh a si.

[7]Pumsa lei cawmkennak tiang lawng hi nunnak ah biapi bik a si lo. Zumhnak le nunnak ah chunglei in nun a thleng khomi cawmnak hi a biapi tuk. Martha sining kha orhlei kut in kan i tlaih lio ah Mary sining kha kehlei kut in kan i ken ve a herh.

[8]The New Interpreter’s Bible in Twelve Volumes: The Gospel of Luke and the Gospel of John, 232.

Remembrance Day (Part III)

Remembrance Day (Part III)
By Victor Biak Lian.

Arti fiar cu lu ah kuan nih khennak a si an ti i Kachin ram ahkhin KIA kut cun arti cu a tlau hrimhrim lai lo. Kan phei maw kan tanpawr maw aa-hnin (thahri hnuh) ahcun khual tlawn ding ti kha a fiang ti a si. Cun kan orhlei liang maw a si lo ah kehlei liang dah, kan thahri hnuh ruang ah aa-hnin ahcun meithal kan puah hrimhrim ti a si. (Phun dangin chim ahcun ikah le ido a um lai tinak a si).

1990 May thla ni 27 cu zapi theih cio a si ban tukin Kawlram ah Democracy phung ningin ithimnak tuah ding a si tiah ralkap cozah nih an timh tuah. Ram chung ah zeitluk in dah mi an phur i an tan le an i biatak cu ka thei lo nain Salai Daniel i, a ka chimhnak ah a ropui ngaingai ko rua. KIO nih statement an chuahmi ah kawl ralkap nih ithimnak a tuahmi hi free and fair election a si lai lo caah mee sanhlo ding kha an thloh hna. May thla ni 26 zanlei ah Bn Hqrs. ah an kan cah dih caah a kenkip in KIA Battalion 3, (251, 253 le kanmah 254 Bn. hna hi special battalion pawl an si. Zenthong, facang le cite zeitik hmanh ah catlo ding an ti mi Bns an si. Phun dangin chim ahcun an comando an si kan ti lai cu) kan rak phan. Lai ralkap platoon pakhat kan i tel ve.

A zeiruang ah a si cu ka thei lo nain cu kan rat lai zanlei hrawng ahcun ka ke he ka liang he ka mit tang thahri zong a ka dawh len. Pakhat khat cu a si ko lai tiah thachia nawn khin ka lung a tha lem lo. Ni 27 zanlei mui chupchap ahkhin cun possition kan la dih cang. Kan strategy cu kawl ralkap mee pung phorh i a ra mi company pakhat kha khua pakhat in an ra lai i khattalei khua in company pakhat nih an rak dawn hna lai. Cu an i tawn nak ding hmun zawn ahcun kah dih hna ding ti a si. Kachin ralkap hi thawngpang hlathlai an thawntuk pin ah an communication lei a tlaitu ralkap pawl an thawn ngaingai caah kawl ralkap cipher (spelling ?) an i kuatmi vialte khi a hman ningin an leh khawh. Cu hna information bantuk tecun kahnak cu timh tuah a si.

Hi ka ahhin chim ka philhmi pakhat cu ikahnak hmun kan phak lai te ah kanmah Lai ralkap kha point kal kan si caah kan pawng lamkam tein valah a tho. A hmaibik a kalmi kan naupa nihcun a vun zoh i a ti a lak. Kan hnu lei Kachin ralkap pawl nihcun an mit vei tiatia he an kan zoh i, ziah nan lak tiah an kan sik. Hlonh zawkzawk tiah kan naupa cu an ti nain, a nih ve zong cu a hlonh bantuk khin aa tuahter i hlonh loin zanriah meh ah an kio i thaw ngaingai in an ei hna. Keitu cu ka hei ei lem lo. Ka tih pah bia zong cu a si theu lai.

May thla ni 29, zing deika te ahkhin kawl ralkap cu kan tuak ningte in an rak phan taktak. A sinain kan bawh hna naklei in chuah loin kan hnulei tu in an chuak sual ai. Minute 25 tluk kan vun ikah ahkhin ka hmaika pe 5 tluk ah meikhu te ka vun hmuh. Cu vial ahcun ka lu hi a vun lin dih. Ka meithal cu vawlei ah ka chiah i khukbil buin ka um lio a si caah cuti tecun ka bawk. Ka lung a fim ko. Ka thi tamtuk a chuah cu ka theih. "Bawipa ka nunnak cu nangmah nawl si ko seh" tiah thla ka cam. Ka lu cu a sa thluahmah. Ruahpi a sur tuk caah ka thi cu ruahti nih a vun fenhpah thluahmah khi ka hmuh. Cu lio ahcun ka naupa, Lal Khaw Chan nih a vun ka zuan hnawh i a vun ka puak. Zenthong a niam tuk caah kunbu tekhin a ka lawnpi. Pe 20 tluk a vun ka puak ahkhin aw pakhat kan vun theih i eelaw!! hivial hi kan si ko hi ta tiah ka vun ruah.

A rak sining cu 60 MM (Thalpak bantuk a tawite khin bomb kha an kahmi phun khi a si) nih “Lal Khaw Chan” kut ah a tlakhnawh caah a meithal a thlak. Minung nunnak van in a tla tiah, cu bomb cu a puak lo. A khu a chuahpah khin kan hmai te ahcun a ril thluahmah ko. Cuti tecun a zoh te khin kan zoh ko i, a hei puah ahcun a va kan hlonh te dingkhin kan um. Zeicahtiahcun keimah kha a ka puak pah caah a keng cung khan thumhawk ka tha lo. Minutes 30 tluk a rauh ah sii saya sin ah kan phan. Ka lu an zoh i, ka kehlei mit le ka hnakhaw kar lak ahhin kuancik nih a ka khen. Cuka cu bleeding point a si caah ka thi tamtuk a chuak. Ka hma cu thit 6 in a lenglei in an ka thit colh. Ka pum dang an check dih hnu ah ka ban ah hmun 2, ka phei ah hmunkhat kuan nih a ka peh kha ka theih. Ka tai ah a ka khenmi kha cu zenthong bawm nih ka phenh hlah seh law cu, chimawk a um ti hnga lo. Thiar zenthong bawm magazine timi khi a boh kho dih cikcek.

Nikhat le zankhat kan ikah hnu ah meithal thawng a dai. Kawl ralkap paruk an thi i meithal zunruk an char (An ka kahnak meithal let-thoh an ti mi zong cu kan lak chih). A nungin minung pahnih an tlaih hna nain hma an put caah thate in an thlop ta hna hnu ah cuti cun lam lai ah an porter (thilphur) pawl he kan kal tak hna. Hi ahhin minung paruk hma kan pu i pathum cu kan mah company in kan si. Kan zapi tein kan lu lawng te ah a kan khen. Arti hmanh a si rih lo, vati zong cu a rem rua lo. Kan company commander pa cu merh nawn khin na zum cang maw? a ka ti i thathi zong khin a ka chawn duh lo.

Laiza timi (the capital city of KIO an ti i cu ka ahcun high school pakhat zong an ngeih) kan phak ah, ka Pupa a min ah Thingpai Lah Ja an ti i an High School Headmaster a si (an phun ah ka nau le pawl he a kan hrawm) nihcun a rak ka dawn i Lian Uk na thei maw? tiah a ka hal. Ka theih ko ka hei ti. MP nan mah khua in a tling, radio ah ka ngeih a ti. Election result vialte cu a mah nihcun ka ihnak pawng te ah a ka thuthnawh i a ka chimh. Democracy kan hmuh hlan ah pei ka rak loh dengmang hi ka hei ti.

Cu, ka ralhma cun sizung ah thlakhat ka um. Cupin ah an ka thitnak a poih caah thlakhat bak ka um than hawi. Hi caan zong ahhin Pathian dawtnakin siibawi te nih an ka khamh manh hawi. Thaizing bantuk sizung in a chuak cang dingmi cu, ralram ah a phung men an rak ka thitnak kha a poih thut i ka thi tamtuk a chuah than caah le ka thaahri a rak catmi kha an rak temlo caah operation nazi pathum chung an ka tuah than. Thi tholthum an ka ronh. Kuancik pali hrawng an ka chuah piak than. Democracy cu a tutiang zong kan ngah hlei rih lo. All Burmese Student Democratic Front (ABSDF) timi kawl Siangngakchia ralkap pawl nihcun kan tlung cang lai tiah puai an tuah i an rak lomh.

Manaw puai i an laam hi Kachin nih an ngeihmi laam lakah a nuam ngaingai mi pakhat a si. Mibupi pi aa zulin laam phun a si. An lakah kumkhua lei in a si ah, rank lei in a si ah upabik nih a hmai in a kan hruai. Amah nih a laam ning pohkhan a hnu in rulbang aa tlaimi mibupi nihcun kan zulh. Laamnak a laifang ahcun tung a nganpi pi pahnih khi an phun. Cu tung pahnih cu a lu le a ke lei-in tlanghnih in thing an zam i, an peh hna. A tang tlang ahcun sumsel le beleu an thlai hna. Cu sumsel le beleu cu a nganbik in a fa bik tiang aa changchangin an thlai hna caah zoh aa dawh ngaingai. Tunghram ahcun zu a phunphun kha an dah hna i nungak aa dawhbik timi pawl hna nihkhan cu laamnak i a laam mi vialte cu an kan dinh. A cungtlang an van mi ahcun thil a phunphun an thlai hna. A lu ahkhin mi pakhat a thu, cu nihcun khuachia phun khi bia seh law ka lawh ter. Tung an phunmi pahnih cu an san ahhin pekul tluk an si lai dah. Cu tung pahnih cu Hqrs. ah training a lami minung zakhat renglo nih Naurapa an timi (training Hqrs. and brigade Hqrs.) in nithum chung an put. Ka chanchung ka laammi laam vialte lakah kha Cingphawh Manaw laam ko kha dah a nuamh bik lai ka ti.

