Tlaih Fung

Miphun a liannganter tu cu dinnak a si. (Phungthlukbia 14:34)

Sunday, December 18, 2011

Israelmi Nun le Chinmi Nun Zohtinak

Biakam hlun cauk donghnak a simi Malakhi in Biakam thar cauk hramthawk Matthai karlak hi kum 400 hrawng a si. Hi caan hi Intertestamental Period tiah an ti. Hi kum 400 hi Silent years an ti. A ruang cu hi chungah hin Pathian thlami cathiang tialmi Profet pakhat te hmanh an um lo. Asinain hi caan lioah Alexander the Great cu 336 BCE lio ah hin Mesidonia le a dang Greek khuapi pawl uktu ah a hung cang. 332BCE ah Judah a tei. A pennak cu a van kauh i nitlak leiah Greek, nichuah leiah India, chakleiah Armenia, thlanglei ah Arabia and Egypt tiangin a tei dih hna.
Hi a pennak chungah hin miphun tampi, nunphung tampi le biaknak tampi an um caah, cu ram vialte hna cu lungkhat tein ka uk khawhnak le hruaikhawhnak dingah titeh asilai, Greek holh le ca, nunphung le khuaruahning kha a pennak chungah hmanh dih dingin order a chuah. Hi ti a rak tuahnak hi Alexander the Great hi Greek philosopher a simi Aristole tangah sianginn a rak kaimi a si i, Greek holh le ca, nunphung le khuaruahning hi tha tein a thei ngai ngai mi a sicaah a si. Hi pennak cu‘Hellenization’ ti a si i‘Hellen’ ti cu Greek ti a si ko caah‘Greek sinak karhter’ tiduhank khi a si ko. Alexander the Great nih a karhtermi Greek holh le ca, nunphung le khuaruahning nih hin amah a thih hnu kum 1000 tiang hi vawlei cung a hip dih. Cucaah Judahmi hna nih a thaingbik tiah an ruahmi Jerusalem Biakinn chungah Antiochus Epiphanes timi pa nih kum 167 BCE ah voksa bakin raithawinak tiang a rak tuah.
. Hi pennak nih a tuahsermi vialte hna hi miphun tete caah harnak tuk cu a si lem lailo nain Sertu Pathian a biami Israelmi hna caah cun a kha tukmi le a fak tukmi pennak ah a hung cang ai. Cucaah Israelmi hna nih hi pennak tang ah an Holh le ca, Nunphun le khuaruahning a tlaulonak dingah an innchungkhar le biakinn (Synagogues) ah fakpi in nan rak cawmpiak peng ve hna.
Pathian thimmi miphun nih an holh le ca, nunphung le khuaruahning tlaulonak dingah fakpi in cu pennak tang ahcun an rak i zuam i, cu Israelmi asimi miphun hme te cu ral tiangin an rak tho len ve. Cu thil an tuahmi nih cun Israel miphun cu khawika an kalnak hmun poah ah techin fa par tiangin an holh le ca, nunphung le an khuaruahning kha an pawngkam thil sining nih a tleng kho hna lo.
Dr.Hre Kio nih Dingdi Mekazin, (Volume1, no1, 2005) I catlap 20 nak ah a tialmi cu “Goths mi hna hi Europe ram ah AD 400 hrawng I Rome rampi a hun dohtu le teitu an si. Goths sin I siangbawi a tuantu Ulfilas nih cu Goths holh in cun Baibal baibal a lehpiak hna I Baibal tlingte in an holh in an hun ngei ve. Asinain cu Goths holh cu duhsah tein a thi I, atu ahcun Goths holh a hmangtu an um ti lo. An baibal tu cu Library ah a um rih ko. A reltu an um tilo tikah cun holh thi ah a cang. An miphun zong a thi ve” tiah a rak tial. Hihi Chin miphun nih kan I zohchin dingah a baipi tukmi a si.
United Nations (UN) hi ram 51 nih October 24, 1945 ah rak dirhmi a si. Kan ram zong hi April 19,1948 ah a lut vemi a si. Cucaah kan ram zong nih Universal Declaration of Human Rights hi tha tein ka zulh ko lai tiah 1948 kum ah min a thut ve. Asinain kan ram uktu hna nih nihin ni tiang kan dirhmun ah an phan kho rih lo. Kan ram alan ( flag) thartu hi an thlen i, cu alan ( Flag) ah a zawng (color) 3 hna i an sullam cu miphun phun khat, biaknak pakhat le holh phun khat a hmang mi kan si ti langhternak a si.
Hi lungput, hruaining le pennak hi miphun dang caah cun biapi tuk a si lem lailo nain Sertu Pathian miphun a si vemi chin miphun nih cun fakpi in kan lungthin ah kan ruahawk a herh ve dingmi ‘Today issue’ pakhat bak a si cang. A hlei in thlanglei laitlang dihlak, kalay- kabaw – Gagaw, kawlrawn le hmun dangndang ah a ummi Chin miphun nih kan holh le ca, kan nunphung le kan biaknak hi a thancho venak dingah zeitindah kan thanchohter lai ti hi a tunak fak deuh in chin miphun nih kan ruah a herh cang? Kan innchungkhar, kan khrihfabu le kan miphun nih lungfim a za cang lo maw?
Chin miphun kan i fumton a herh ve cang lo maw? Kan peng, kan tlang le kan khrihfabu cio lawng ah maw kan dir peng lai? Kan miphun hruaitu pastor le upa hna nih zeitindah kan kalpi lai? Timi hi Pathian miphun a sivemi Chin khrihfami nih ruahlo awk a tha tilomi a si.
Cun kawlram chuaktak in ramkip a ummi Chin miphun zong Greek nunphung tangah aummi Israel miphun bang, nan umnak ram ca le holh, nunphun le nunzia nih nan fale nun hrawh hi a fawi tuk. Cucu tuchun ah ramkip a ummi Chinmi nih kan I ralrin dingmi Pakhat a si.Kan I ralrin lo ahcun kafa le cu nule pa ral, ning zahtertu ah an cang lai I, miphun tlau ah kan cang ko lai. Baibal ca chungah Lot nih ram tha ram rum a simi Sodom le Gomorrah khua kha aa thim. (Gen 13:10). Cu ram cu a rumtukmi asinain an sualtuk ah vanmi hmanh thleihhrem a timmi khua a si ai(Gen 19:5). Cucaah lot le a chungkhar cu harnak faktuk an tonnak khua le chungkhar tionak tuah a cang. (Gen19 :12- 29).
Chin miphun hi Pathian nih a kan dawttuk, a kan zokhenhtuk, lam a kan hruaituk i ram rum,ramtha ah a kan hruai kan ti lio caan ah hin, kan i thimmi ram hna hi kan innchungkhar caah harnak faktuk kan tonnak hmun ah a cang ve sual kho ko daw kaw. U le nau , nule pa hna fakpi in na sining, na innchungkhar le nan fale dirhmun kha ruah a cu cang lo maw? Kan umnak ram hi zeitluk in rum hmanh seh, kan innchungkhar hi zeitluk in rum hmanh usih, kan fale nih cawnnak sang le fimthiamnak sangsang in cawng hna sehlaw, Pathian a thilo mi ram, Pathian a thih lomi chungkhar le Pathian a thihlo fale an si ahcun cucu thih a nung tukmi dirhmun a si. Miphun tlaunak a si.
Israel miphun hna cu zeibatuk uknak le pennak tangah um hmanhhnashelaw an biaknak( Judaism) cu an Miphun sersiamtu cozah bak a si. Cawnpiaktu Moses, Joshua, …etc le Profet vialte hna hi an miphun himnak ah biaknak lei lawng siloin miphun dirkamhtu ah fakpi in thazaang a lami an si bantuk in kan nih chim miphun nih teh kan biaknak hi kan miphun kilkawmtu ah kan hmang kho ve cang lai lo maw? Chinmi phun nih Luput pipa kan ngeih a herh cang.
Kan “Zawtnak” kan i theih ahcun kan damnak ah ‘sii din’ lawng a tan bantuk in, kan nih chin miphun nih Israel miphun bang, Greek pennak tangah fakpi in an i zuam bantuk kan innchungkhar, kan khrihfabu le kan miphun pi nih fakpi in kan cawlcangh le kan i zuam venak dingah kan lungput hi kan sersiam a hau ve cang.
Zohchihmi cauk:
1.Lee I.A. Levine, “The Age of Hellenism: Alexander the Great and the Rise and Fall of the Hasmonean Kingdom,” in ancient Isreal: A short History from Abraham to the Roman Destruction of the Temple, Hershel Shanks,ed.,( Washington:SPCK,1988).
2. ABehera, From Law to Grace (Sourjya Printers,2009).
3. David F. Hinson, OLD TESTAMENT INTRODUCTION 1: HISTORY OF ISREAL,(Kottayam:ISCPK,1990).
4. VIMALA PAULUS, INTERODUCING CHRISTIAN EDUCATION,(DARDRAS:THE DIOCESAN PRESS,1986).
5. JAMES E. REED RONNIE PREVOST, A HISTORY OF CHRISTIAN EDUCATION, (USA:BROADMAN &HOLMAN PUBLISHERS,1993).

Sang Uk Cung
Serampore College/University
Serampore,India.

Sunday, November 6, 2011

Pope Nun le tuchan Hruaitu Nun zohtinak

By Pastor Sang Uk Cung
Biahram domh
Vancung kainak “lehhmah” a rak zuartu Pope (Roman Catholic a ngan bik tlangbawi) nih Thiangthlarau hruainak zoh lo bak in an nawlngeihnak lawngin khrihfabu an rak hruai tikah zeibantuk dah a rak cang ti le tuchan ah Khrihfabu hruaitu hna le cawnpiaktu hna nih zeibantuk in dah kan khrihfabu kan hruai hna ti zohthannak hi a biapi tukmi Issue a si caah kan dirhmun van I zohthannak ding caah kan van langhter ve.
Roman Catholic hruaitu Pope Hmasabik:
Jesuh thih hnu in AD1500 hlan khrihfabu cu Orthodox le Roman Catholic lawng an si kan ti khawh. Jesuh zultu hna nih khua zakip ah thawngtha cu an phuan ve caah khrih thawngtha cu khua zakip ah a karh ve nain hi lioah khrihfabu ngan an rak si lo. Abianaah Thomas hna hi India ah AD 52 ah a rak phan I, AD 63 ah khrihfabu biakkinn a rak sak ve. Asinain vawlei cungah khrihfa tuanbia ah a lang lo. Peter zong kum 25(AD42 -67) chung Rom khrihfabu ah Bishop a tuan ve. Cucaah Roman Catholic khrihfabu zumhnak ah Peter cu Rom ah a hmasabik Bishop a si tiah an ti I, a tuchan RC Pope hna hi Peter thawk in a changchang in a tutiang hi an si tiah an ruah. Cu pinah an ruahmi cu Peter cu bawi Jesuh nih “Vancung tawh” a pekmi (Matthew 16:18) nawlngeihnak kha Peter a hungchangtu nih an co i an pehzulh tiah an zumh.
Pop nawlngeihnak sangbik lio:
AD1000 - 1500 chan lio ahhin biaknak lei hruaitu a simi Pope le Bishop te hna kha siangpahrang le a tlang chuak upa nih an rak thim tawn hna. Pope si cu mi tampi nih duh cio a si I, tangka tamdeuh a pe khomi paoh kha rian tam deuh an rak pek hna. Thiang thlarau siloin tangka nih rian a tuan tikah khrihfami tampi nih thlarau leiah tumchuknak tamtuk a rak um.
Pope Heldebrand le siangpahrang Henry cu nawlngeihnak an I cuh:
AD1073 – 1085 lioah Heldebrand cu Europe ram ah Pope thawngbik a hung si. Biaknak kongah cozah ram uktu siangpahrang an i thlak khawh tilonak dingah 1076 ah khrihfa hruaitu pumhnak (Cardinal Council) a tuah i siangpahrang le cozah bawi nih Pope thim si ti hna hlah seh. Biaknak lei cu anmah chungah a thabik an timi kha Pope thim khawh siseh tiah bia an rak khiah. A hnu deuh ahcun Pope lawng sitiloin Archbishop le Bishop hna zong siangpahrang nih thim tilo in anmah tein i thim ding in bia an rak khiah chih than. Hi ruahnak hi mizapi nih an hna tlakpi hna.
Heldebrand tuahmi cu Holy Roman Empire an timi Rom pennak uktusiangpahrang Henry IV nih a theih tikah a lung a tling hrimhrim lo. Uknak kongah siseh, biaknak kongah siseh siangpahrang cu uktu bawi a rak si zungzalmi a si. Siangpahrang cu mi vialte uktu a si caah biaknak zong nawl a ngeih awk a si ko tiah a rak ti ve. Europe ram pathawng bik pahnih nih Lai lei cawtum suk lai bang, an van i er tikah mipi thinlung ah launak nganpi a um. Fakpi in I dohnak ral tiang thawh i thisen tiang a tho khomi a si caah mi lungthin chungah thinphannak tampi a um. Cu lio caan teah cun milan khua ah Archbishop a thar rianpek ding a si celngel ai. A honih dah a pek lai tiah nawlngeihnak cu tholung nih cung kai an i cuh bantuk in an i cuh cang ai. Milan khua hi a biapi ngaimi khua a si caah siangpahrang Henry nih a zumhmi minung kha chiah a duh. Pope Heldebrand nih a theih tikah saul siangpahrang kha profet Samuel nih a bia a ngaihlo caah a uknak a rawk bantuk in ka bia na ngeihlo ahcun na siangpahrang sinak in na tla lai tiah a rak ti. Henry nih a lehmi cu a thiangmi Rom pennak uktu siangpahrang ka sinak hi Pathian hnatlaknak in a si caah Hildebrand cu a rian silomi rian a tuan i a palhmi Pope a si tiah a leh ve. Pope Heldebrand nih Henry bia a theih tikah a thin a hung i a nawlngeihnak bakin siangpahrang le khrihfabu in a phuah.( hi lio caan ah hin roman catholic nih an ruahmi cu hi khrifabu silomi paoh cu hell tla ding tibak a si ko). Pope Heldebrand nih a chimmi cu, “mithiang Peter sinah bawi Jesuh nih nawlngeihnak tawh a pekmi tawh kha pek ka si cang. Henry siangpahrang cu khrihfabu uktu dingah Pathian nawlpeknak a si lo caah rammi vialte nih upatnak nan pe ti lai lo” tiah nawl a chuah.
Siangpahrang Henry nawlngeihnak kha ningcang loin a hmannak a rak tamtuk caah kawl ralkap bang mi thinlung ah hmunhma an rak ngeive lo I, ral tiang an rak tho bal. Pope cu Pathian changtu bak ah rak ruah an si caah mi thinlung cu Pope ah an rak i fun dih. Pope Heldebrand hi pa raltha bak a si ve caah siangpahrang le ram uktu bawi vialte kha a kut tangah chiah a duh ve hna. Augustine tialmi cauk ah Pathian khualipi ( The City of God) timi chungah Pathian khua lipi le vawlei khua lipi pahnih a um i Pahtian nih vawlei khua lipi a uk a timi kha aa chirh chan i, Pope hi siangpahrang nakin nawlngeihnak sang deuh kan ngei tiah a rak ti. Cupinah Pope cu Peter rianchangtu kan si caah “Vancung tawh kengtu” zong kan si. Cucaah mikip nih Pope ke an hnamh lai i siangpahrang le a tlangchuak hna thimnak, rianpeknak le phuahnak vialte a kut ah a um lai. Vawlei bawi biakhiahnak kha a herh a ti ahcun a rawk lai. Pope bia cu a hohmanh nih an remh kho lo, an rawk kho lo, an thleng kho lo. Minung le Pathian kar lakah nawlngeihnak sangbik an si lai tiah a rak ti.
Pope Heldebrand nawlchuahmi cu siangpahrang Henry nih cun a rak duh lo caah Pope Heldebrand nih siangpahrang in a phuah pinah khrihfabu in chuah a si chih. Siangpahrang Henry cu mipi thinlung zongah hma tampi an ngeihlo caah zeiti awk an thei ti lo I Pope Heldebrand cu zaangfah nawl a duh.
Siangpahrang Henry nih Pope Heldebrand cu a ke a hmanh:
Kum 1077 ah khan Italy ram chaklei Pope umnak Canossa ah zaangfahnak nawl dingah aa thawh. Asinain pope Heldebrand nih a rak chawn duh lo i a tong kho lo. Zing khat cu kedan loin khuasik lakah Pope umnak inn ka a va kingh nain innka a rak hunh duh bak lo. Nihnih chung innka hramah a dir I a nithumnak ah innka a hunh i siangpahrang Henry nih cu Pope hmaiah a bawk i a ke kha a hnamh hnuah ngeihthiamnak a hal. Pope nih kan ngeih thiam, asinain siangpahrang a tuan than le tuan than lo cu German parliament nih an ceih te lai a rak ti. Cun siangpahrang a tuan than ding a si hmanh ah Pope nawl a ngeih peng lai tiah bia a rak kamter. Cuticun vawlei cungah pope cu nawlngeihbik an hung si.
Pope innocent III( AD 1198 – 1216) chan lenbang ahcun Pope cu “minung nak in a ngan deuh i Pathian nakin a hme deuh bakah an rak chia I an nawl ngeihnak hi a rak sangtuk ve caah tih an nung ngaingai. Pope nih cozah nawlngeihnak zong a rak lak chih tikah thlarau lei zumhnak ah faktuk in a rak tum chuk. Anmah cawngtu ah ralkap an i chia i anmah dotu phun paoh kha an hrem hna i a thah tiang in mi tampi an rak thah hna. Hi bantuk midang nunnak tiang lakin biaknak hruaitu hna nih an rak tuah tikah khrifa tuanbia a muisam a rak chia tuk lio caan a rak si.
AD 1300 –1517 hrawng a hung phak tikah europe ram vialte hi ram khat bantuk in an rak uk i, Pope kha nawlngeihnak zong an i cuh lengmang. Zumtu thawhlawm a tam, a cozah pekmi vawlei siseh, tangka siseh hmuhnak tamtuk an ngei caah khrihfabu an rum tuk i Pathian riantuantu hna zong sangtuk in an nun tikah khrihfabu thanchonak an ruat ti lo i zumhnak leiah tumchuknak a zor chin lengmang.
Vancung kainak Lehhmah( indulgences) zuarnak:
Tangka duhnak cu “rili ti din he aa lo an ti ” rili ti cu a al caah din deuh ah ti a hal chin lengmang an ti bang, Pope nih rum chin lengmang an duh caah Phaisa kawlnak ah Vancung kainak Lehhmah tiang an rak zuar.
AD1517 ah wittenberg khua pawngahTetzel an timi pa nih Mainz khua Archbishop fialnak bantuk in Pope chuahmi sualngeih tiamnak lehhmah ( indulgences) a zuar kha an hmuh. Hi lehhmah a cawmi paoh cu Helfate ah a nganfahnak a tawiter lai i a sualnak zong ngaihthiam a si lai tiah a chim hna. Hi lioahBishop Albert cu Archbishop rian an rak pek. Thla an campiaknak caah German tangka in Ducat 10,000 a cawi i nawlngeitu hna kha a pek hna. Hi a cawimi chamnak ah Pope nih sual ngeihthiamnak lehhmah zuarnak nawl an pek i, a zuarmi man kha a cheu cu amah nih aa lak i a cheu cu St. Piter basilica biakinn saknak ah a rak pek. Phaisa kawlnak ah a tha tukmi a si caah a thi ciami lawng siloin a thi rihlomi hna ca tianginn a rak zuar i mitampi nih khamhnak co cu an duh tuk caah sifak le mirum he an rak cawk cio a si. A ruang cu, “Vancung kainak lehhmah kan ngeih ahcun khamhmi kan si cang! Kan sual zongah hell ka tla lai lo,vancung ah ka kai lai” tiah an rak ruah. Cucaah lehhmah aa cawkmi paoh nih Pathian leiah I zuam duhnak nakin an nun kha nuamhnak paoh in an rak nun caah Khrihfa mui a rak chia tuk lio caan a si.
Martin Luther (German) pa nih Pope nawlngeihnak a duhlonak le diklonak vialte kha biatlang (95) in a rak tial iwittenberg biakinn ah october 31,1517 ni ah a rak tar. Luther nih biapi in a chimmi cu khamhnak cu Jesuh khrih kan zumhnak le cohlannak in a si. Zumtu paohpaoh hi tlangbawi bantuk in ngeihthiam halnak kan ngei ko ti kha a rak chimh hna. Kanmah zumhnak in kan vancung kan co lai I, kanmah sualnak in kan thi ko lai vancung kainak lehhmah hi a hmanlo mi a si tiah a tinak kha fakpi in a rak fianter. Martin Luther ca tialmi cu mipi nih an rel tikah an lung a rak tling tuk cio hna tikah Roman Catholic cu pup tiah aa cheu I, RC hruainak a duhlomi paoh kha europe ram kip ah an hung karh thluahmah. Cu pawl cu “protestant” tiah an kan ti hna I a sullam cu “dohtu” tinak an si.
Israel mi hna nih Gentle mi paoh vancung kai lo dingah ah an rak ruah lio hna bantuk in RC hruaitu Pope zong nih an rak ruahmi cu RC a si lomi paoh cu “hell” mei thingtom alh dingmi an si ti bakin a rak ruah hna caah RC dohtu poah cu Newin cozah le Than Shew cozah bang, Pope nih cun anmah a dotu paoh kha fakpi in an rak hrem hna i minung tampi zumtu thatha zong an rak thah hna. Hi lio caan hi Jesuh zumtu ciocio a simi zumhning khat lo ruangah faktuk in i thahnak le thi sen tamtuk a rak luang.
Tuchan khrihfa nun he zohtinak
1.Pope nun le tuchan hruaitu cheu khat nun zohtinak
Pope nih anmah zumhnak kha a hmanbik, a tha bik, a dikbik, le a tlingbik ah an I ruah caah:-
1. Pathian aiawhtu ah an I ruah. Mipi kha baibal ca rel an rak sianh hna lo. Mipi nih Baibal ca rel khawh a si lo caah Mipi nih Pathian biatak hngalhnak a um lo.
2. RC a si lomi paoh cu hell tla ding bak ah an rak ruah hna caah, RC zumhning a dohmi paoh cu an hrem hna I, a thah tiang in an rak thah hna
3. Roman Catholic chung lawng nupi thit khawh a si I biaknak dang he thitumnak cu an rak khap. Bu dang he an I thit umh ahcun Hell tla ding bak ah an rak ruah hna . A dangdang tampi a um rih.
Pope nih anmah zumhnak lawng kha a thabik le a dikbik in an hmuhnak nih midang zei rellonak,soiselnak,dohnak le thahnak tiang in an rak um bantuk in tuchan Pathian rian tuantu tampi cu kan mah zumhning, pomning, kalpi ning, le cawnpiak ning lawng a hman ti phun in mi zumhning le pomning kha a palh bak tiah soiselnak, remlonak le hell tla ding tiangin a ruatmi zumhtu tampi in kan um ve. Farasi pawl zong hi baibal ca an thiam, rawl an ulh, nawlbia an zulh dih, pekchannak an thawng. A sinain Jesuh khrih he an I tong lo.Tuchan cawnpiaktu tampi zong Jesuh he aa tong lomi tam pi kan um kho. Kan mah le kanmah kha fimtuk,thiamtuk le piangthar tuk in kan I ruahnak nih Farasi bang Jesuh he ton lo a fawi. Hihi kan I ral rin awk nun a si.