Kan hawi le vialte zong, cu laam ahcun an laam dih hna. A nuamhzia hi kan chim kho hna lo. February 5, hi Kachin Independence Organization an thawkni a si caah an Dothlennak Ni (Revolutional Day) ah an tuah. Cu ni ahcun Manaw laam cu an tuahnak chan cu a si. Cu puai ahcun Ks. 400,000 tluk an hman. Bamaw in kawl a ngingh zong an ra. Tuluk ram ah music instrument pawl an hlan hna i state show zong an tuah. Cun video a zoh zuammi nih video, Manaw laam a duhmi nih Manaw laam, cun games a phunphun (le-kawng-gin waing) hei tibantuk le ei le din phuntling an zuar. Kawl phayapuai tluk tekhin cu tupung Hqrs. ahcun tuah a si i, a nuam kho tuk. Chim bawn a si lo. Cu puai a zawhmi minung hi 1500 tluk cu kan si theu lai dah. Puai kan rak hawt tuk caah maw a si hnga theihlah, cu puai cu a nuam khun in theih cio a si.

Manaw puai zong kan lam dih cang. Thlaruk rau dingin kan rak i timhmi cu kum thum kan rau cang. Tlun caan zong cu a hung chuak taktak cang. February ni 12, 1991 ah kan zapi caah zanriah dumtinak an kan tuah piak. An upa hna nih bia a phunphun an kan cah. Kan upa le zong nih a phunphun bia an chim ve. Cu thlahnak zanriah kan ei hnu ahcun "propaganda team" ralkap pawl nih state-show an kan tuahpiak. Cu thlahnak puai ahcun lam a phunphun an kan lam piak i hla a phunphun an kan sak piak. Kanmah lei hlasak thiam deuh vialte hna nih hla in an hei leh ve hna. Cuzan cu mitthli he hnapduk he kan i ciah cio ko. Zantim suimilam 12 ah puai cu kan ngol.

“Major Pan Aung” nih bia a chimta mi ka philh khawh lomi pakhat cu, hi hnu Manaw puai cu hi ramtang Pajau Bum ahhin si ti loin Rangoon le Myitkyina ah kan lam hna lai a kan ti. Hi, Major Pan Aung bia hi sullam a ngei ngai tiah ka rak ruah. (Major Pan Aung hi Kachin ralkap bawi lakah a min a thang bikmi le an upat bikmi ralbawi a si. Raldo a thiam tiah a min a thang i kawlralkap nih an tih bikmi ralbawi zong a si. Nizan naite ah a thi cang tiah Lt. Col. Zing Cung nih a ka chimh)

Michecktu ka si caah deilei nazi pathum hrawng ah kan ralkap vialte cu ka va check hna tikah pakhat hmanh an riahnak ah an um lo. Barrack cu a thing hirhiar. Khuazei ahdah an loh dih hnga tiah inn pawngkam ah ka vun i chawh cu chaklei le thlanglei hrawngkhin, tah thawng bantuk, nihkhek thawng bantuk ka theih cuahmah hna tikah ka lung a fiang. Ralkap an za tein an tling ko tiah report ka pek i ka it diam. A zeihmanh kaa hmuh khawh ve lo caah ka ih diam cu a si. A thaizing zingka suimilam 6:00 briefing ahcun an zate in an tling dih ko. A cheu cu a thoka ko tekhi an ilawh ter.

February 14, 1991 Zinglei suimilam 3:00 ah a si. Khua a sih tuk ahhin kan kutcaang hin a fak dih. Ready in kan itimh tuah dih cang caah a thli tein KIO General Hqrs. picun ni zeizat lam kal lai ding theih lomi “Long March” cu kan thawk. Kan tlun a kan thei mi cu an upa te le gate i a um mi ralkap pawl lawng kha an si. Good Bye Pajau, Good bye Aroi!

Remembrance Day (Part-II)

Remembrance Day (Part-II)
By Victor Biak Lian

Kan nau Thang Vela ti mi hi mi khuanuam ngai mi te a si. A holh ah nuar nawn tung in a hmualfak ngai khin bia a chim tawn mi a si. Capo a kan saih piak mi pawl hna hi nichiar kan i theih loin kan tuahsual tawn mi pawl hna khi fiang tein a vun kan sawh piak tawn. A bikin an khua Cicai (Kaley Valley) hrawng i a cang mi pawl khi a kan ruahtawn hrimhrim ahhin kan nih nak ah kan paw zong a fak dih tawn.

Nikhat cu Hqrs. in message ka ngah. KIA Battalion 253 kha kawl ralkap nih an kah hna caah cu operation ahcun kan nau Thang Vela cu a kan thih tak tiah a si ai. Cupin ah kan nau pakhat Lal Khaw Chan (An section commander) zong hma fakpi in a pu hoi an ti. 1990 October( ? ) hrawng si dawh a si.

Kachin ram ahhin kan hawi le 5 nih an nunnak an chiah tak. Ka ruah than lengmang tikah hihna hi chungkhar nih an bochan mi hna, khua le sang ah mifel ti mi hna le nawl a ngai mi lawngte an si. An chan a tawi ko. Tlanval lio te ah an kan thih tak hi cu lung a fak hringhran ko.

Kan tlun khawh hlei bal lo caah kan lung a rawk ngai ngai. Nikhat cu kan camp ah (CNA ralkap lawng kan si) ca pe an rak thlah. Kan Bn. commander nih hi ca nan hmuh bak hin Bn. Hqrs ah rak zuang colh uh tiah bia a kan cah. Ka ruah mi cu a tu hi tlun ding kan si cang ko lai hih ka ti i kaa nuamh tuk ah meithal zun 7 ka puah. Kum 3 chung dengmang kan umnak camp (Khaya Bum) cu bye bye kan ti i phawh 2 in kan i cheih. Kan zapi ah minung 9 kan si. Camp ah Battalion commander pa report ka va pek tik ah Bn. RQ a hei auh colh i, hi hna hi zenthong 200 cio chuah chap hna tiah a hei ti. Ka lung a fiang cang. Tlun cu a si ruam ti lo.

Sweet December 1990 zingka te ahkhin kawl ralkap battalion 2 cu ambush kan tuah hna. Sweet December cu Laitlang ahcun nuam tukin kan rak hmang nain cu zing tu cu kuan le zen lak ah heh tiah kan tli kan zam. Nazi 3 chung ikah a hun si hnu ah kan kiar. Kan tlung rua lai dah ra tiah tlung hlei hlah. Cuti cun ikah idohnak cu aa peh thluahmah lengmang i voi 12 bak kan ikap cang. Ration a phor mi an si caah an ration kha hrawh piak dih hlanlo ti kha ruahchan in doh an si i kan hrawh khawh piak hna lo caah cuti cun kahnak cu aa peh chin lengmang.

Zingkhat cu kan naupa pakhat nih nihin hi Christmas zing a si, thlacam hna uh sih tiah a ka ti. Khurchung ah kan umnak hi a sau ngaingai cang caah kan khuk hi aa samh kho setsai ti lo. Aw! Christmas ni pei a si tak ko hi. Daihnak Ni. Daihnak le Remnak Bawi a chuah ni a si. Kah le dohnak um hrimhrim lo dingin thla fakpi in kan cam.

Cu tlawmpal ah kan tang te ah a riakmi hna kawl ralkap zong cu heh tiah thla an cam ve. Kan aw kan I thei kho hna. Kan mui bel kan i hmu kho lo. Tlawmpal ahkhin daidup in kan vun um. Zingka 6:00 hrawng a si lai dah. Cu ahcun aw thang nawnpi khin kawl ralkap pawl riah nak lei cun authawng a hung thang. Kawl holh in; "Nihin cu kan thih ni le kan nun ni a si. Hi kan ration phurhmi hi nihin ah kan phakpi lo ahcun kan hawi le rawl an ei lo nak zarhkhat a si cang. A ho dah ram le miphun caah a nunnak a pe lai” tiah a vun au.

Tlawmpal ahcun, kai, Kai, kai... beng, beng, Bung....tiah ikah cu ngol a thei ti lo. Chun suimilam 12 a si ahkhin kan umnak cu kan zam tak. Cu hnu voi 2 kan kai hnawh hna nain zeisan hmanh a tlai ti lo. Kan thlacamnak Pathian nih a kan let rua lo. A fak bik ikah ni a si i minung 40 reng lo kan thi. Kawl ralkap lei cun zeizat an thih cu ka thei lo. Cu nakin an tam lai dah. Cu ticun Dec. 26 ni ah voikhat, Dec. 27 le Dec. 29 ah voikhat, nicheu cheu in kahnak a um hnu ah Dec. 29 zan zantim ah kan umnak cu kan zam tak than.

Hi ni tiang ah kanmah lei ralkap 75 an thi i 100 renglo hma an pu. Column 3 in doh a si i kan i donak ni 29 a rau cang. Kan thaa a bat tuk cang caah thinlung lei zong a der ko cang. Tiva pawng te ahkhin kan riak beh hna. Zingka ah senthum (sergeant) in a cunglei a si mi vialte kha Column commander nih a kan auh i zenthong cu an kan chuah piak than hawi. Kan lung a rawh tuk caah a tu kan kal than ahhin cun kan nung ti bal lai lo ti kha ka ruat.

Ka nau le pawl cu zenthong ka phawt cuahmah lio hna ah ralkap pakhat a rak ra than i commander nih an auh tiah a ka ti. A zeidah a si hawi hnga cu, tiah thachia nawnte khin ka va kal.

"Victor, a thi mi nan um maw” a ka ti.

“Um hlah Duchum” ka ti. (Duchum ti cu Kachin holhin Captain tinak)

“Hma a pu mi tah nan um maw?” a ka ti than i,

“Um hlah duchum” ka hei ti than.

“Ziah nizan tihni ah Khang Phenla (Kachin nihhin Khang tiah an kan auh, phenla ti cu ralkap tinak a si) pakhat bom nih a puah tiah an ka chimh tung” a ti.

“A puah ko nain a ban ah tlawmpal te lawng nih a khen” ka ti.

Kan naupa a min ah Bawi Sang (Mine ralkap) cu amah nih a hmanh mi mine nih a rak puah. A sin ka va phak ahcun a sa le vawlei aa cawh dih rua tiah ka ruah nain, zeihmanh aa rak khong lo. A rak lau tuk nak ah a taksa ahhin thi zong a um lo, a rau dih i dengteu khin a rak dir ko. Ka vun hlawh hnu lawng ahkhin a holh kho. Zeitluk in dah Pathian nih a kan umpi ti kha ka ruat.

Ka chim bantuk in minung 75 an thih lakah kan nih CNA ralkap cu kan him dih tiah ka ti tikah Bn. commander cu a khuaruah a har i aa zumh lo. "Nan meithal vialte le nan zenthong vialte rak ap dih uh, an in cah cang hna” tiah a vun ka chimh.

Kaa lawmh tuk ah ka mitthli a tla. Ka nau le pawl cu ka chimh hna i na kan hlen ko lai an ka ti. A si taktak ko. Tlung dingin auh kan si cang kha a fian cang caah kumpi kum thum chung thih ah thiti, nun ah nungti, eiti dingti kan hawi le Kachin ralkap pawl zong cu an ngaih a chiat tuk ve caah an tap. Shan Bama pa te, a min ah Ba Ngwe an ti I, annih hoi cu a chawnh zong a ka chawn kho ti lo. Cu zing cu a hohmanh holh kho loin mitthli he kan i then hna.

Nithum a rauh hnu ah KIO General Hqrs kan phan. Tlung dingin timhtuah a si cang caah kan buai ngai ngai hna. Ralkap phung bantuk in upa deuh nihcun zeitik kan tlun lai kha kan theih ko nain kan nau le tu cu kan chim hna lo.

Kan tlunnak ding lamthluan kong vialte ka vun ruah ah ka zenh ngai ko. Tuluk ramri (Map khi na mitthlam ah vun cuan ter hmanh) in kawlram a cungbik Kachin ram a lu, Sumparabum a tang deuhin Hokaung valley ah rak tum than. Cuhnu ah Naga hill (Lehsi a chak meng 50 tluk) in Arunachal border ah, cuhnu cun Nagaland, Manipur ramri vun hrawn pahin, Mizoram luhpah chuahpah hnu ah Bangladesh tiang (Vawlei cung ram, ram 4) bak tanpah in ke he tlun ding cu ni zeizat riamruam dah kan rauh hnga aw???? A kar lak ah kahnak le dohnak hna hei um sual seh, damlo, fah le zawt hna nih kan tlunh sual seh etc. etc.. ka ruat duh ti lo. A zei a si hmanh ah kan ram kan ngaih tuk cang caah kan nau Hmung Hmung bia bang nikhat cam zong cu kan duh ti lo.

Cuti khua ka ruah cuahmah lio pi ahcun ka hawipa Kachin pa (a ke khat lei a um ti lo, thilthi ralkap a si) a rak ra i Ja Naw le Aung Lah kha nizan ah ralkut in an thi tiah a ka chimh. A ka chimh pah ah a tap. Ka ngaih a chiat tuk ve caah ka tap ve. Aung Lah cu ka section commander a si i Ja Naw cu II IC a si. Kan vun ihal than tik ah Ba Ngwe zong a thi ve an ti. Kan company cu minung 36 kan si. Kan kal tak hnu hna ah a thi mi he kanmah kan kiar he a si tik ah an hrawh i, Company pakhat cu Section pakhat ah an chiah hna tiah thawng ka theih.

Cu tluk in kan thi ko, kan i do ko nain vawlei cung ahhin minung pazeizat nih dah an kan theih pi hnga aw????? tiah ka ruah tikah ka lung a tha lo. A sinain ka hawidawt hna, mi nih zeiti pohin an in chim hna, an in ceih hna zong ah nikhat khat ahcun Heroes tiah nan min tial a si ve te ko lai.

Remembrance Days I

Remembrance Days
By: Victor Biak Lian

1990 kum August thla ni 10 zantim, furpi a si caah ruah siamsiam in a sur. Cu ahcun minung pakhat le pakhat hi pe 1 dan hmanh in i hmuh khawh a si lo. Military Operation in kan rak kiar lei a si i kan i tinh mi hmun kan phak khawh lo caah thlam pakhat ah kan riak.

Chun nitlak ka bat tuk cang caah, tlawmpal ka vun zau ah khin ka hngilh colh. Ka hawi pa nih a ka thangh i Column commander pa nih an auh a ka ti. Ka meithal kaa lak i a sin ah cun ka va kal colh. "Victor, nan nau pa hi hi ti ning hin cun raltuk nak ah kan i kal pi khawh lai lo caah, hika Lo-thlam ahhin kan in chiah taa hna lai. Rak um pi law a dam deuh tik ah rak tlung te uh" tiah a ka ti. Ralbawi bia cu el awk a that ti lo caah cuka hmun ah cun riak ding in kan i tim. Cu ahcun kan nau pa cu ka vun zoh i a mit hi aa chin ti lo, a thep fawn lo. A tak ka vun tongh tikah a kik dih cang. Asinain a thaw te cu a chuah ko. A holh kho ti lo. Tlawmpal a rauh ah cun voihnih thum a vun ai i ka vun pawm colh. Cu lio te ah cun ka kut cung ah a thaw cu a cat. A thaw a dih in a mit cu duhsah tein aa chin. Lai ralkap vialte kan i au dih i cu zan lila ah cun thlacamnak he a ruak cu kan vui.

Amah hi a min ah Sui Kung a si i 1988 ram buai lio ahhin tang 7 a cawng lio mi te a si. Chin Nationl Army (CNA) ralkap, Kachin ram training a la mi lakah a kum no bik a si. Ataksa a khat i a ngan a dam ngai mi a si. A voikhatnak military operation a kal a si i, cu ahcun rai nih a fanh. Front-line a si tikah a zeiti hlei hmanh in zohkhenh awk le tuamhlawm awk a that lo caah a kan thih tak nak cu a si. A thih hlan nikhat chung hi a kal khawh ti lo caah tlang tlangkhat chuak in kan rak puak cang . A mah hi Chin National Army lakah a hmasa bik front-line ah a kan thih tak mi a si. A kum a no bik a si fawn.

Hi Sui Kung kan vui lio te ah hin kan nau Mawi Li Lian (Mawi Lan tiah kan auh) hi kan pawng te ah a section pawl he an riak i a lu ah cangfut nih a seh. Cu cangvut sehnak a thi chuakmi cu a pih khawh ti lo caah a tuam in an tuam. Thader nawn te khin ka sin ah a ra i, "Zeitik hrawng ah dah kan tlun khawh te lai kan ram ah" tiah a ka hal. Tuan ah kan tlung ko lai dah! A tu operation a dih hin cun tlun dawh hmanh kan si cang tiah a lung tha seh ti in ka chimh.

A thaizing kan camp ah kan tlung. Camp ah nihnih kan i din. Cu ahcun, kan nau pakhat Sang Za Hmung (Hmung Hmung tiah kan ti) nih “ka u Vic zeitik ah dah kan tlun lai”? tiah a ka hal. Ka nau kan tlung dengmang cang ko tiah ka hei leh ve. “Nikhat zong ka um kho ti lo” tiah thinhung ngai in a ka leh i ka nau kan tlung deng ko cang tiah ka vun hnemh pah ahkhin an rak auh i, khin a dang operation ah kal an i thawh.