Pope bantuk in kan fimnak,thiamnak,le kan thil ti khawhnak lawng rinh I, Pathian thiang thlarau duhnak zoh ti loin Khrihfabu a hruaitu kan um sual maw?Tuchan ah laimi tampi nih fimnak kan cawng i baibal leiin M.div., M.Th., Doctor zong tampi nih kan lak cang nain Thiang thlarau nun nak cu cawnnak( ca relnak, tuak tannak, fimnak..etc) in hmuh khawh a si lo caah mipi chrangah kan hel tuk. Kan thawngtha chimhmi cu a tha tuk ko nain "Knowledge" men ah a cang tawn "Nun thlengtu" a si kho tawn lo. Billy Grahamkha Fox News ( USA ) nih interview an tuahmi ah a chimmi cu" Pathian hmanmi thawngtha phuangtu nihcun “Meditation le prayer” loin cun Thiangthlarau nunnak taktak in mipi hruai khawh a si lo. "Meditation le Prayer" caan tlawmtuk a pemi phungchim cu a thatukmi hmanh nih mi nun a thleng kho taktak lo " tiah a ti. Thiang thlarau nunnak taktak cu “Meditation le Prayer” kan tuahnak tu in hmuh khawh a si. Cucu Vawlei cung biaknak a rak dirhtu cio nun ah a langmi a si (Gautamah, Mohammad etc). Jesuh zong “Meditation le Prayer” ah caan tampi a pemi Pathian a si ve. Cawnnak le fimnak cu minung nih Pathian kong le Baibal kha fiang deuh le kau deuh in kan theihnak a si i Thiang thlarau nun a ngei chinchin mi hna caah cun Pathian sunparnak cu zeitluk in dah an langhter. Baptist khrihfa buu hi cawnnak le fimnak a uarmi kan si bantuk in zeitluk in dah Pathian rian an rak tuan khawh. Cawnnak le thiang thlarau nun an rak ngeih caah a si (Judson,Carson, William Carey ..etc.) Tuchan Baptist pastor hruaitu tampi kan pa le keneh zulh than kan herh cang. Pope bantuk in kan fimnak,thiamnak,thilthi khawhnak le nawlngeihnak khan khirhfabu kha a uk in kan uk hna I, khrihfabu chungah pakhat le pakhat ngeihtiamnak, upatnak, dawtnak,ramnak le lungrualnak a um ti lo. Chim duhmi cu Fimnak cu a biapi tuk ko. Asinain kan fimnak lawng kan I rinh I Thiang thlarau nun kan ngei lo ahcun midang caah thilrit kan rak sinak tete zong a tam tuk. Cu bantuk hruaitu nih kan khrihfabu ah Keimah ti lungput a ngei i BU chungah thlachiat ruatnak um bak loin khrihfabu kan hruai tikah buainak a chuak peng nak hi a si. I ral ring!
2. Pope cawnpiakning le Tuchan cheukhat cawnpiakning zohtinak
Pope nih khamhnak pekhotu bakah an rak I ruah I, vancung kainak Lehhmah tiang an rak zuarnak nih Khrihfa nunzia a rak chiatter bantuk in tuchan khrihfa nun a chiattertu cawnpiak ning cu, “ Kan sual zongah kan khamhnak a tlau kho lo”timi hi a si. Khamh ka fiangcang ti I, ziaza thatnak lei nun I timh loin duh paoh in zuu, kuak, khaini, tikor….etc a tuahmi khrihfa mi tampi kan um cang.
“Ka sual zongah ka Khamhnak a tlau kho lo” timi cawnpiaknak kan ti tikah bia ngeih nuamlo deuh in van fianter ko usih law kan lairam ah cawnpiaktu cheukhat nih an chimmi cu “ khamh ka fiang i ka co cang hnu ahcun nu paw cung ka bawh zongah ka khamhnak cu a tlau kho lo”timi phun in cawnpiaknak a ummi nih hin zumtu tampi an“Psycho le Philo” ah a luhtuk tikah vancung kainak lehhmah aa rak I cawkmi phun in kan sual zongah kan khamhnak a tlau kho lo ti phun in an khuaruahnak ah a um ve tikah an nunnak kha thannak lei siloin duh poah nunnak leiah a hruaimi khrihfa kan tam tuk cang.
Hi cawnpiaknak hi lairam lawng ah siloin vawlei cungah thawngtha chimhtu tampi nih baibal cherhchan in cawnpiakmi a si caah el awk le zumhlo awk a har ngaingaimi cawnpiak ning phun khat a si. I kor 3:10-15 chung i a van langhtermi “inn cu a sung ko lai nain a mah cu khamh a si lo lai” ti te hna. Khamhnak kan co ri in vancung ah kan min cu tial a si cang caah kan khamhnak cu a tlaukho ti lo. (bia 13:8, 3:5,17:8, luke 10: 20, salm 69:28, exo 32:32 -33…..etc.. ) ti te hna le a dangdang ah baibal cherhchan tampi in an cawnpiaknak a um. Hi cawnpiaktu hna nih aa timhmi cu “khamhnak a co cangmi cu a sualthan kho ti lo, an sual thanmi cu khamhnak tling a colomi a si” timi lei khin an lakduhmi a si ve. A sinain mitam pi nih hi cawnpiaknak ruangah an khuaruah ning( Psychological thinking ) le zumhning ( Philosophical thinking) ah palhnak tampi a um caah hi cawmpiaknak hi khrihfa nunzia a tum chuk tertu cawnpiak ning a si tiah vawlei cung phungchim thiam min thang tampi nih an doh.
Tuchan ah vawlei cung ahhin Liberal cawnpiaknak nih khrihfa a let ter hna I, cawnpiaknak hmanlo nih “khrihfa iang”a kan ngeihter kho lo. Tahchunhnak ah David Servant nih a tialmi “ The Great Gospel Deception” cauk chungah cun USA ram cu vawlei cungah khrihfa ram timi a sinain “khamhnak kong cawnpiaknak hmanlo” ruangah a sual bikmi ram ah a cang a ti.
Dr.Haivunglian nihrungcin@yahoogroups.com biaruahanak ah USA ram sining a rak langhtermi cu laimi tampi nih America cu second vanram or Paradise a ti tawn. Mitampi nih America rumnak, fimnak, thiamnak, minung dawhnak, motor tamnak, lam thatnak, vanlawng tamnak, le zeizongte thatnak lawngte zoh in, America cu, vanram nak nuam an ti ve. Asinain laimi mi tampi nih America sining a thatlonak kha kan rak hmu kho ve tawn lo. America a chiatnak, a harnak, a thatlonak, a chamhbaunak le tih a nunnak vialte kan hmuh lo tikah an nunning thalo kha i cawn a fawi te. America hi, zohchunh awk tlak a sinak tampi a um nain, a chiatnak a tam tuk ve. Lak ding le cawnding tampi a um. Hlawt ding le laimi sining he aa tlaklo mi tampi a um ve. Kan then thiam lo ahcun, hi ram cu, laimi kan hrawhnak ram pakhat a si kho tiah ka ruah.
Aruang tampi lakah "Democracy le Freedom(zalonnak)" an uar tuk ruangah, "freedom abuse" an tuahmi a tam tuk. Cu nun nih cun khrih mui a cuanter kho ti hna lo. Cucaah USA cu:- mithah lainawn a tambiknak ram, vaa cung paduh a tambiknak ram, nuva tangthen a tambiknak ram (50-54% an ithen), fir a tambiknak ram, thawngtla an tambiknak ram, tlaihhrem a tambiknak ram (second paruk ah nu pakhat an tlaihhrem ti a si), lakfa pawi a tambiknak ram (kum khat ah lakfa 1300000 renglo an chuak), nu pakhat nih va voi tambik neihnak ram (mi pakhat va 16 ngeimi tampi an um), kumtlinglo va ngei tambiknak ram, le tawzuar tambiknak ram pakhat ah aa chuah cang ai.
Minung tampi nih cun, nu le pa sualnak cu lentecelh tluk in an ruah men. Vacung paduh cu, va le umlo kar ah "um har pheng thil" men ah an ruah. Nupi le taw zuar cu, family income ah an chiah men. Rili kam khua tampi ah, college le tanghra siangngakchia pawl, nuamcen le chun laicer ah, nu le pa sualnak a bubu in tuah le video thlak, nu nih an chiatha piah kha, "tuition fee" kawlnak ah an ti men. Democracy freedom timi bia hmang in, mah bantuk nunzia a hmangmi, an karh chin lengmang cang. Bible le Pathian a ralchanh mi mifim an tam tuk cang fawn. Bible cu, mifimpa Darwin cawnpiaknak nih a lan chin lengmang. Atheipar cu, Pathian zong tih lo; bible zong zumh lo; minung nunnak zong upat le tihzah a um ti lo. Hi nun hi Pathian a bia lomi hna ram zong ah tampi a um ko nain zeiruangah dah khrihfa ram a simi USA ram ah hi tluk rumro hin an sual ti ahcun "Democracy le Freedom(zalonnak)" an uar tukmi nakin cawnpiaknak deu zumh palhnak bak a si tiah thawngtha chimtu tampi nih an chim.
Khamhnak taktak:
Pathian nih vawlei a kan dawtnak or a kan khamhnak cu a tlau kho taktak lo. Johan 3 :16 chungah Pathian nih vawlei hi a dawt hrinhrang caah a fapa ngeih chunte kha a pek a ti. A cung biafang kan zoh ahcun Pathian nih a dawttuk hrimhrim mi hi “khrihfami” lawng a ti lo “vawlei” a ti. Cucaah Pathian nih hin muslim, hindu, budha, biaknak ngei lo…….etc a dawt dih hna caah a fapa cu minung vialte caah a kan pekmi a si. Asinain Pathian nih cu a kan khamhnak cu minung lei in a cohlan I, a thih tiang fek tein aa bochan peng lo or a zumh penglo ahcun Pathian khamhnak cu a hmu lai lo. Kan khamhtu Jesuh hrimhrim nih a kan cawnpiakmi cu “a dongh tiangin a fekmi cu khamh an si lai”(matthew 24:13) a kan ti. Hi bia hi paul, peter le zultu pawl chimmi a si lo. Pathian fapa Jesuh bak nih a hmurka bak in a kan cahtami biafang a si.
Vancung kainak lehhmah aa cawk i khamh ka si cang tiah duh paoh in sualnak a rak tuahmi hna nun bantuk in, tuchan zongah“camping” kainak in khamh kai fiang cang! Ka min cu vancung ah tial a si cang! Ka thlarau cu Pathian sinah a um cang! Ka min cu vancungah tial a sicang, ka sual a si le Pathian dantaknak ka tuar ko lai I, kan thlarau cu khamh a si ko lai timi zumhnak le ruahnak nih mitampi kan zumh ning le kan khuaruah ning a hrawh caah khrihfa nun ah Khrihfa iang kan ngei kho ti lo. Cucu vawlei cungah ramkip lawng silo in kan lai miphun chungah tampi a um cang.
A taktak cu Pathian khamhnak cu Pathian pekmi a si I minung nih tuannak, felnak,dinnak,le I zuamnak in co khawh a si lo. Pathian khamhnak cu Pathian vel thawng lawnglawng in a lak tein a kan pekmi kha kan cohlan i kan thih tiang fek tein kan zumh, kan i nunpi, kan thanter peng ding kha a si. Cubantuk nun a ngei cangmi cu a tluk sual zongah ngeihcihnak in a kir than peng. Cucu “ khamh hmuh tlak zumhnak ” a comi taktak nun cu a si. Sualnak a tuah sual hmah ah a sualpeng kho lo.( David, Peter, …etc). Cusiloin sualnak kan tuah zongah kan khamhnak cu a tlau kholo timi cawnpiaktu pawl hi cu Pope nih khamhnak kha fawite in an rak tuahmi vancung lehhmah zuarnak he aa lomi cawnpiak ning phun khat a si I, Laimi tampi nih hi bantuk cawnpiaktu hi khawi ka kan umnak paoh ah kan I ralrin awk a si.
Biafunnak
1962 lioah Vatican khua ah tuahmiSecond Vatican Council (Vatican II) cu St. Peter’sBasilica biakinn ah Roman Catholic Pope John 23rd hruainak in tonnak an ngei I, hi council cuEcumenical Council an ti. Hi Vatican IIahhin Pope nih an phunglam vialte kha an remdih cang. Phundang in kan chim ahcun Pope an piangthar cang kan ti khawh. An zumhning zong an thlen cang. Baibal ca mikip nih rel khawh a silomi kha, rel khawh a si cang. Nupithitnak kong ah RC zong nih Bu dang thit khawh a si cang. RC zumhnak duhlomi hremnak le thahnak a dai cang. “ka palh” timi hi Pathian nih a duhbikmi nun cu a si bantuk in Pope nih an sining kha fakpi in an van I zoh tikah an sining le lungput kha an van thlen I, remnak le theihthiamnak tampi a hung um cang.
Lai miphun kum110 a sicangmi khrihfa nih zei bantuk kan lungput nih dah kan khrihfabu le kah miphun chungah buainak a chuahter? Pope bantuk in kan lungput,zumhning le kan pomning kha a hmantuk in kan I ruah sual maw? Kan hman tuk kan tinak nih khrihfabu or kan miphun chungah harnak,buainak, le thencheunak kan tlunter sual maw? Kan mipi hi a ping ah kan hruai sual hna maw? Kan nun hi zoh than le cuanh than kan herh cang lo maw?
Kan miphun khirhfa Iang kan ngeih khawhnak dingah ka ruahmi cu:-
1.Kan Lai miphun chungah Pathian riantuantu Pastor hna le Evangelist hna nih kan cawnpiak ning aa dangnak Dotrine kha faktuk in soiselnak le dohnak kha ngol cang usih law kan miphun pi nih a herh cangmi thlarau biatak a simi “khrih nun”kan ngei khawh naklai kutsih in tuan cang u sih.
2.Kan khua caan a chiat bantuk in cawnpiaktu deu an chuak chin lengmang. Cawnpiaknak deu cu kan theih khawhnak lai Jesuh nih bia a kan cah tami cu “ an theipar in rak zoh hna u a kan ti” ( Matt 7:15-20,Matt 12:35,Luke 6:43-45).“Biachim naal” hi pianthar a si lo. Hrinthan or lungthlen or piangthar or zumhtu timi cu “Nunthlenmi” hi a si. Nun thlennak taktak a ngei lomi cawnpiaktu cu an theipar in hngalh khawh an si. Kan khrihfabu ah cawnpiaktu deu hi ralrin kan herh cang.
3.Kan ram nih "Democracy le Freedom(zalonnak)" a hmuh khawh naklai a lamkip in riantuantu hna nih Pope bantuk in a fimbik,a thiambik le a hngalbik bantuk in kan I ruah I, kanmah duhning lawngin suaisam I, hruai hi a fawi tuk. Cu bantuk nihcun hruaitu pakhat le pakhat karlak ah I hmuhthiam lonak nganpi a chuahter I, Miphun thazaang a derter tawn. Pope nih an palhnak an I hngalh I, an nun an I rem bantuk in miphun hruaitu hna zong nih kan sining zohthan in “lungthin pipa taktak” he kan miphun hruai ko hna usih.
Kan miphun damnak ding caah ruahchannak nganpi he,
Pastor Sang Uk Cung
Serampore College/University
India.