Thlahnih a rauh hrawng ah dah a si lai. Sizung ka um lio a si i cu ahcun ca bite khi ka hmuh. Cu ca te cu ka vun rel tik ah Mawi Lan le Hmung Hmung nih an kan thihtak tiah thawng an vun ka thanh nak ca a si. Ka lung a fak tuk i chun nitlak ka nuam lo.

Maw Li Lian hi, Rangoon University ah 3rd yr. B.sc Physics a kai lio mi a si. Sang Za Hmung hi Rangoon Institute of Technology (R.I.T) ah First year a kai lio a si. A bright ngai ngai mi an si i Student Union ah bochan mi upa an rak si. Cu tlawmpal a rauh thiamthiam ah, thawng kan theih than mi cu Thawng Lian Piang (Aa Thawng) nih a kan thih tak, Battalion 5 area ah ti a vun si hawi. Kan lung a fak chinchin. A thihnak kong kan vun hlat than lengmang tikah a cheu nih kawl ralkap nih an tlaih i thingkung cung ah an rak thlai i, a ruak lawng kan hmuh a ti na. A cheu nih a dam lo nak in a thi a ti na, an bia aa dan dih caah a zeiti set in dah a thih hi a tu tiang theihlo a si. Amah hi English major in Rangoon University ah final year a kai lio mi a si. Mirang hlasak a thiam tuk mi a si.

1990 kum October thla a si hawi i, kan tlung bal hlei lo. A zeiruang ah dah kan tlun lo cu ka thei lo. Nikhat cu ka lung a len tuk caah umtu awk theih lo ahkhin kaa chawk. Khua a thiang i fing le tlang an lang. Khua a sih pah cang caah thlizil nih a kan hranh ahkhin a kik ngai ngai. Zei thawng dik a thei lai ban tuk khin ka um. Ka umtu fah ka celh ti lo caah KIO Hqrs ah kal ding in kan commander sin ah a khunh ka hal i kaa thawh.

KIO Hqrs cu ka umnak in nikhat lam kal a si. Pe 9000 above sea-level ah a um caah cu ka hmun cu thla 12 chung ruah a sur i khuasik ah hawhra a tla. Ka phak le cang ka in ka hawi le nih khuaruahhar nawn khin an ka zoh. A sinain zeiruang ah a si cu ka thei lo. Rawl kan khim dihka ah khin kan pu le nih an ka auh i meiphu hram te ah bia an ka chimh mi cu na nau Aa Thiang nih a kan thih tak an ka ti. Aw, hi ruang ah hin pei a rak si ko lai hi! hi tluk ka umtu a rak fah hi ka ti.

Biak Thiang hi Mandalay University ah correspondence in philosophy final year a si. 1987 kum ah 5 distinction in a awn caah M.A tiang a chung in kai kho ding a rak si. Kawlram buai ruang ah Champhai refugee camp ah kan unau in kan rak zam ti. Kachin ram ka kal lai ah hin, “ka nau, keimah ka kal ko lai caah nangtu hi cu Bible sianginn kai ah rak kal law, Pathian rian tuantu si ding hi kan duh piak deuh” tiah bia ka cah taa i a si ko, keitu cu ka rak um ko lai tiah bia a ka leh. Ka kal lai zan cu kan unau in zantim tiang kan thu ti i Haka sunday school saya rian kan tuan lio le BYF ah kan tuan lio kan sak tawnmi hla hna kha kan sa. Cu pin cu bia kan chim ti ve ve lo nain kan lung chung in kan i zoh dan te khi phun dang ngaingai a si. Khua dei lei kan vun panh khin kan i thawh i kan camp vun lonh tiang a ka thlah. Kan kal lai ah thla a kan cam piak. Kha lio caan kha ka mitthlam ah a cam zungzal ko.

1990 kum July thla ni 27, zanlei suimilam 3:00 ah a mizei ti theih lo mi nih Champhai refugee camp pawng te ah an thah tiah Champhai ka rak phak than ah an ka chimh. A nih tu cu khualak ah a thih caah a thlan te zong cu Champhai khua ah an ser piak.

1995 April thla ni 25, zanlei mui chialmal ah khin kan hawi le Salai Daniel le Tial Te (Tial Pen) kha ruahlopi in an kan leng. Delhi thal cu a linh ling cing a si. Biaruah awk te kan in ngei tiah an ka auh i a leng lei ah an ka chuah pi. Aizawl in an rak kan phone i U Hlun (Salai Sang Hlun) kha thla ni 23 ah a kan thih tak tiah bia an in cah hna tiah an ka chimh. Khuang Khuang (ka innchung nu) cu zeithei lo tein innchung ah rawl eiding a timh tuah lio pi a si. Ka mithmai a chiat caah a lung cu a nuam lo nain a ka hal lo. Rawl ei hmasa hna uh sih tiah ka sawm hna i, kan khim dih hnu ah ka chimh. Aa zumh lo caah a ar. Cu hnu ah a tak a si ko kha a theih tik ah a tap. Cun kan zapi tein kan tap. A thi tak tak ko.

Amah tong ding ah Aizawl ah April thla thawk ah ka va kal. Assam rifle (India ralkap) nih an tlaih tiah Pa Ci (Maj. That Ci, kawlram thong ah a um lio) nih a ka chimh. Cu a ka chimh cuahmah lio ah cun palik nih an kan tlaih i zanhnih chung lock-up ah an kan chiah.
Operation Golden Birth tiah India ralkap le Kawl Ralkap nih joint operation an tuah i Naga ramtang mi hna kah an timh hna caah CNF kha a bawmtu nan si tiah an puh hna i U Hlun le Thawng Mang le Kung Ling cu Parva ah an tlaih hna. Helicopter in Aizawl ah an rat pi hna i an hrem hna nak in an thi. Thawng Mang cu khuazei a thih zong kan thei lo. Kung Ling cu a ngakchia tuk an ti i an thlah.

A thi a lo an tam cang ko. (Kan tial cawk lai lo) Kan ram cu aa thleng hlei rih lo. Tuan ding a tam ko. Kan thi len rih ko lai. Mipi nih an tuar rih ko lai. Tuar hmasa lo ahcun luatnak timi cu a mah rat cun a ra lai lo.

Nihin Nov. 11 hi "Rememberance Day" tiah an ti i ralpi pakhatnak le pahnih ah siseh, luatnak caah a lu a rak pe mi hna vialte upatnak caah le philhlonak caah an tang te ah a sen mi te (Popy flower) an i benh i upatnak an pek hna. Hi ca te hin ka dawtmi ka hawi le ram le miphun caah nunnak a pe mi vialte hna upatnak ka langhter. An kal tak mi hna chungkhar cingla rualchan zong Pathian nih hnem ko hna seh.

Jesuh Muihmai Thlennak

Baibal caang thim: Vancung sunparnak in an i thuam i Jerusalem khua i a thihnak thawngin Pathian nih a tinhmi a tlinter lainak kong kha Jesuh he cun an i ruah. Luka 9:31.
Bawi Jesuh muihmai thlennak kong[1] hi thlacamnak he aa pehtlaimi a si (caang 28-29). Bawi Jesuh nih hi lio caan ah Peter, Johan le Jeim kha aa sawm hna i thlacam awkah tlang[2] ah a kai pi hna. Thla a cam lio ah a hmai cu aa thleng i Moses le Elijah he bia an i ruah. Pathian nih Jesuh cu a Fapa a sinak kong le a bia an ngaih awk a herhnak kong kha minmei chung in a chim.[3] Hi muihmai thlennak nih zeidah sullam a ngeihter ti kha kan zoh ti hna lai.

Tuar-innak[4] le sunparnak hi aa then kho lo ti kha muihmai thlennak nih a chim duhmi a si. Toidornak nih sunparnak a co tawn. Mithiangmi hna cu sunparnak muihmai an keng[5] ti kha van in a rung tummi Moses le Elijah nih an langh ter. A hmai a ceu i a cermi hi Moses tlang cung i a rak tum lio i a hmai a ceumi ceunak bantuk kha a si i nimtlau bantukin a ceu mi a si tiah a biafang le holh hmanning sullam ahcun fianter a si.[6]

Thlacamnak cu muihmai thlennak a si pin ah rian kong ah thlennak[7] a petu a si i hmai a ceuter fawn. Pathian he kan i pehtlaih tik ah amah sunparnak a kan hrawmh i zeidah kan rian a si kha a kan hngalh ter ve. Bawi Jesuh nih vailam i a thih lainak kha hi thlacamnak nih a muisam a langhter. Pathian nih a Fapa a sinak cung i a lung a tlinnak[8] kha minmei chung in a hun chim i a bia le a nawl ngaih ding zong kha a kan fial. Moses le Elijah biaruahnak nih Bawi Jesuh zong exodus[9] lam i a hei kal te lainak, Jerusalem i a tlin te lainak kha Luka lawng nih hin a thlam in a langhter.[10] Muihmai thlennak nih hin Pathian sunparnak i hruk pengnak kha a chim duhmi a si lo. Vailam tahnak lam i timhlamhnak tu a si. Hihi Martar hna nun nih khrihfabu ah tehte a khaanmi a rak si ve. Steven zong kha a muisam vanmi a lawhnak kong lung i a cheptu nih tehte an rak khan ko (Lam. 6:15 ). Moses le Steven nih an hmai a ceu kha an i hngal lo.





Biahalnak:

01. Muihmai thlen nih zeidah a sullam a chim duhmi a si?

02. Moses le Steven hmai a ceunak kong ah khan an hmai a ceu kha an rak i thei maw? Thlarau kan ngeih hna hi kanmah nih kan i thei tuk sual maw?

03. Muihmai thlennak le exodus lam zulh kha zeitindah an i pehtlaih?

04. Van sunparnak hi zei kan tuah ah dah kan i hrawm khawh ve?

[1]Bawi Jesuh muihmai thlennak kong hi Matthai, Marka le Luka nih an tial cio dih. (Matt. 17:1-13; Mk. 9:2-13). Asianin Luka tialmi hi a tlin khun caah Peter nih hi kong hi a chimhmi a si caah a tlin khunnak hi si dawh a si tiah an ruah. Easton ’s Bible Dictionary ah zoh.

[2]Hi tlang hi Hermon tlang a si kho men tiah Easton nih cun a ti.

[3]Baibal Cawnpiaktu: Biakam Thar, 257 ah zoh.

[4]John Darby’s Synopsis hrilhfiah nih cun Jesuh a tuarin lainak kong he a pehlaihter.

[5]Albert Barnes’ Notes on the Bible fianterning ah zoh. e-Sword chung ta lakmi a si.

[6]Matthew Henry hrilhfiah ah zoh. e-Sword chung ta lakmi a si. Salm 2:8 le 2 Kor. 3:18 hna hi rel chih ding an si. Barnes hrilhfiah ahcun a ceumi kha a ceu tuk ah a cer in a cer a ti ve

[7]Hi thlennak cu mirang holh i ‘transformation’ timi khi a si i Rom 12:2 i a chimmi chunglei thlennak phun khi a sawh duhmi a si. The Abingdon Bible Commentary (New York: The Abingdon Press, 1929), 1041 ah zoh.

[8]Tipil a in lio zong ah van in awthawng a thang i Fapa cung i Pathian a lungtlinnak kan hmuh khawh ( 3:22 ). Fapa nih thil a tuahmi cungah a Pa nih a lung a tlinpinak a si. Hihi kan i cawn i kan i nunpi ve awk a si. Midang lawmhpi, theih hngalhpi, hnathlakpi, lungtlinpi hi kan i harh tuk tawn. Na tuanhawi asiloah na nu pi maw na pasal maw a thil tuahmi i hlawh tlinnak a hmuh tik ah lawmhpi zia thiam piak hi a biapi taktak mi a si tiah ka ruah. A cung ah thil tha lo na va tuah lo vial lawng hi a za lo; na lawmhpi lo kha sual tluk a si kho ko. Thil sual tuah lo tiang lawng aa cawnpiakmi khrihfaphung a si lo i thiltha tuah aa fial i aa hneek mi phung duhnung a ngeimi kan si.

[9]Exodus ti cu ‘chuahnak, luatnak’ tinak a si. Mi vialte nih luatnak tling kan hmuh khawh naklai Bawi Jesuh nih exodus lam a rak i thimnak kha Moses le Elijah nih bia an hun ruahpinak a si.

[10]The Abingdon Bible Commentary, 1041-1042.

Jesuh Thla A Cam



Baibal caang thim: Ni khat cu tlang cung ah thlacam awk ah a kal i zan khua dei Pathian sin ah thla a cam. Khua a dei tik ah a zultu kha a kawh hna i hleihnih a thim hna i lamkaltu tiah a ti hna. Luka 6:12-13.

Bawi Jesuh hi thla a cam ngaingai mi a si. Luka nih thawngtha cauk dang hna nakin Bawi Jesuh thla a camnak hi a thlir cawi khun mi tete an um. A hlei in midang nih an tial lo mi voi 7 thla a camnak kong kan rel khawh i cu hna cu: tipil a in lio (3:21), mizaw a dam ter lio (5:16), lamkaltu 12 a thim lai caan (6:12), Peter nih Jesuh cu Pathian Fapa Messiah a si a phuan lai (9:18), Jesuh muihmai thlen lio (9:29), thlacamnak kong cawnpiak ding aa timh lio caan (11:1), le vailam cung in thla a camnak (23:34-36) hna hi an si. Riantuan hram cu thlacamnak in a domh i a limnak zong thlacamnak, ngaihthiam hal piaknak in a kilh. A nun hi thlacam nun in a khat.
Thawngtha dang nih an tial lo mi thlacam a biapitnak he aa pehtlaimi bianabia zong Luka nih a kan chimh rih. Cu hna cu: zantim ah a ra mi hawitha kong (11:5-8), a tha lomi biaceih bawi kong (18:1-8), le Farasimi le ngunkhuai khawltu thlacamnak kong (18:9-14) hna an si.[1] Gathsemane dum i Bawi Jesuh thla a cam mi nih Pathian he kan i pehtlaihnak ding nunlam a kan cawnpiak. A thlan-ti hmanh kha thi[2] bantukin a luang ti kha kan hmuh. “Nangmah duh bang si ko seh,”[3] timi biatlang pakhat chimnak ah a lungthin dihlak a bungh. Baibal thiamsang hna cheukhat nih cun Jesuh Khrih nih vailam cung a phanh hlanah khan teinak a hmuh cang. Gethsemane dum i a thlacamnak ah khan teinak[4] a hmuh cang an ti.

Baibal caang thim i kan hmanmi ah Bawi Jesuh Khrih zeitluk in dah aa ralrin i a Pa duhnak a kawl kha kan hmuh khawh. Zultu a hun thim hna lai ah zan khuadei[5] thla a cam tiah Luka nih a kan chimh. Matthew Henry nih cun hmunking i Jesuh thla a camnak kong ah a ral a teinak caah siseh, thazaang laknak caah siseh a rak hmanmi a si a ti.[6] Jesuh nih a zultu a thim hna tikah amah aiawh in thlahmi lamkaltu an si caah Lamkaltu tiah Luka nih a tinak a si. Israel phun 12 aiawh ding in Jesuh nih Lamkaltu 12 cu a thim hna.


Biahalnak

01. Thlacam a thathnemnak ceihmai ve hnik?

02. Zeibantuk lungput in dah thla kan cam awk a si?

03. Thlacam sullam hi zeidah a si? Zeitindah kan hman ve lai?

04. Thlacam nih khin zei sining dah a langh ter?

05. Rawl-ulh thlacamnak hi zeitluk in dah thazaang kan pek?

06. Arkhuang thlacam (dawn-prayer) hoi hna hi khrihfabu nih thazaang kan pe kho ve maw?

[1]Baibal Cawnpiaktu: Biakam Thar, 205 ah zoh.

[2]Hlan deuh cazual tialmi (manuscript) ahcun thlan kha thi bang in a luang timi caang hi an i tel lo an ti.

[3]Tleicia kan pa Dr. David Van Bik nih fapa tlau pa bianabia lak zau in thlacam ning a chim mi cu: ‘ka pe timi in ka ser’ timi ah kan i thlen awk a si zia a kan chimh. Bawipa kha ka pe, ka pe ti vial lawng hi kan thlacam awk a si lo. Zeidah Bawipa kan tuah piak lai? Na duhnak caah ka nun hi sersiam ko ti tu hi nawlngaihnak in kan cam mi kan thlacamnak a si ve awk a si.

[4]Khrihfami kan raldohnak ah a biapi bik cu khukbil in ral kan dohmi hi a si.

[5]Lairam khrihfabu hruaitu cheukhat kan lungput hi Bawi Jesuh i zohchih in kan remh a herh ve ko rua tiah ka ruah. Rawl a ul bal lomi nih rawl-ulh thlacamnak hna hi kan hei soi ngai tawn. Biakinn ah thla a cam bal lomi nih inn zongah thlacam khawh a si kan ti. Asinain a ngaingai kan ti ahcun cu bantukin a chimmi hna an nun kan zoh tik ah inn ah thla an cam fawn lo. Hmunking i Pathian he biaruah hi kan zia ah kan i chiah kho lo. Thlacam hi Pathian he bia kan i ruah le amah duhnak zeidah a si kan kawl a si i hruaitu hna nih cun a bik in thla kan cam awk a si. Thil pipa kan tuah lai paoh ah thla kan cam awk a si. Zan khuadei kan cam lo hmanhah kan cam hrimhrim awk a si ve.

[6]Matthew Henry’s Commentary on the Whole Bible hrilhfiah ah zoh. e-Sword chung ta lakmi a si.

Mark Zuckerberg

Mark Zuckerberg cu May 14, 1984 ah Jewish chungkharchung in a chuakmi a si. A mah cu tuchun ni ah mino hna nih hmanbikmi Facebook sertu tiah mizapi nih theih bik mi cu a mah hi a si. Harvard ah College a kai lio ah a hawi le hna Dustin Moskovitz, Eduardo Saverin, le Chris Hughes hna he tiin an rakser I a mah cu 24% thiltlaitu / thilum tuning rak tlaitu a rak si. 2010 August tiangah a neihmi cu 6.9 Billion a nei I Vuleicung mino bik Billioner zong a si.
Mark Zuckerberg cu a hngakchiat lio tein Computer tawnghthan a huam ngaingaimi a si. Aledan (Middle school ) a si lio ah software cheukhat cu a parianttuan nakding caah a rak tuahpiak cang. Catangsang deuh a hungphanhtik ah Harvrd College ah a kai. Cu ahcun a hawi lepawl cheukhat hna he College chung social network hna an tuah. Cu an social network te cu an hawi le pawl nih an tleihchan I an duhngaingai mi a si. Curuangah University pakhat le pakhat pehtlei nak dingah cu an network cu univerty minthang dang a si mi Stanford,Dartmouth, Columbia. New York Univerty, Cornell, Brown le Yane pawl hna nih an van hman.