Friday, October 21, 2011

Zumhnak kan timi hi

Hebru 11:1
Zumhnak ngei kan ti hi… a taktak le a ngaingai a simi thil kan mit in kan hmuh khawhlo mi hi an um ko ti kan zumh hi a si.

Thlacamnak: ‘Ka Pa, na bia cu a nung I a tthawngmi a si caah nihin zong nangmah lila nih kan chim tthan ko tiah bawmhhal bu in le na kan bawmh ti zumhnak he Bawipa Jesuh min in thla kan cam. Amen!

Dawtmi Pathian fale hna, cantha a kan pe i kan nunnak a zuahrih tu Bawipa min thangthat si ko seh. Nizan zarh kha kan mino 40 renglo he Calvary Chin Baptist Church, Cincinnati khua kan va tlawng hna. Zankhat kan riak in zarhpi zan ah inn kan phan tthan. Bawipa nih a kan dawt i, kan tluang ngai, kan i lawm ngai te.
Nihin ah ruah tti ka duhmi cu ‘zumhnak’ kong a si.

Pathian fale hna, pumsa sining ah mit, hna, lei, hnar, le kut cu lenglei vawlei he a kan tonter tu, cu tonmi thil, kan nun ah a tthialtu, a luhpi tu an si. Kawl nih, ‘aa-yung-nga-pa’ tiah an timi khi a si i, mah hna lo incun lenglei vawlei he kan i pehtlai kho lo. An riantuanning ah hitin chim hnik u sih: mit cu hmuhmi vawlei a kan ukpiaktu, cu hmuhmi paohpaoh kan nun ah a tthialtu (transfer) a si. Tahchunhnak ah, thilraang cu mit nih ahmuh tik ah, lungthin le thluak ah a tthial colh caah, cu thilraang cu na zoh ti lo zong ah, khakha cu thilraang a si ti kha na chim khawh. Zeicahtiah cun kan mit nih araang timi kha kan thluak ah a tthial (transfer) cang caah ah a si. Cucaah mit nih hmuhmi vawlei paohpaoh kha kan thluak ah a tthial dih. Cubantuk in, hnar zong nih rim vialte, hna zong nih theihnak vialte, lei zong nih thawtnak, thawtlonak vialte kha thluak ah an tthial I, thluak nih an tthialmi paoh kha a cohlan lai maw, a silo ah a hlawnh lai maw, culawng cu a si.


Dawtmi Pathian fale hna, pumsalei ah thil panga nih an kan hruai bantuk in, thlarau lei zong ah a kan hruaitu a um i, cucu zumhnak kan timi a si. Thlaraulei ah kan mit cu zumhnak, kan hna cu zumhnak, kan hnar cu zumhnak, kan lei cu zumhnak, kan kut cu zumhnak hi a si. A sullam cu, thlaraulei thil paohpaoh cu zumhnak lawnglawng in hmuh khawh, teh khawh, tongh khawh, co khawh an si.
Chimduhnak cu, Pathian nih a timi thil paohpaoh kan nun ah a tak in a langh khawhnak hnga a tthialtu (transfer) cu zumhnak a si. Tahchunhnak ah, Pathian nih vawlei hi a dawt hringhran caah a Fapa ngeihchun a pek, cucaah a mah a zummi paoh cu an thi lai lo, zungzal nunnak an ngei lai (Johan 3:16) a timi cu zumhnak lawnglawng in na co khawh i, na tthial ve tik ah nangmah caah sullam ngeimi ah a cannak a si. Cucaah nangmah tein na hon chim tthan tik ahcun, hitin a si cang: ‘Pathian nih a ka dawttuk i Fapa Jesuh a ka pek. Ka van zumh cangka in ka thi tiloh, zungzal nunnak ka ngei cang’ tiah lunghmui ngaingai in na chim khawhnak, na au pi khawhnak a si cang. Cucu zumhnak rian a ttuanning cu a si.

Dawtmi hna, nihin ah Pathian he na pehtlaihnak cu zumhnak lawnglawng in a si. Cucaah hal kan duh ve: Na zumhnak nih an tthawn ter maw? A taktak le a ngaingai a simi thil, Pathian thil, pumsa mit nih hmuh khawh ttunglo mi kha, na nun ah an tthialpiak tu cu zumhnak a si khah. Rak I chek ve hnik.

Bawipa nih kan dihlak caah thluachuahnak kan pekpiak ko seh.
Sunparnak cu Bawipa nih co ko seh. Amen!


Bawipa rian ah,

Rev. Thawngling Mualhlun (Biakku pa)

Sunday, October 2, 2011

Jesuh nih a hngalh ko

Hebru 4:15
Kan Tlangbawi ngan hi kan santlaih lo nak ah kan cung I zaangfahnak a ngei kho lomi tlangbawi a si lo. Kan Tlangbawingan hi kanmah bantuk tein tukforhnak a ing ve mi a si, sihmanhselaw sualnak zeihmanh a tuah lomi a si.

Thlacamnak: ‘Ka Pa, nihin ah na bia cu nangmah lila nih ttanhrih ko law, Fapa Jesuh hmang in na kan pekmi thil hi kan hngalh ter ko. Thlarau bawmhnak sawm bu in le na kan bawmh ti zumhnak he Bawipa Jesuh min in thla ka cam. Amen! ‘

Dawtmi Pathian fale hna, nihin zong Bawipa nih cantha a kan pek rih caah amin thangthat in um ko seh. Nan dam cio ko hna lo maw? Kan nih chungle Khrifabu zong kan dam lio te a si. Nihin ah ruahti kan duhmi cu Tlangbawi ngan Jesuh kong a si lai.

Dawtmi hna, voi tampi cu ka ruat tawn: Pathian nih hin kan tonmi thil hi a hngal taktak hnga maw, sifah te hna, retheih hnangcah te hna, mi nih huatmi si te hna, mi lak ah tlumtlak lo te hna, zawt le fah te hna vialte,,,,tbk..tbk… A cancan ah Pathian nih ka ton cuahmah mi hi a hngal taktak hnga maw? tihi kan i hal cio tawn. Keimah bantuk na si ahcun na hal ve men ko lai.
Pathian fale hna, kan Bawipa Jesuh hi harsatnak le pumsa lungthin tuarnak in a luat hleimi a si lo. A chuahnak chungkhar kha mi sifak ngaingai an si. Caw rawl kuang, a rim a va nam pahmi a si ko lai, ah pei a chuah kha. (Luka 2:7) Lehtama a ttuannak rian chung in thadit zangbatnak le pum fahnak a phunphun a tuar fawn ko lai.
Cu lawng a si loh, kha lio can i biaknak hruaitu hna nih pei awlawk an chawnh fawn kha. Nawl a ngeihnak pei an zuamcawh i, (Matthai 21:23) a cawnpiaknak zong an hneksak lengmang khah (Mt. 19:3) . Cun, hitin an ti rih: ‘..misaram le mizuram, ngunkhuai khawltu hna le misual hna hawikom…’
(Matthai 11:19), an ti pin ah, Pathian a thangchiat tiah an sawhchih (Marka 2:7)
Dawtmi hna, culawng a si rih loh. Amah hi khuavang nih a ukmi a si ko lai, khuachia ngeimi a si, a hrut cang, a bia ngai hlah u,’ (Johan 10:20) an ti. A sual lio ah an tlaihmi minu zong a hmai ah an rak rat pi i, an hneksak (Johan 8:2–11), lung zong in cheh an timh fawn (Johan 8:59, 10:31–39), cun miphun ningpi in a ping ah a kalpi hna, siangpahrang ka si, a ti tiah sual an puh fawn (Luka 23:2)
Pathian fale hna, na zumhnak ruang ah inn in thawldawi na tong bal maw? Kan Bawipa Jesuh nih a hngalh ko dah kaw, an khua in pei an rak dawi ve I khualeng lungpang ah thlak an timh kha (Luke 4:29). Hawikom ttha na timi nih an in hlaw bal maw? Kan Bawipa Jesuh zong a dawtmi nih hlawt le zamtak a rak tong ve ko dahkaw (Luka 22:54–62). Cu pin ah hawikom naihniam te nih pei a rawi cu. (Luka 22:47–48). Kan zawtnak le fahnak vialte zong a hngalh dih cikcek I pei, vailam cung ah a kan tuarpiak dih cu: ‘Asi nain zawtnak a inmi cu kanmah nih kan rak in hngami kha a si I, nganfahnak a tuarmi cu kanmah nih kan rak tuar hnga mi kha a si’ (Isaiah 53:4)
Dawtmi Pathian fale hna, kan Bawipa Jesuh hi kan mah bantuk tein tukforhnak a tuarmi, sualnak a ngei ttunglo mi a si. Kan tonmi thilkip le kan tuarmi vialte hi a hngalh dih ko. Cucaah kan mah zaka ah a tuarmi vialte hi a si. Cuticun kan nih cu cunglei ah hlawrh in kan nun khawhnak hnga caah a rat channak hi a si. A mak lawlaw ti law.
(ZBC #349 khi rak sa chih te)

Bawipa nih thluachuahnak kan pekpiak ko sehlaw, sunparnak cu Bawipa nih co ko seh. Amen.

Bawipa rian ah,

Rev. Thawngling Mualhlun

Thursday, September 29, 2011

Pathian bia cu a nung I a tthawng.

Hebru 4:12

Thlacamnak: ‘Ka Pa, na bia cu a nung I a tthawngmi a si caah nihin zong nangmah lila nih kan chim tthan ko tiah bawmhhal bu in le na kan bawmh ti zumhnak he Bawipa Jesuh min in thla kan cam. Amen!

Dawtmi Pathian fale hna, cantha a kan I kan nunnak a zuahrih tu Bawipa min thangthat si ko seh. Nihin ah ruah tti ka duhmi cu a tthawngmi Pathian bia kong a si.