A thok ka te ahcun Wirehog tiah an auh I anmah he kaltti in i2hub ti mi network pakhat a chuak ve. Harvard society hrawngah cun a rak lar veve mi an rak si. Thlazei mawzat an kal ah Wirehog cu Platform a thar “Facebook” tiin an hman I an kal cang ngaingai. I2hub in an hmang ti lo.

Tuahcun Facebook cu leicung social network nganbik a si I, minung 500 Million renglo nih an hman cang. Leicung mi kan tuak a si ahcun minung 14 ah mi 1 nih an hman cang. A fiangmi cu ram thangcho le a dothnihnak ram le a dotthumnak ram(khuapi) um mi pawl nih cun an hman dih ngawt ti theih khawh a si.

October 1, 2010 ah Mark Zuckerberg tuanbia thangaimi Movie thar a chuak lai, a min cu “The Social Network” ti a si lai. Mark Zuckerberg cu Vuleicung chuaksem ka in hawi lo an ve lo mi hna pawl caah 100 Million a thut.

Thawngpangtheih kauh nak caah….


Cung Bik

Jesuh Nih Ngakchia Thluachuah A Pek Hna

Baibal caang thim: Hihi philh hlah u: Pathian Pennak hi ngakchia nih a rak i cohlan bantukin a cohlang lomi cu, cu Pennak chungah cun an lut bal lai lo,” tiah a ti. Luka 18:17

Ngakchia hna hi hna an hnok tiah pumhnak ah siseh zapi lak ah siseh kan pheo tawn hna. Nu le pa nih ngakchia kan zohkhenhning hna hi fak deuh in thlalang kan i bih than (evaluation or reflection) a herh ngai tiah ka hmuh. Kan fale kan cawnpiak hrim hna ahhin ningtihnak[1] tehna, palik le sayate nih an in velh lai, an in siik lai, tap hlah, ngam! tiah a hro in kan hro tawn hna. Mihrut kip he kan thihphaih hna i mihrut dawtter zia kan thiamter hna lo pin ah ral in kan hmuhter hna. Biakinn i zing pumhpi ah kan fale he kan i pum ti bal tuk lo. Sandei sakul an kai ko i a za cang ti in khuazei an um zong tuaktan lemlo in kan hei thlah thlam[2] ko hna. A ngaingai ti ahcun nu le pa nih kan tuanvo lianngan tukmi kan tlolhmi cu a tam ko. Kan innchungkhar hi vanram bantuk a si awk a si i fale le nu le pa hi dawtnak le upatnak in aa pehlaimi kan si awk a si. Bawi Jesuh nih cun ngakchia hna hi a rak hlaw hna lo i a ban chung ah a rak pom hna i thluachuah a pek hna. An lungput i cawn awktlak vancung nunzia tete kha a kan chimh.

Ngakchia[3] kong ah Bawipa Jesuh nih a kan cawnpiak tik ahhin a hmasabik ah thazaang kan i lak dingmi cu: Judah cawnpiaktu sayate nih hin ngakchia cu thluachuah an pek tawn hna bang an nu le nih Jesuh nih thluachuah pek ding in an rat pi. Hihi thil dawh tuk a si. A bik in nu le nih fa le hi hnukthlum le thlarau hnukthlum kan dinh thiam hna ding a si. Hna an hnok ti in kan ruah rih ahcun cucu a poi tukmi, pehtlaihnak thahri a chattu a si ko lai. Kan fale nih an inn le biakinn kha zalong te le thanuam ngai in an hman duhmi inn an si awk a si.

Ngakchia hna nun ah zohchunh awk a si mi cu: ngakchia cu bochannak[4] lungthin an ngei. Lunghnialnak le lungrumhnak lungthin an ngei lo. Mi an zumh khawh tuk i an i bochan khawh tuk caah khan zeidah ka ei lai, zeidah kaa fenh kaa aih lai ti an lung re a thei bal lo. Ngakchia nih a nu le a pa aa bochan hna bantukin vancung kan Pa cu kan i bochan ve ding a si. Cu pin ah ngakchia hi mi a ngaithiam kho ngaimi an si.[5] Ngakchia nunzia in Pathian pennak nunzia hmanthlak kha kan i cawn awk a si ve.



Biahalnak:

01. Nu le pa nih zeitindah ngakchia hi kan upat hna lai?

02. Zeitindah thluachuah kan pek hna lai?

03. Kan inn le biakinn hi ngakchia hna duhdim te in an um huam i an tlonlen duhnak hmun an si maw?

04. Ngakchia cu hna an hnok timi hi kanmah zalon kan duh tuknak a si sual hnga maw? Hnahnok ti hi zeitindah kan fianter hnga.

05. Ngakchia nun ah vancung pennak ziaza zei pawl dah kan i cawn khawh?

[1]Cingpir nu nih an cawi lai, pinu nih an seh lai, pa ngau nih na tah aw a ngaih lai i tah ngai nih an lak sual lai, tap ti hlah, ngam, tiah kan i ti ning a si tawn. Cu nakin kan palh deuh rihmi cu zanriah thawte in ei caan ko ahhin nu le pa nih fale chimhhrinnak caan lak kan hmanmi hi a si. Hi bantuk hi cu fak deuh in kan sining zohthan a herh ko.

[2]An ngakchiat lio te in cawnpiak le thithruainak rian kha kan tuah piak hna lo. An hun tlanval le ngaknu tik i sualnak tete tuah an hun hman ceo in lamphawk zulh phun in crusade kip le campaign kip ah kan kai ter hna. Chikkhat te cu an nun aa thleng ko nain thla hnih thum hnu ahcun a sual chin ko khi an lo tawn. Fakpi in kan ruah a herh hih!

[3]Ngakchia kong i Bawi Jesuh nih a kan cawnpiak tik ahhin ngakchia bantuk nunzia (child-like character) hi a kan chimh duh deuhmi a si ko lai. Ngakchia si (childish character) kha cu a kan fialmi a si lem lai lo. Childish cu mah tanghoih lawng in thil thideng tiang in duh, thil hauh phun khi a si. Puitlinnak he aa ralkahmi cu ngakchia si pengnak (childish) hi a si.

[4]Zumhnak hi bochan le hngatchan timi biafang hna nih an fianter khawh ngai. Ngakchia nih cun a nu le a pa kha aa bochan taktak hna. An zumh bak hna.

[5]David Van Bik, Luka Thawngtha Fianternak: Uk Hnihnak, 68.

Ramthar Rian Kong Jesuh Chimmi Le Fialmi

Baibal caang thim: An nih cu a thawh hna i, ‘Messiah nih cun sifahnak kha a in lai i ni thumnak ni ah thihnak in a tho than lai, cun amah min in sual ngaihchihnak le sual ngaihthiamnak kha Jerusalem khua in i thawk in miphun vialte hna sin ah chim a si lai,’ tiah aa tial. Luka 24:46-47
Kan Bawipa Jesuh hi David Living Stone le bang nih cun Pathian nih fapa pakhat te lawng a ngeih i siangbawi (missionary) ah a hman a rak ti. Bawi Jesuh minung i a rak i can i khamhnak thawngtha a kan phurh i Pathian he remnak rian a nunnak pekin a tuanmi hi nihin i kannih nih kan Bawipa biacah bang kan tuah ve mi ramthar riantuannak cu a si. Luka nih Jesuh nih rian a tuannak hi phunthum in a tial i a pakhatnak cu minung 12 a thlahnak[1] hna kha a si (9:1-6, 47ff); cun minung 72[2] a thlah than hna[3] (10:1-20); i a donghnak a biacah ah sual ngaihchihnak le sual ngaihthiamnak thawngtha kha mi vialte sin i thanh a kan fialnak (24:46-48) hna hi an si. Sual ngaihchihnak le sual ngaihthiamnak[4] aa ton tik ah khamhnak le lawmhnak thei a tlai ti kha a kan hngalhter mi thawngtha a si.
Minung 12 an si ah 72 an si ah an rak kir than tik ah lawmhnak thawngtha he an rak kir. Mi tampi nih damnak an hmu. Pathian sunparnak a lang. Bawi Jesuh sin ah an hmuhtonmi vialte an chimh dih. Hihi ramthar rian[5] kan tuan cionak zongah zohchunh awktlak an si. Kan ramthar riantuannak hi sual ngaihchihnak le sual ngaihthiamnak thawngtha an si taktak maw? Jesuh tah kan hmuhtonmi vialte kan chim dih maw ti kha fakpi in bia kan i hal a herh ve ko rua.
Emmaus khua i khual a tlawngmi Kleopas le a hawi sin ah Jesuh cu khual a rak tlawng ve i an rak hngal lo. An sin i tlun ve awk i an sawm i changreu kha a lak i thla a cam hnu i a phawt hna hnu ah Jesuh cu aho a si kha an hngalh. An hmuhmi le an tonmi cu an i thutpi kho ti lo. Jerusalem ah an rak kir colh i Jesuh a thawhthannak thawngtha kha an phuan. Thawngtha nih kan nun a hlanh i a pemh i a ciah hnu ahcun i thutpi awk tha a si ti lo. Midang siaherhnak nih nun le vawlei a thlen tawn. Ramthar rian (mission) hi cu filosofi[6] a si bal lo. Siaherhnak in a khat mi riantuannak tu a si.
Biahalnak:

01. Zei chungah dah thlah kan si?

02. Zei ruangah dah thlah kan si?

03. Ngaihthiamnak nunphung kong hi mai deuh in ceihmai ve hnik.

04. Nihin vawlei nunphung nih a hun chim pahmi “pluralism” timi nih kan ramthar riantuannak ah donhkhannak a ngei tiah na ruat ve maw?

[1]Pathian pennak kong mi tamdeuh nih an theih khawh nakhnga, Jesuh nih lamkaltu 12 kha a thlah hna. Baibal Cawnpiaktu: Biakam Thar, 253 ah zoh. Kan pawngkam i pura biaknak nih cun mah pumpak ca i khamhnak kong, luatnak kong lawng a cawnpiak lio ah khrihfa phung nih cun mi vialte khamhnak an hmuh khawhnak ding caah siaherhnak a ngeih zia a langhtertu a si. Ramthar riantuan a herh hrimhrim ti a kan theih ter. Biatak lam an zul cio ko i “Muslim an si ah Buddhist an si ah vanram an kai cio ko lai, an sin ah thawngtha chim a herh ti lo,” timi cawnpiaknak phun kha hi siaherhnak in lamkaltu 12 thlahnak nih biatak a si lo ti kha a fianter ko rua.

[2]A cheu Baibal (KJV) hna ahcun minung 70 ti in aa tial.

[3]Phungchimnak le damnak rian tuan a fial hna i a khuah khuah in a kalter hna. Adam Clarke’s Commentary on the Bible hrilhfiah ah zoh. e-Sword chungin lakmi a si.

[4]Khrihfaphung nih duh nung tuk in nunphung a kan ser piakmi cu ngaihthiamnak nunphung hi a si. Khrih ceunak kan sin i a phanh hlan ahhin ngaihthiamnak biafang kan ngei rua lo. Kan holh hrim ah um dawh a si rua lo.

[5]Laimi khrihfa zeimaw zat nih ramthar rian kan tuan ning hi pawcawmnak rian he aa lo deuh tawn i miphun ningzahnak tu a chuahter sual lai ti cu phan awk ngai a si. Mi hnar in thaw dawp i mi hnar in thaw chuah deuh kha zalong ngai in kan i thimmi a lo ngai ngai. Bawi Jesuh nakin dollar hna hi nawl kan ngeih ter tawn i hihi fakpi in ruah a herhmi cu a si. Kan mission field zong an i lo, lo tuk hna i a poi ngaingai ko. Jesuh dawtnak a thei ciami sinah mission rian kan tuan deuh i buu zong nih a kan zawh te hnga dek maw? Korea ram ah Cheju tikulh cu aa dawh tukmi a si i khrihfa hi 5% lawng an um. Siangbawi an thlah cio i anmah le an khrihfabu cio ah report an pek tikah Cheju tikulh minung nakin khrihfa cazin hi an tam deuh ti a si.

[6]Prof. Khin Maung Din nih roling bia pakhat a chimmi cu: “Can a Buddhist be a Buddhist-Christian?” timi a si i a sullam cu: “Buddhist pa kha Buddhist-Khrihfa a si kho maw?” timi biahalnak a si. Kanmah lei kap in hi biahalnak hi Buddhist pa caah a ruah zong a hei fawi men ko hnga. Asinain biahalnak pakhat hi bang in: “Can a Christian be a Christian-Buddhist?” tiah hei kan tuah ve hna sehlaw zeitindah kan leh ve hnga?

Tahchuhnak Bianabia Hmang In Jesuh Nih A Cawnpiak Hna

Baibal caang thim: Kalauk thimka chung i luh nakin mirummi Pathian Pennak chung luh cu a har deuh suaumau, tiah a ti. Luka 18:25
Pathian fiang deuh in kan hngalh i kan hmuh khawh i kan pehtlaih khawh nakding caah Bawi Jesuh nih tahchunhnak tete a hman i a kan cawnpiak. Luka catialtu zong nih tam lakte a chim i cu hna cu: Thlaici vorhtu le a sullam bianabia (8:4-15); kheng khuhmi ceunak[1] kong (8:16-18); ngakchia lungthin in tahchunhnak bia a chimnak (9:46-48); Samaria mitha pa[2] bianabia (10:25-37); pum ceunak (11:33-36); mirum hrut bianabia (12:13-21); antam ci[3] bianabia (13:18-19); thilnu[4] bianabia (13:20-21); innka bi bianabia (13:22-30); rawl danghnak bianabia (14:15-24); santlai lomi cite[5] kong (14:34-35); kalauk thimka luhnak kong tahchunhnak (18:18-30); sui tangka kong (19:11-29); mitsurdum chung riantuantu bianabia (20:9-18), le Mi Fapa rat thannak (21:25-28) hna hi an si.
Tahchunhnak bianabia hna hi a cheu cu kan caah an sullam theih a har deuhmi zong an um ko lai. Aa tawnmi la bantuk zong a lo ko lai. Judahmi nih an nunphung le an khuaruahning hoih in Bawi Jesuh nih bianabia hi a rak chimh hna tik ah cucu kan Lai mit le sining in fianter ve a hau. Bawi Jesuh nih a rak hmanmi holh kha Aramaic a si i Ca Thiang tiah timi Baibal an relmi kha kannih nih Biakam Hlun kan timi hi a si i Hebru holh in tialmi a si kha philh chih lo a herh. Ca Thiang an rak relmi hrimte kha Aramaic holh in leh a hauh pin ah fianter cu a herhmi a si. Hihi zeidang a hliah kan phoih hlan ah kan hngalh awk ah a biapi mi hngalhnak bawmtu pakhat a si. Bianabia hna hi an hliah phoih an herh ti kan theih hi lamhbak[6] pakhatnak kan phanh a si cang i Bawi Jesuh nih Pathian Pennak chung i kan nun khawh naklai tahchunhnak bianabia a kan chimhmi hna hi an sullam theih khawh kan i zuam hna lai.

Bianabia hi phun tam nawn in a kan chimh i pakhat thim in a hliah kan phoih ti hna lai. Kan Baibal caang thim mi hi hun zoh hna usih. Mirum caah van ram co awk hi a lam a um lo tluk khi a lo ngai. Jesuh ban chung ah mi vialte kan i tlum dih ti le kan zumhmi a si fawn. Minung ruahning (logic) in cun Kalauk nih thimka chung luh cu a si kho lomi a si ko. Hliah phoih a herhmi te a um. Cucu thimka timi te hi a si. Thimka a hmanthlak kan fian deuh khawh nakhnga Jerusalem khua kulhnak innka pi hna sining hun zoh a herh. Innka cu nichuah ni tlak, chaklei thlang lei in an um. Innka nganpi chung ah minung luh khawhnak innka hmete hi an chiah chih tawn. Kalauk in hlan chan ahcun khualtlawn deuh a si. Innka pi hi zanlei muilai cun khar a si tawn. Khualeng i riah kha khualtlawng lamli mi nih an tih ngaimi a si. An hnut deuh i innkapi khar kanh an si cang zong ah innka cong pawl kha an i nawl pat tawn hna. Cuticun innkapi chung i a ummi innka hmete[7] kha an hun piak hna. Innka hmete chung ahcun i tet lengmang le khuk zong kok cikcek in i hnor hnu ah Kalauk hi an lut kho tawn tiah an ti. Hi thimka nih a hun fianter ngaimi cu vancung pennak chung luhnak ahhin khukbil a herh zia, keimah timi vialte hlawt dih cikcek a herh zia, toidornak lungthin he Pathian fuhpanh a herh zia hmanthlak a langhter.
Biahalnak:

01. Tahchunhnak bianabia hna nih an i tinhmi cu zeidah a si?

02. Kan nunnak ah kan Kalauk pi hi zeidah a si bik tawn?

03. Thimka luh cu a si kho bak lo ah maw kan chiah hnga?

04. Mirum hi Jesuh nih a daw hna lo tiah cu hlan ah kan ruat sual tawn maw? Rum le sifah kong ah zeitindah kan khuaruah ning hi a si?

[1]Ahopaoh hi a thli tein zultu kan si kho lo. Richard Glober nih cun, “A thlite tuahnak nih zultu sinak cu a hloh i zultu sinak nih a thli thil cu a hloh,” a rak ti. Jesuh zultu kan si tikah hin Baibal nganpi i put zungzal le hawi nak thiang khun in langh pengnak a si lem lo. Kan umnak paoh le kan kalnak paoh ah Jesuh duhning paoh tuah i a duh loning paoh tuah duh lo hi a si bik ko. Nunphung Hmaan, 45 ah zoh.