Pathian fale hna, pumsa nih rawl thawthaw le sa thawthaw a duh I a herh bantuk tein kan thlarau zong nih rawl thawthaw a herh ngaingai. Thlarau caah rawl thaw bik le pawkhimnak bik a simi cu Pathian bia a si ko. Pathian bia cu kan thlarau caah rawl thaw bik a si ticu ngakchia hmanh nih an hngalh ko.
Asi nain voi tampi cu rawl kan ei duh lo khah, rawl thaw a si ko tiah kan hngal ko nain kan ei duh bak lo khah. Zeihe dah aa lawh tiahcun, cabuai cung ah voksa cawsa chiahpiak ko ttung I, chun nitlak te a pawngkam ah I hel sawhsawh I, ei ttunglo phun kha a si. Ei lo ahcun zeitindah kan paw cu a khim rua hnga!

Dawtmi hna, Pathian bia cu kan rawl thaw bik a si. Kan nunnak zong a si. Matthai 4:4 le Deuteronomi 8:3 kan zohtik ah, minung hi rawl lawnglawng in a nung lo, Pathian bia tu hi a rawl a si, a nunnak a si tiah fiang tein kan hmuh. Cucaah kan rawl thawbik cu Pathian bia a si. Redi in pek kan si, cabuai ah hunpiak kan si cang. I lak I ei ding cu nangmah le keimah rian.

Pathian fale hna, Pathian bia cu kan vainam a si. Efesa 6:10-18 chung kan zohtik ah hriamnam tthabik ral teinak vainam cu Pathian bia a si, a ti. Ralthuam tampi in I thuamh cu a herh ve, a thuamh zong kan I thuam. Asi nain teinak hriamnam kan vainam cu Pathian bia a si. Pathian bia kan I kenlo ahcun ral kan tei kho lai lo, kan sung lai tinak a si ko.

Pathian fale hna, Pathian bia cu kan ceunak a si. Salm 119:105, ‘na bia cu ka ke caah mei inn a si I, ka lam ah ceunak a si’ tiah a timi bia hi a kan fianhtukmi a si. Pathian bia kan ei lo, kan rel lo ahcun muilak ah kan thlarau cu a tthu ko tinak a si. Muilak thut hnuhnu cu lam a tlau, lam a hngallo, a ping a pang sut lawng a ba tinak a si. Karhlan kan I timh cangka in horkuang ah kan tla lai, kan I chuihpah lai I, kan tlu kan ril lai tinak a si. Kan lam a tluang lai lo I, kan thlarau cu a hrum a ai leen lai tinak a si.

Dawtmi Pathian fale hna, tampi kan chim lai lo. Pathian bia cu pek kan si cang, hunpiak kan si cang, cabuai ah redi in chiahpiak kan si cang. I lak I ei ding cu nangmah le keimah rian bak a si. Kan tha thu hlah seh, tho law ei ve ko cang!

Bawipa nih kan dihlak caah thluachuahnak kan pekpiak ko seh.
Sunparnak cu Bawipa nih co ko seh. Amen!


Bawipa rian ah,

Rev. Thawngling Mualhlun

Wednesday, September 28, 2011

Nifa tein a vel chung ah

Matthai 6:34
Cucaah thaizing nih lungretheihnak cu a za in aa ngeih ve ko lai. Nikhat nih a chuahpimi harnak cung I a dang chonh chih lengmang hi a herh lo.

Thlacam: ‘Ka Pa, kan nunnak na zuahrih caah kan I lawm. Na Bia cu nangmah nih chim tthan law, thlarau hlawknak kan hmuh cio nak hnga thla ka cam. Thlarau bawmhnak kan sawm I, na kan bawmh ti zong ka zumh caah lunglawmhnak chim bu in, kan Bawipa Jesuh min in thla ka cam. Amen.’

Dawtmi Pathian fale hna, nan dam cio hna maw? Cawn nithum ni in ka chungle he khual ka tlawng tthan I, ka sermon thlah a tlai deuh. Ka ngaithiam u. Bawipa a ttha I, dam tein innlei zong kan phan tthan cang. Bawipa nih sunparnak co ko seh.’

Ule nau Pathian fale hna, nihin ah ruahtti kan duhmi cu nifa tein a vel chung ah kan umnak kong a si. Thaizing kong ruah ah hngilh kholo in na um tawn maw? Hmailei kong ruah ah lungrethei in na um tuk maw? Na rian kong, na sibawi tonnak kong, na zawtnak kong, na chungkhar kong na ruah ah na lung re a thei tuk maw?
Dawtmi hna, kan Pathian, vancung kan Pa nih a kan duhpiak lo ngaingai mi cu thaizing kong ah lungrethei in um cia hi a si. Nihin caah pei za lak in, lungrethei I umlo ding tein bawmhnak kan pek hi tihi a bia a si. Thaizing ca zong ah lungrethei in um hlah, a vel thawng in amah tein bawmhnak a ra te ko lai tihi a biakam a si.
A can hman tein a velchung ah nunter hi Pathian kan Pa I a sining hrimhrim a si. Biakamhlun chung kan zoh tik zong ah cucu a si zungzal. Kum sawmli chung theserawn I Israel fale hna an kal lio zong ah nifa tein rawl a petu hna, zingchiar in a cawmtu hna cu vancung kan Pa a si. (Exodus 16:13–16, 31) Thaizing kong zong ah an thin a phang loh, zeicahtiah thaizing a phanh tik ah thaizing caah a chiahpiak mi hna ning tein hmuh tthan a si ko. Vancung an Pathian kha nifa tein a cawmtu hna a rak si.
Dawtmi Pathian fale hna, nihin ah Pathian mana cu nifa tein a kan pekmi a vel hi a si. Thaizing kong ah lungrethei in na um deuh ahcun, na hngalh peng ding cu, Pathian vel nih redi tein, a za ding tein an hngah ko timi kha a si. Vancung kan Pa nih a kan duhpiakmi cu a vel chung ah lungdai tein I hngat hna seh tihi a si ko. Damnak, teinak, khamhnak, le cawmnak vialte cu amah sin pei kan hmuh ko cu. Haleluia!
Dawtmi hna, Siangpahrang Jehosaphat kong kha ruat hmanh u sih. Mibu pi nih an fuh I, tuk ding le thah ding in an zuanhnawh lio ah, Pathian bia a sin I a ra mi cu hihi a si: ‘Na thinphang hlah…. Tuknak cu keimah ta a si’ a ti. (2 Chanrelnak 20:15–17) A thaizing ah thil a cangmi cu nangmah tein va rel rih hmanh. A ralpawl lak ah lunghrinhnak le I zumhlonak a chuahter I anmah le anmah an I nawng dih tiah kan hmuh khah. Jehosaphat le a mi hna rian cu lungfek tein Pathian cung ah I hngat lawnglawng a si ko lo mei!
Dawtmi Pathian fale hna, harnak le thilrit kan hmai I aa suantik ah, a chuah tik ah lungrethei vansang in um tuah hlah. Na Pa tu kha zohlaw, zeidah an tuahpiak timi ah khan I lawm ko. Zeitindah an dirkamh I, bia an kamh kha philh hlah. Na Pa tu kha fek tein zoh ko! Pathian nih cun lungdai tein nun hi a kan duh eh. Raltha tein tonngam khi a kan duhpiak eh, ziahtiahcun amah nih a rak teicia lam a si caah. Hmaichia in um ti hlah, lungrethei in um ti hlah, phannak in khat ti hlah, NIFA TEIN A VEL CHUNG AH an chiatu na Pa pei a um kha!
Nihin ah an zoh, thaizing zong ah a zoh tthiamtthiam ko.

Bawipa nih kan dihlak caah thluachuah kan pek piak ko sehlaw, sunparnak cu amah nih co zungzal ko seh. Amen!

A Rianthiang ah,


Rev. Thawngling Mualhlun

Tuesday, September 27, 2011

Pathian laksawng cu a lak in co mi a si

Rom 4:13
Pathian nih Abraham le a tefa hna cu, vawlei hi Abraham ta a si lai, tiin bia a kamh hna. Hiti in bia a kamh hna cu Abraham nih khan Nawlbia kha a rak zulh caah a si lo, sihmanhsehlaw Pathian kha a zumh I Pathian nih miding in a cohlan ca tu ah khan a si.


Thlacamnak: ‘Ka Pa, nihin tiang nunnak na kan zuahrih caah ka lawm. Na Bia a ttanhtu cu nangmah na si caah a herh na tining in na bia cu chim tthan ko. Thlarau bawmhnak kan in sawm I, na kan bawmh tizong kan zumh caah lunglawmhnak chim bu in, Jesuh kan Bawipa min in thla ka cam. Amen.’

Dawtmi Pathian fale hna, nan dam cio ko hna lo maw? Dallas ka kir khawh in Quad City Chin Baptist Church, Moline, Illinois peng ah crusade kan va tuah ta i, nizan lawng inn ka phan kho. Bawipa a tthatuk i, mi tampi lungthin ah Thlarau in rian a ttuanmi kan hmuh caah lawmhnak mitthli a luang ko. Thlacamnak in nan rak kan theihpi ca zong ah kan i lawmtuk. Bawipa nih thluachuah in pe ko hna seh.

Nihin ah ruahti ka duhmi cu, Pathian laksawng cu a lak in co mi a si, timi a si lai.

Pathian fale hna, Pathian nih bia a kan kamh ve mi cu, roco tu na si ve tihi a si. Cucu Abraham sin zong ah a rak kamh ve mi kha a si ko. Kan nih zong Khrih ta kan si, Abraham tefa kan si caah Pathian biakamning in rocotu zong kan si ve. (Kalati 3:29) Haleluia!
Hi biakam hi Pathian nih a tuah tik ah olzaang tein cohlan ve ding ah, zumhnak in co ve ding ah a tuahmi a si. Cucaah kan nih rian cu, Khrih thihpiaknak thawng in, a thisen luannak thawng in hmuh cangmi ro kha zumhnak in cohlan a si ko. A thihnak lawng in a si loh, a thothan i, thawhthan nun in kan nun ah a langhtermi ro a si. Amin thangthat si ko seh!

Pathian fale dawtmi hna, cu caah nawlbia le tuahserhnak in maw thluachuah ro co i tim lai ci. Na cawlcanghmi le na thiamnak in ka hmuh rua tiah maw ruat lai ci. Pathian nih Fapa Jesuh Khrih thihnak thawng in a lak tein a kan pekmi tu a si i, a lak tein na cohlan ve mi tu kha a dikmi cu a si.

Ka hawipa cu rian in an dinhter i, an dinhter ka ahcun a thin a hung tuk. An company zong kha tazacuai tiang in a ngamh hna. Ka va kal i, thla ka campi i, Pathian lei kan zoh i, a sin tu ah thangthatnak kan chim. A rauh hlan ah tuan i a ttuanmi nak in a ttha deuhmi rian ah a tu cu a lut cang. A hnangam zia cu tehte a khannak ah a lang!
A dang pakhat cu an nuva sining ah harnak an tong. I tthen kha an ngamh tuk. An harnak tu zohlo in, cu chung in Pathian lei tu kan hoihter tik ah an nu he I dawtchinnak tu a chuak cang. Khrih thisen chung ah ttemchihmi an si kha fiang tein a hon hmuh khawh tthan tik ah an nuva pehtlaihnak ah damnak taktak a hong chuak cang.
Pathian fale hna, Sehtan rian cu kan cung i, sualphawt bia chim kha a si cuh. Na tlamtlin lo nak sawhpiak I, san kan tlaihlo nak lawng chimchih lengmang kha a si. ‘Zeitindah hi thluachuah cu na hmuh khawh, hitluk a sualmi le a palhmi nih tiah an ti chih lengmang lai. Aw.. Pathian fale hna, I zumh hlah u. Vancung na Pa nih dawh a Fapa Jesuh in thil tlamtling an pek cang khah! Na tlamtlinnak cu Jesuh a si kha.
‘Sehtan, Fapa Jesuh tu khi va hal,’ tiah Pathian fale nih cun kan chimchih lengmang lai.
Cun, Dawtmi Pathian fale hna, ‘Ka Pa, Fapa Jesuh Khrih chung i na ka pekmi na vel thawng in laksawng na ka pekmi dihlak, a lak tein na ka co ter caah ka lawm,’ tiah chim zungzal ko u sih. ‘Ka phut ka tawklo mi laksawng cu Khrih thisen thawng in na ka co ter ve caah ka lawmtuk,’ tiah chim zungzal ko u sih.