[2]Rev. Edmund Za Bik nih hi kong ah nunnak he epchun in thil sining pathum ah a tahchunh. “The Three Philosophies of Life,” ti in a chim tawn. Damiah hna lungput kha “Na ta cu ka ta a si timi lungput” (What is yours is mine) ti le; “Ka ta cu keimah ta lawng a si ko timi lungput” (What is mine is mine) kha Levi pa le tlangbawi pa nih an ngeihmi thinlung; le “Ka ta cu na herh taktak ahcun na ta a si kho ve ko timi lungput” (What is mine is also yours if you really need it) timi Samaria mitha pa lungput ti in a fianter ve. Zei lungput ah khin dek kan hei um cio hna? Samaria mithapa tuanbia nih kan zumhnak hi tuahsernak ah a thei a tlai a herh zia a kan chimh. Vancung phung kha zatlang nun ah nunpi ding a kan fialmi bianabia pakhat a si tiah ka ruah.

[3] Palestine ram hrawng ahhin acozah nganpi hmanthlak hi thingkung nganpi a si ti in chim a si tawn i a kut tang i a ummi minung hna kha vate a nge i khua a sa mi hna cu an si (Ezek. 31:6; 17:23 ; Dan. 4:10 -17). Luka nih Bawi Jesuh pennak a hmuh ve ning cu vawlei cung dihlak ca in a si i Pathian pennak kha ram nganpi bantukin i cu ram chung i miphun zakip um i cu miphun vialte hna nih cun Pathian thla tang ah khan dornak le himnak hmuh ding in a hmuhning kha a si. David Van Bik, Luka Thawngtha Fianternak: Uk Hnihnak, 8 ah felfai deuh in rel khawh a si.

[4]Robert Raike nih 1780 ah Sunday School a hei thok ko. Kedan serpa William Carey nih 1792 kum ah India ram ah siangbawi rian a hei tuan ko. Pathian pennak hi kha bantuk thil hme tete riantuannak in an rak i thok ko. Thilnu bantuk an si taktak ko. The New Interpreter’s Bible in Twelve Volumes: The Gospel of Luke and TheGospel of John (Nashville: Abingdon Press,1995), 277.

[5]Khrihfa cu vawlei cite nan si ti kan si. Kan umnak paoh ah a thahnemmi kan si awk a si. Kan umnak paoh ah thawtnak le chuahpitu kan si awk a si. Kan umnak paoh ah bia in siseh a thiangmi le a thami chuahpitu ding kan si awk a si. James Sangawi, Nunphung Hmaan, 44.

[6]Hi lamhbak (step) cung i kai hi Kalvari ah B.A ka awng cang a timi hna nih an duh bal mi a si lo. Mah duhning hoih in aa tawnmi la an phoih tawn i la nih a cah tak tawn hna tik ah harnak an ton hi a si. Hliah phoih le lamhbak in kai thliahmahnak kha “fimnak” tiah min an bunh piak i a ping i a kalpi tu ah an ruah i an tih. A cheu le bang nih cun sullam hngal lo bak te in “liberal” timi min hoi hna an hei bunh ve ko.

[7]Innka pi chung i a ummi innka hmete hi mirang holh i ‘eye of needle’ an ti i Laiholh cun thimka tinak a si. Biakam Thar Hngalhnak Bawmtu timi B.Th. II nak i NT lecture note ta fiantermi ka hun char thanmi a si.

Nunnak Ti: Jesuh Khrih-I

Johan 7:37,38 "Puai donghnak ni kha a biapi bik ni a si. Cu ni ahcun Jesuh cu a dir i aw thang piin, "A ti a hal mi poh cu ka sinah ra u law ra ding u. Cathiang nih, 'Keimah a ka zummi poh cu a lung chungin tiva nung an put lai,' tiah ati bantuk khan a si lai," tiah a ti.

Pathian nih a fale Isreal hna sin ah Puai-7 tuah dingin a chimh hna(Lev.23). Cu puai-7 hna i a dongh nak cem cu Deu Puai ( Feast of Tabernacle vs.34) asi i, Bawipa an lomhnak asi i ni 7 chung an tuah. Egypt ram in an chuah i Ramcar chung an rak um lio ah Deu chung ah an rak um i Pathian nih akilven hna nak langhter nak, Pathian sin ah an lomhnak puai asi. Cucu, Isreal mi poh nih an techin tiang in an tuah zungzal. Puai a dih ni ah hin, Tikhur in tii an laak i Tlangbawi nih Biakttheng cung ah tii cu a toih tawn. Isreal ram hi March thla hrawng khin ruah a sur ti lo i, thla 7 chung hrawng tiang, cun, hi puai or puai a dih hrawng ah ruah a sur lo ah cun, an paam tawn i, ruah a sur ah cun an kumvuitthat caan zong asi tawn. Cu caah cun, Pathian thlachuah nunnak petu-ti, ruah thar an hmuh khawhnak ding hi Pathian sin lomhnak an chimnak ah an hal mi asi tawn.

Cu Deu Puai an tuah cuahmah lio i a donghnak ni ah Bawi Jesuh nih hi bia a rak chim hi asi. Nunnak ti le thlachuahnak taktak cu, amah chung lawng ah a um mi asi caah, alenglang sawh in kum a thong in rak tuah cang ko hna hmanh seh law, an dii riamh khawh hlei lo caah, Nunnak dii riamhnak cu a mah Jesuh Khrih chung lawng2 ah a um nak kong a vun chim nak asi. A tu chanthar kumtuak nak ah, cu Deu puai( Feast of Tabernacle) cu nihin ni hi asi ve.

Kan Bawipa Jesuh Khrih nih, nunnak tii a hal mi hna a zungzal in a kan kawhnak zong asi ti kha vun nolh tthan ka duh ve. Mi tampi nih, kan Inn lo hna, kan Motor le phaisa hna hi kan mah ta taktak ah kan ruah tawn i, zeitindah kan hram a feh chinchin lai ti kan ruahnak ah cu bantuk thil lawngte hna ah cun a hnim in kan i hnim. Cu thil hna cu, kanmah ta ti awk ttha mi asi lo caah( A lo tthan te ding) kan vun hmuh/neih tik zong ah dii a riam hlei lo in kan nunnak tu tha a baa tthiam. Chunglei kan nunnak muru nih fiang tein diriamnak an si lo a theih ve caah asi.

Hawidawt hna, atu lio na nunnak nih Nunnak ti le thlachuahnak taktak asi mi Jesuh Khrih hi na cohlang ve cang maw? ti hi bia kan ihal nak hmasacem si seh law! Na nunnak chunglei taktak ah hnangamnak le daihnak na neih bal lo asi sual ah cun, Nunnak ti taktak asi mi Jesuh Khrih na rak cohlan rih ve bal lo ruang ah asi men lai. Atu na umnak hmun tein, Jesuh Khrih cu na khamhtu le na Bawi ah rak cohlang ve hmanh, diriamhnak na hmuh lawng si lo in, na nunak lam zong an thlen lai i hnangamnak le daihnak lawng si lo in, thlachuahnak ruahthar na nunnak ah asur tthan lai. Cucu, na mit in hmu kho hmanh hlah law, na thinlung in na cohlan nak kha ZUMHNAK ti mi cu asi.

Ebers papyrus timi Babilon sii ai lei an ttial nak cauk chung ah cun, Ngandamnak le zawfak mi hna thlop ning hi a phunphun in an rak ttial. Asinain, Moses nih cu cauk chung fimnak vialte cu a rak cawn ve ko nain hmang loin, Isreal mi hna Rul nih a cuk tik hna ah , Darrul a ser mi tu zoh in damnak an hmuhnak lai Pathian nih a chimh mi tu a rak cohlan i Isreal mi hna kha Dar Rul a tar mi zoh a rak fial hna. A zoh mi cu an rak dam taktak. Zumhnak timi cu, nangmah na ruahnak le na tuaktan ve nak le mitampi nih a popular tiah an ruahmi khuaruahnak sawhsawh si loin, Pathian nih A SI tiah a chim mi cohlan nak tu asi i cu cu NUNNAK DIRIAMHNAK asi fawn.

Pathian nih A SI a ti mi cu, Ka fa na sualnak ngaihthiam na si cang! Nunnak Ti taktak asi mi Jesuh Khrih hi rak cohlang law na lamtthing kha mertaak cang tiah a kan kawhnak hi asi. Cu Jesuh Khrih na cohlan ve asi ah cun, NUN diriamhnak na hmuh lawng si loin, na Nunning zong an thlen lai i, thlachuahnak lamthar ah an hruai lai. Kei ka nunnak zong a ka thlen ve i, Scientist tampi nunnak zong a thlen hna i mifim tampi nunnak zong a thlen hna. Nang na nunnak zong thlen an duh ve i diriamhnak pek an duh ve.

Carel tu dihlak cung ah Bawipa thlachuahnak a thar in tlung tthan ko seh.

Upatnak he,

Ngun Thawng Lian,
Japan.