Sunparnak cu Bawipa nih co ko sehlaw, kan dihlak caah Bawipa nih thluachuah kan pek piak ko seh. Amen.

Bawipa sal,

Rev. Thawngling Mualhlun

Sifak le rethei in um ti hlah!

Salm 105:37
Cun Israel mi kha a chuahpi hna, sui le ngun kha an I phorh, an dihlak in an tthawng I an ngan a dam.
Thlacamnak: ‘Ka Pa, na bia cu nangmah nih chim tthan law, na mi nih hlawknak kan hmuhnak hnga Thlarau bawmhnak kan hal. Na kan bawmh ti zong ka zumh caah lawmhnak chim bu in ka Bawipa Jesuh min in thla kan cam. Amen.’

Dawtmi Pathian fale hna, cantha kan hmuh rih caah Bawipa min thangthat si ko she. Nihin tiang kan nunnak a zuah rih caah Bawipa min cu hlorh chin ko u sih.

Pathian fale hna, Israel mi hna sal I an can lio ah khan sifak le rethei ngaingai in an rak um ko. Uktu hna kut in hremnak a phunphun zong an hmuh fawn. An hmape le tukvelhnak cu an keng ah a um leen ko lai. Izip ram nilin lak ah mi tampi cu an ril lai I, an thazang a dih cikcek ko lai. Suimilam can sautuk riantuan sifawn hna lai kaw, an ba hringhran ko lai. Kum saupi mah bantuk I an umnak nih an cung ah harsatnak le derthawmnak tampi a chuahpi ti cu a fiang taktak mi a si.
Asi nain Pathian fale hna, zankhat cu an cung ah thil khuaruahhar mi a tlung, Lanhtak puai zan ah. (Exodus 12) Tuufa thisen kha an innka ba le innkatung I an thuhnak thawng in Pathian zohkhenhmi ah an hong cang. Pathian nih a chimh hna bang in, innchung ahcun lanhtak tuufa sa em mi cu an ei fawn.
Dawtmi hna, mitthlam ah cuan ter hmanh. Mitcaw mi an um ahcun tuufa mit kha an ei ttheu lai tiah ka zumh. Kebei mi an um ahcun tuufa ke kha an ei ttheu lai, lungzawtnak a ngeimi an um ahcun tuufa lung kha an ei ttheu lai. Zinglei a hong chuak I, thil aa phundang cang. Sal dirhmun siti lo in, miluat dirhmun in an chuak. Sifak rethei an si ti lo, thilri chawva suingun he an chuak cang. Izip mi hna nih an thilri tampi kha an pek hna ticu fiang tein kan hmuh khawh. An dihlak in a tthawngmi, a dammi, a rum mi ah an I chuah. Haleluia!
Pathian fale hna, hi thil vialte hi Israel mi hna nih an tonmi le temmi thil an si. Lanhtak tuufa thisen le a sa an ei hnu in an co mi laksawng lawmhnak an si. Asi kun ah, Lanhtak Tuufa taktak a si mi Jesuh Khrih kan Bawipa thisen le a khuaimi a pum nih cun zeitluk in dah rumnak le luatnak thluachuah cu a kan pek chinchin lai?
Na zumhnak cu na aiawh ah a thimi Pathian Tuufa cung ah hngat ko law na si a fak ti lai loh. Na hrum ai kho ti lai loh. Na khuk an tthawng lai I, a thlep mi na ban zong an tthawng tthan ko lai. Nifa tein zumhnak tthawng he raltha tein kal cuahmah ko u sih.
Sifak le rethei in um ti hlah!

Bawipa nih sunparnak co ko sehlaw, kan dihlak caah thluachuahnak kan pek piak ko seh. Amen!

Rev. Thawng Ling

Na tonghmi paoh Pathian nih thluachuah a pek ve!

Deuteronomi 28:8
“Nan buk nan han le rian nan ttuanmikip ah Bawipa nih thluachuahnak kha nan caah nawl a pek lai I, Bawipa nan Pathian nih an pekmi hna ramchung ah cun thluachuahnak an pek hna lai’

Thlacamnak: ‘Ka Pa, na kan dawt caah ka lawm. Na bia cu nangmah nih chim tthan rihlaw, kan nun ah thlaraulei hlawknak a chuahnak hnga Thlarau bawmhnak halnak he Jesuh ka Bawipa min in thla ka cam. Amen!

Dawtmi Pathian fale hna, ‘duhtling’ tuanbia kan theih balko silo mei! Amin hmanh ah duhtling, a tonghmi paoh sui ah aa cang ti a si kha. A rawl zong, a thutdan cabuai vialte a tonghmi paoh sui ah an cang dih. A donghnak ah, a dawt tukmi a fanu kha a tongh sual I, sui ah aa cang ve ti a si. A va poi ve tak ti.
Vancung kan Pa thil tining tu cu aa dang bak. Vancung kan Pa lamhruai ning cu aa dang bak, a ttha deuhmi, a tlam a tling deuhmi lam a si. Na tonghmi kip kha thluachuah pek an duh. Kan Baibal cangthim kha zohhmanh: 'Bawipa Pathian nih na ttuanmi ... kip ah thluachuah an pek hna lai.... Na kut na zo mi, na cawlter mi, na vahter mi vialte Bawipa nih a hngalh dih hlei ah thluachuah a pek lai tinak a si. Cucaah na fale kha na tongh hna ahcun Bawipa nih thluachuah a pek lai. Na guitar tiang hmanh na tongh ahcun thluachuah a pek lai. Na rian kha na tongh ahcun thluachuah a pek lai. A zawfakmi na tongh hna ahcun an dam lai. A derthawmmi na tongh hna ahcun thawnnak an hmu hrimhrim lai.


Pathian fale hna, Baibal nih fiang tein a kan chimhmi cu, Jesuh kan Bawipa nih a tonghmi hna paohpaoh an tthanchonak kong a si. Mitcaw a tongh hna i khua an hmu tthan (Matthai 9:28–30) Nuhmei nu faruak a tongh i a nung tthan (Luka 7:12–15) Thinghmui zawmi a tongh i, a thiang colh (Mark 1:40–42) Baibal hlun nawlbia ning in cun, thinghmui a zaw mi cu tonghphung a si lo. A thianglo mi na tongh ahcun a thianglo mi ah na cang ve. Asi nain Jesuh Bawipa nih a thianglo mi a tongh tik ah a thiangmi ah a hong cang. Haleluia!

Pathian fale hna, Jesuh le nang cu a dangte pei na si cu, tiah nai ruah sual men lai. Na chung ah Thlarau in a ummi kha Jesuh Bawipa a si khah. Cucaah na chung i a nungmi Jesuh thawng in na tonghmi paoh thluachuah a hmuh ve nak a si. Aman sunglawi taktak in a pek cangmi kha philh sawh hlah, hi thluachuah hmuhkhawhnak ding ah a man sunglawibik, a thisen a pek cang. Mi tampi caah thluachuah a phurtu a kut kha vailam ah thir in khenhchih a si. Nihin ah a kut cu khoi ahdah a um? Nangmah le keimah kut ah ai hrolh cang khah. Cucaah a kut cu na kut ah ai hrolh cang caah zumtu fale hna nih kan tonghmi paohpaoh hi thluachuah an hmuh ve nak a si. Haleluia!

Pathian fale hna, midang caah na Bawipa Jesuh thawng in thluachuah phurtu na si kha philh hrimhrim hlah! Na buk, na han le na rian ah thluachuah an pek cang bantuk in midang nun na tonghmi zong ah thluachuah a pek cang.

Bawipa nih kan dihlak caah thluachuahnak kan pek piak ko sehlaw, sunparnak cu Bawipa nih co ko seh. Amen.


Rev. Thawngling

Jesuh cu Zeitindah na pom?

Marka 8:29
Cun annih cu, “nannih nih tah, aho a si, nan ka ti dah?’ tiah a ti hna I, Peter nih, ‘Messiah na ti’ tiah a leh.

Thlacamnak: ‘Ka Pa, nihin tiang kan nunnak na zuahrih caah ka lawm I na min kan thangthat ko. Na bia cu nangmah lila nih kan dihlak caah chim tthan ko tiah sawm bu in le na kan chimh ti zumhnak he Bawipa Jesuh min in thla ka cam. Amen.’

Pathian fale hna, Bawipa hi a ttha tuk. Dallas ah zarhkhat dengmang ka va tlawng I, dam tein tuzing arkhuang ah kan khua ka phan tthan. Dallas ka um lio ah thlaraulei thaithawh voihnih ka rak ttial. Nan rak hmuh cio lai tiah zumhnak ka ngei. Dallas lei unau pawl zong an dam lio te a si tiah theihter kan duh hna.

Dawtmi hna, kan Bawipa Jesuh zeitindah kan hmuh timi nih hin zeitindah na cohlan timi kha biakhiahnak a ngeih ngaingai ko. Chimduhnak cu, Jesuh cu damter tu tiah na fuh ahcun damnak na hmu ko lai. Jesuh cu kan himnak le lungpi a si tiah na hmuh ahcun, na himnak lungpi a si hrimhrim ko lai.
Dawtmi Pathian fale hna, Nazaret khuami caah cun Jesuh cu mi sawhsawh a si ko. An mitka hmaika ah a tthangmi a si caah biapi ngai ah an ruat lem loh. ‘Mah pa hi lehtama fapa kha a si lo maw? Mary fapa kha a si lo maw? A unau Jeim, Jude, Simon te pawl an si lo maw? A farle cu kan sin ah pei an um ko hi’ (Mtt. 13:55-56) An nih khua caah cun Jesuh cu biapi thlapa a si lem loh. Mi sawhsawh te kha a si ko. Pathian sinak a ngeimi minung a si kha an hngal kho lo. Dangkhat in kan chim ahcun, thlaraulei ah an mit a dei kho loh, cu caah an khua ah khuaruahharnak a tuah kho lo, tiah kan hmuh.

Dawtmi Pathian fale hna, nihin vawlei kan zohtik ah, mifim mithiam tampi caah Jesuh cu zohchun awk tlak hruaitu ttha menmen ah an hmuh. Mirum hna le thil tikho tiah ruahmi hna mit ahcun, Jesuh cu nunzia cawnpiaktu ttha menmen ah hmuh a si. Minung vialte hi amah bantuk in kan nun khawh ahcun vawlei hi a tthadeuh ko hnga mu, tiah saduh an that lengmang.

Dawtmi Pathian fale hna, nangle kei cu kan I dan deuh awk a si lai hih. Van in a hong ttummi van changreu a si kha kan hngal taktak maw cu? (Johan 6:33) Nunnak tinung, tihal a riamh tertu tinung a si kha kan hngal maw cu? (Johan 4:14)
Vawlei sualnak a kalpi tu Pathian Tufa a si kha kan hngal ko lo maw? (Johan 1:29)
Dawtmi Pathian fale hna, Bawipa Jesuh cu vawlei ah zohchun awk sawhsawh ah a ra loh. Kan Khamhtu siding ah a ra (Kalati 3:13) Amah cu kan dinnak a si (1 Korin 1:30) Kan Tukhal siding ah a ratmi a si (Salm 23:1) Kan chim cawk lai lo, dawtmi hna. Kan caah Jesuh hi amak lawlaw mi Pathian a si.
Pathian fale dawtmi hna, Jesuh kan hmuhning le kan pomning nih kan nun ah a kan langhter. Cucaah Pathian Fapa Khamhtu a si kha kan hmuhning le pomning si zungzal sehlaw, cu tthawnnak nih cun kan nun ah khuaruahhar in thil lianngan a ttuan hrimhrim ko lai. A hmu cangmi nun ah a ttuan cuahmah cang. Nang nun zong ah ttuan ding in redi a si.

Bawipa nih sunparnak co ko sehlaw, kan dihlak caah thluachuah kan pekpiak ko seh. Amen.

Rev. Thawng Ling

Monday, September 19, 2011

"666": A DIH CANG MAW, A RA LAI DAH?

Hai Vung Lian
May, 2006
Biahmaithi: Biathlam 666 (13: 18) kong hi, tial ka duhnak a sau ngai cang. Zeicatiah kan ngakchiat lio ah, atu le tu 666 a chuak lai tiah an rak ti. Kan rak tih tuk. Krifabu pakhat le khat huatnak tiang a chuak. Krifabu dihlak nih, 666 hi an uar dih cio ko nain, abik in, Mainline Church a si lomi pawl, Seventh Day Adventist le adang bu tetuai deuh nih, an uar khun. Acheu nih 666 cu, a dih cang an ti. Acheu nih a dih rih lo, caan dongh lai ah a ra te lai tiah an ti ve. Careltu nih zeitindek na ruahning a si?
Bible ah Sahrang Muisam
666 hi, voi tampi cawnpiakmi le al mi a si. a kong aphunphun in, an chim. Aho chimmi dah a dik ti hi, hngalh khawh a si lo. An dihlak zong in an palh khawh men. Lai baibal ah, Biathlam “sahrang” tiah lehmi hi, Mirang Bible min thang deuh, King James, TEV, NIV, RSV, New English Bible le Jerusalem Bible nih cun, “beast” tiah an leh. Living Bible timi nih cun, “strange Creature” timi a hman. Philips Modern English nih “an animal with seven heads” ti a hman. Lai baibal ah, “sahrang” ti hmang lo in, “saram” ti biafang rak hmang sehlaw, careltu caah, tuksapur le tihnung tuk a si lem hnga lo. Baibal lettu nih, a baibal chung ummi saram sining zohchun in, “sahrang” tiah a leh tik ah, cakei vomkhuai sining theimi caah, hmual a ngei khun i, tih a nung khun.
Mirang baibal, tlawmte zoh usi. “Beast” timi cu zeidah a si? “Beast” timi biafang a ratnak hrampi hi, Latin ‘bestia’ timi in a ra i, English dictionary minthang Webster’s New Collegiate Dictionary ah a sullam hitin an leh: “saram thinkung he a dangmi; saram a niam deuhmi minung he aa dangmi; keli ngei hnuk dingmi saram kengruangruh ngei le kengruangruh ngei lo mi; minung nih uk kilvenmi saram” tiah an leh. Mirang biafang ah, “beast” timi nih, acunglei biafang ning a si ahcun, “sahrang” timi theng chim duhmi silemlo in, zeibantuk saram poh an si kho ko tinak a si ve. Cucaah Mirang bia atheimi le a rel kho mi nih, baibal relning thinlung le Lai baibal le Mizo baibal lawng a relmi baibal hmuhning le zohning cu, hi ka zawn ah lawh awk a har ngai. Zeicatiah, Mirang biafang ahcun, “beast” cu tihnung zong a si kho, tihnunglo zong a si kho ve ko. Acunglei kan chimmi Philips Modern Bible le bang ahcun, “lu pasarih ngei saram” ti lawng a si ko i, Living Bible le bang nih cun, “strange Creature” timi “phundang ngai a si mi saram” ti in a leh ko caah, nihin ni vawleicung ah a ummi saram he cun an ikhat lo ti cu a lang ko. Lai baibal zong ah, “sahrang” ti in, let lo in, “saram phunkhat” ti bantuk in, “hrang” te hi telhlo in, rak let hna sehlaw, Laimi Krifa thinlung ah, 666 hi, phundang deuh a si kho men.
Baible a zapi te’n zoh tik ah, “sahrang” {beast/beasts) timi biafang hi, 334 kuakap a lang. Pakhatnak bik ah, Gen 1:24 ah, Pathian nih, inzuat satil le ramtang saram a sernak kong a chim duh tik ah, Mirang baibal ahcun, “beast” ti a hman nain, Lai Baibal ahcun, “ramlak saram” ti in a hman. Zeicadah Mirang nih Genesis le Biathlam ah “beast” ti veve a hman ko nain, Lai Baibal ahcun, Genesis ah “ramlak saram” ti in a hman i, Biathlam ah “sahrang” ti in a hman hnga ti cu, amah le baibal dirhmun zoh in a leh bia a si kho men. Genesis ahcun, ‘saram” ti lawng a si ko caah, “tihnung le tuksapur” a si lo nain, Biathlam ahcun, “sahrang” a hman tik ah, minung ruahnak ah phundang ngai a hung si kho.
Biakam Hlun le Biakam Thar cauk epchun tik ah, Biakam Hlun ah, “beast” timi biafang hi tam deuh kan hmuh. Biakam Thar cauk ahcun, Biathlam dah ti lo cu, ka dang ah tam a lang lo. Thawngthabia cauk pali chung le bang ahcun, Jesu tukforh innak tuanbia ah, “Satan le saram zong an itel ve” (Mark 1: 13) timi le “Samaria Mitha Bianabia” (Luke 10:34) tuanbia ah “beast” timi biafang kan hmuh hna. Mark 1:13 ah hin, Mirang Baibal KJV le RSV ti bantuk ahcun, “beasts” timi biafang a hman nain, Lai Baibal ahcun, “saram” ti in a leh ko. TEV ahcun, “wild animal” tiah a ti. Cun Luke 10:34 nak ah hin, “beast” (KJV, RSV) timi a hman i, Lai baibal ahcun, “satil” tiah an leh. Hi cu satil a si taktak ko. Ruah dingmi cu, Mirang baibal ah, beast a timi poh hi, sahrang ti in let lo in, “saram” ti in ral let usilaw, Biathlam ah 666 number minputu “beast” zong hi, “saram” ti in leh ve ahcun, careltu thinlung ah, tihnung le tuksapur a si lo men lai. Lairam ah, pawpi, pawlai le vomkhuai a hrangmi kan rak hmuh lengmang tik ah, “sahrang” ti in leh tik ahcun, hmual a ngei tuk i, careltu thinlung kha phundangpi in a um kho.
Hi “beast” timi he pehtlai in, Biakam Hlun ahcun, “saram” ti deuh in Lai Baibal ah an leh. Daniel belte ahcun, “sahrang pali” (Daniel 7) ti in an leh. Ruahding pakhat cu, hi Daniel zong ah hin, Mirang baibal ahcun, “beasts” ti thiamthiam a si ko. Ahrang le hranglo ti bia a um lo. Chindaih, vom le pawlai he an ilo ti phun deuh lawng in a chim. An si ti zong a si fawn lo. Biakam Thar zoh tik ah, “beast” timi hi voi 48 a lang i, Biathlam ah 44 a lang. “Beasts” (atam ca) timi hi, voi 30 a lang i, Biathlam ah 15 a lang. Abuaktlak in tuak tik ah, “beast(s)” timi hi 78 a lang i, 59 cu Biathlam ah a lang. Cucaahcun, Apocalypse cauk phun ah chiah ve mi Biathlam catialtu John zong nih, “beast” cu a rak uar ngaingai ti a fiang. Ruahdingmi cu, John nih “sahrang” (beast) tiah a ti tik ah, zeidah a chim duh? Zeiphung (tradition) dah aa lak? Amahte a hmuhmi maw a chim maw, midang nih an rak chimmi zohchun in dah a chim ve?

Daniel le John Sahrang
Baibal thiamsang tampi nih, John nih sahrang kong a chimmi hi, amah lawng nih chimmi bia silo in, apocalypse writing (langhnak cauk) timi B.C 200-A.D 150 karlak catialtu pawl tampi nih an chim lengmang mi he aa lo ko an ti. Hi langhnak cauk pawl aa thawknak cu, Judah mi pawl Babylon ah sal an tan le an temtuarnak ruang ah a si i, hlanlio David chan an sunparnak bantuk in, Pathian ni Messiah hmang in sunparnak a pek than hna timi ruahchannak ngeih an duh ruang ah, a chuakmi a si” tiah Baibal thiamsang tampi nih an ruah. Hi apocalypse cauk aa tinhmi cu, “misualmi pawl an rawhralnak ding le miding Pathian zummi (Judah) pawl, Pathian nih a khamh hna nak ding kong” hi an itinhbikmi an si. Hi apocalypse writing pawl hi, an dik ti chim awk a har ngai i, aho set nih dah a tial ti theihlemlo mi tampi an um. Acheu cu pumpaluk palh in an ipalh ti a si. Tahchunhnak ah, Dead Sea Scroll tialtu pawl nih, Pathian bia lo mi Rome cozah an sungh lai nak le an mah teitu an si lai nak kong voi tamtuk an tial. Adonghnak ahcun, Rome cozah nih a hloh cikcek hna i an lo ko.
Hi Biathlam zong hi, A.D 95 kuakap ah, Patmos tikulh in, Lamkaltu John nih a tialmi a si tiah an ti. Hi caan hi Rome Emperor Dominition (A.D 90-95) nih, Krifami hna a rak hrem lio cuahmah a si. John zong Patmos tikulh ah thawng rak thla hna sehlaw a dawh. Hi lio caan ah, Pathian nih hmailei ah acang te lai dingmi thil a rak hmuh chungtermi chung in, hi “beast” kong zong a chuakmi a si. A catialning le zeizongte an zoh tik ah, Biathlam zong apocalyptic literature (Langhnak cauk) ah an chiah ve. B.C 200-AD 150 karlak ah tialmi, Biathlam bantuk langhnak cauk tampi a um. Greek Baibal (Septuagint) le Vulgate Baibal hna ahcun, an telh ko hna nain, Judah le Protestant pawl nih an hlawt hna. Cun Pathian thimmi israel pawl nih cun, Biathlam te hna cu, zeiah an rel ve hawi lo. Protestant Baibal hlertu (cannon tuahtu) pawl nih, Septuagint le Vulgate baibal chung langhnak cauk dang cu an hlawt dih hna i, John Biathlam tu hi, Baibal ah an rak lak chih. Baibal hlertu pawl nih, Biathlam cauk hi rak lak chih hna hlah sehlaw, nihin ni ah 666 kong hi, ruah le buai awk a um lem hnga lo. Hi 666 kong um lo ruang ah, khamhnak zong kan sung lem hnga lo dah.
John hmuh mi sahrang bantuk hi, hlanlio prophet tampi nih, vawlei cozah kha a min in chimlo in, hmelchunhnak (symbol) in an rak langhter tawnnak sahrang he an sining aa lawh caah, Baibal thiamsang cheukhat nih cun, John nih hlanliio prophet hna chimmi zohchun in, amah chan thil sining a chim duh bia a si ko tiah an ti ve. Mah bantuk catial hi, biaphuan cauk (apocalypse cauk) timi phun ah, tampi an um. Biathlam chung ah, sahrang timi muisam hi, cathiamsang tampi nih cun, Daniel 7 chung langhnak (vision) a hmuh mi he aa lawh tuk caah, John nih hin, Daniel langhnak a hmuhmi hi, izohchun in amah le chan thil umtuning rak chim sehlaw a dawh an ti.
Daniel 7 ah Sahrang Pali tuanbia kan hmuh. Daniel cauk hi, amah Daniel taktak nih a tialmi si dawh a si lo. Zeicatiah “Daniel nih..” “Daniel cu..” ti biafang bantuk tampi a um caah, midang pakhatkhat nih a tuanbia an tialmi a si ti a fiang. Cun Daniel taktak hi cu, kumzabu BC 6 nak kuakap ummi a si. Asinain, Daniel 7-12 hna hi cu, Maccabean ral (168-64 BC) chan tialmi tuanbia a si tiah an ti. Asinain Daniel cauk ah, hnuhmai aa palhmi tampi a um tiah, chanthar tuanbia thiammi hna nih an ti. Tahchunhnak ah, Dan 5:31 ah, “Babylonian siangpahrang Belshazzar cu, Mede king miphun Darius nih a thah” ti kan hmuh. Hi ka zawn ah hin, Belshazzar hi, Babylon siangpahrang silo in, siangpahrang aiawh in uktu lawng a si” caah, catialtu nih hin, Babylon tuanbia hi, a rak theihpalh sual rua. Cun Daniel 6:28 ah, “Daniel cu Darious uk chung le Persian siangpahrang Cyrus uk chung tiang, thluachuak in a um” ti kan hmuh. Hi ka zawn zong ah hin, Babylon a rak la tu taktak le a teitu taktak cu, Cyrus tu a si i, Darius cu Persian siangpahrang ahnuhnung lei mi a si caah, Daniel catialtu nih hin, Babylon le Persian tuanbia hi, an lutaw a leh sual hna. Nebuchadnezzar hruhnak (Daniel 4) zong ah, Nebuchadnezzar tu si lo in, Babylon siangpahrang a donghnak bik Nabonidus hruhnak tuanbia an chim tawnmi tu a si” tiah tuchan tuanbia thiam nih an ti. Cucaah, Daniel cauk i, Daniel timi hi, a um taktak mi maw a si silo dah timi hi, a fiang kho lo.
Zeihmanh sisehlaw, Daniel nih langhnak a hmuhmi sahrang 4 tuanbia hi, John nih a hmuhmi sahrang muisam he lawhnak tampi an ngei. Daniel a hmuhmi sahrang hna cu, chindaih bantuk (7:4); vom bantuk (7:5); pawlai bantuk (7:6) le adang sahrang he a lo lo mi, tihnung le tuksapur, a cak ngaingai mi (7:7) ti an si. Hi sahrang pali lak ah, a biapi bik, a buaibik le fianter a wk a har bik mi cu, sahrang palinak hi a si. Baibal thiamsang tampi nih, aphunphun in an leh i, an lehning ah, dannak le lawhnak an ngei pah cio.
Hi sahrang palinak kong hi, tawite in van ta u sih. a muisam cu adang sahrang pathum he an idang ngaingai; tihnung le tuksapur a si; thir ha a ngei; a sehmi sa hna kha a sukden; a khai cikcek hna i, a tangmi cu man cikcek in a lamh hna; ‘ki’ pahra a ngei; cun ‘ki’ dang a fate a rak chuak i, adang a rak um ciami ki 3 kha a phawi dih hna; cu kifa te cu minung mit bantuk a ngei; a porhlaw, a aukhuang i aa tlerkhawng (7:7-12). Hi sahrang pali le palinak ki 10 a ngeimi saram le ahnu a rak chuakmi ki fate hna hi zeidah an sullam a si hnga (7:20) ti kha, Daniel nih theih a duh caah, vancung mi nih hitin an si.
Sahrang palinak a sullam cu, “vawleicung ah a rak chuak dingmi siangpahrang ram pali” (7:15) tinak a si. “Sahrang palinak cu, siangpahrang ram palinak a rak chuak te dingmi a si” (7:23). Ki 10 timi cu, cu siangpahrang ram palinak i, siangpahrang a rak chuak te dingmi an si. Ahnu bik a chuakmi ki fate sullam cu, siangpahrang dang a rak chuak dingmi a si i, amah nih, amah nih siangpahrang adang pathum kha a thlak hna lai” (7:24). Sahrang palinak hi, zei pennak dah a si hnga timi cu, Daniel nih fiangte in a chim thai lo (Hi kong ahnu ah kan zoh than te lai).
Ahnu deuh langhnak a hmuh than i, Tukawng ki pahnih ngei le a mit pahnih kar ah ki lianpi a ummi mehehkawng (8:1-25) a hmuh hna. Tukawng ki pahnih nih a chim duhmi cu, Media le Persia, siangpahrang ram pahnih an si. Mehehkawng nih a chim duhmi cu, Greece pennak a si i, a mit kar ki lianpi cu, “a pakhatnak siangpahrang” a ti caah, Alexander the Gret tinak a si. Cu hnu ah, ki pali an rak chuak than i, cu nih cun, ki lianpi cu an thlen” (8:22) timi zawn ah, Alexander a thih BC 323 ah, ahnu a van changmi Seleucids siangpahrang pawl palinak Antiochus Epiphanes (Antiochus 4) tiang hi, catialtu nih a chim duhmi a si rua tiah Baibal thiammi hna nih an ruah.
Ahnu ah van kir than usi law, Daniel 7 nak i, sahrang pali hna hi, zeibantuk pennak dah an si hnga? “Sahrang pakhatnak chindaih bantuk nih a chim duhmi cu Babylonian Pennak a si. Babylonian ram hmelchunhnak ah chindaih le zeidang saram hna an hman hna; sahrang pahnihnak nih Media Pennak a chim duh; sahrang pathumnak nih, Persian pennak a chim duh i, sahrang palinak nih, Greek-Macedonia pennak a chim duh. Hi sahrang palinak i ki pahra nih, Greece pennak siangpahrang pahra a chim duh hna. A sual ngai mi ki fate (little horn) timi hi, Antiochus Epiphanes (Antiochus iV: 175-163 BC)) timi Syria kuakap uktu Seleucid siangpahrang sual ngai, Judah mi hremtu le thattu, an biaknak a hrawktu, Jerusalem khua ah Zeus biaktheng a sa i, vok in rai a thawitu le Torah (Hebrew baibal) ngeimi poh thah ding in nawlchuahtu pa hi, a chim duhmi a si” tiah Baibal thiamsang tampi nih an zumh. Micheu nih, Daniel Daniel catialtu dah ti lo nihcun, aho hmanh nih nihin ni ah, fiangte in an let kho lai lo.
Seventh-day Adventist Theological Seminary nih, an chuahmi cauk pakhat ah, Daniel 7:25 “Ni 1260” timi hi, kum 1260 tinak khan a si an ti. Daniel 7:8 nak nih, “ki fate” timi le “nu le limkeng senpi” timi le “tiva in a chuakmi sahrang” (Biathlam 12:3; 13:1-10) hna hi a khat mi an si. Ni 1260 timi hi, Roman Catholic Church (Papacy) nih, zeizong vialte cung ah, uknak nawl a ngeih lio caan chung, A.D 538-1798 (kum 1260) chung hi a si. Hi kum chung ah, Bible in zumhnak aa tlaihmi hna kha, a doh hna. Bible zong mipi rel khawh lo ding in a tuah. 1798 ah, Pope cu French ralbawi Berthier nih thawng a thlak. Protestant nih, Pope nawlngeihnak cu thazaang an derter. Asinain, Pope thar a chuak i, Roman Catholic cu a cak than. Cucu Biathlam 13:3 nak nih, “thihpi tlak hma a pu” a timi a dam than a timi kha a si an ti.
An chim duhmi cu, Roman Catholic Pope hruainak (papacy) cu, John nih “pawlai bantuk sahrang (beast) a timi hi, a aiawhtu an si” (Biathlam 13:1-10) ti duhnak a si. Hi Roman Catholic hi hlanlio Rome lawki biaknak phungphai hna zong, Krifa phung ah a cantertu an si. Pathian nawlbia pekmi “Sabbath Ni” (Ex.20,10,11) zong an hlawt; Sunday Biaknak zong an ser cawp; Cucu Protestant pawl zong nih an zulh ve; Bible Sabbath an hlawt i, Sunday biaknak an zulh ve. Cucu nih sualnak ah kalpi hna. Cucaah, “sahrang” (Biathlam 13:16, 17) timi ah, “pawlai bantuk sahrang” timi cu Roman Catholic (Papacy) hi a si. Cu sahrang biak a fialtu hna “ki pahnih ngei sahrang” timi hi, “apostate Protestantism” (Protestant biaknak a zummi) vialte an si. Cu Protestant cu nikhatkhat ah, vawlei cozah he rian an tuan ti lai i, an zumhnak kha mi vialte an hnek te hna lai” tiah an ti. An chim duhmi cu, hi Seventh-Day pawl caahcunn, “beast” (666) timi cu, Sabbath a zullomi Protestant Krifabu vialte an si dih. Baptist, Presbyterian, Anglican, Lutheran le Methodist in, UPC, CJC, AG, Church on the Rock le adang Protestant Krifabu vialte zong, 666 phurtu sahrang an si tinak a si.
Hi vialte zoh tik ah, Baibal lehning hi, church politics tampi aa tel tinak a lang. Asinain, Daniel cauk ah, a fiangmi cu:- (1) sahrang (beast) timi nih hin, siangpahrang pennak ram a chim duh; (2) ki timi phun poh nih hin, cu siangpahrang ram uktu siangpahrang asiloah siangpahrang phun a chim duh; (3) Sahrang timi vialte hi, biaknak hruaitu le biaknak bu si lem lo in, politics lei uktu deuh an si timi a kan fianh. Biahalnak ruah awk cu, Biathlam nih sahrang “666” nih tah zeidah a chim dud ve hnga?

John Sahrang “666”
Biathlam 13 sahrang pahnih muisam, atawifiannak in zoh usi. Pakhatnak sahrang cu, “Rili chung in a chuak; Ki pahra, lu pa sarih a ngei; a ki cung ah bawiluchin (diadems) pakhat cio an um; a lu cung ah minchia (blasphemous name) am um. a mui pawlai a lo; a ke cu vom bantuk a si; a ka cu chiandeih kaa bantuk a si” (c.1-2). a lu pakhat cu, voikhat cu rak that cang hna sehlaw a lo; cu thih awk tlak a hma cu a dam cang. Vawleicung mi vialte cu an khuaruah a har i, sahrang cu an zulh¼sahrang cu mi vialte nih an biak” (c.3,4). Sahrang cu a tha lo tuk hringhran; Pathian le Amin le amah sin vancung ummi hna a volh pamh hna¼Pathian mi kha doh awk ah nawl pek a si; vawlei mi vialte nih amah an biak lai” (c.5-7).
Pahnihnak sahrang cu, “Vawlei chung in a chuak; tufa ki bantuk in ki pahnih a ngei; sahrang pakhatnak ngeihmi nawlngeihnak vialte cu, amah hmai ah a hman hna. Thihpi awk tlak a si mi hma a ing i a dam thanmi sahrang kha nan biak hrimhrim lai tiah, vawleicung mi vialte a hnek hna¼¼.Vainam in thah hrulhmi a si nain, a nung mi sahrang pakhatnak upatnak caah milem pakhat nan ser lai tiah vawleicung mi vialte ati hna” (c. 12, 14). “Sahrang pakhatnak milem chung ah khan, sahrang pahnihnak cu, nunnak thawakhumhnak nawl an pek. Milem cu, a holh kho i, amah a bialo mi cu, a thah hna¼Sahrang nih mi vialte.. an orhlei kut le an cal ah, hmelchunhnak hramhram in a ngeihter hna¼..Cu hmelchunhnak ngeihlo ahcun, aho hmanh nih thil cawk le zawrh khawh a si lo¼Cu hmelchunhnak cu, ‘sahrang min’ a si lo le ‘sahrang min’ ca i hman mi a si” (c.15-17). Cun min number cu ‘666” a si (c.18).
Hihi Biathlam 13 chung ah kan hmuhmi sahrang muisam atawinak a si. Hi sahrang hmanthlak hi a buai (complex) taktakmi a si caah, aho hmanh nih fiang te in an hrilh fiah kho lo. Phunkip in an fianter. Mi tam deuh nih cun, John chan le Rome chan lio ah, thilcangmi zohchun deuh ih, John nih a vision a chimmi a si tiah an ruah deuh. Krifa bu kar lak ah, church politics tamtuk a um tik ah, baibal hi baibal duhning taktak le muru kheng phun deuh in lehnak in, mah le Krifabu nih a uar zawng le a dirpi mi hawih deuh in kan leh pah tawn caah, hi 666 zong hi, phun tampi in an leh. Midang Krifa bu an diklo, sahrang an si ti phun zong in a letmi an um. Mizoram hna le bang ahcun, WCC te hna, RC hruaitu Pope te hna le European Union (EU) te hna hi, 666 a phurtu a si lai tiah an rak tial tawn. Acheu nih cun, bu fate tuai hi, Pathian biatak phurtu ah an ruah. Mainline churches pawl (Baptist, Presbyterian le Lutheran le Methodist Krifabu) ti bantuk hna hi, WCC ah an ipeh caah, sahrang an si ti bak ah an cawnpiak hna. Lairam a bik in Miroram he a naihmi khua hna ah, Seven-day le Sabbath, UPC le adang Krifabu fatuai church politics ruang ah, mah bantuk cawnpiaknak tampi a um. An tialmi a dik maw ti a chungril kan zoh tuah lai.
(1) Daniel le baibal dangdang zoh tik ah, sahrang timi nih, siangpahrang or siangpahrang ram (kingdom) hi achim duh. John (Biathlam) zong nih cucu achim duhmi sidawh a si. WCC te hna cu, siangpahrang zong an um lo; lutlai zong kum 4 ah voikhat thlen a si. Krifabu kip vawelei pumpi mission rian kan tuanti lai timi ca men ah dirhmi a si. Vawlei lei nawlngeihnak zeihmanh a ngei tuk lo. Ramkip Krifabu riantuan aa bawmmi; Ram tampi ah, minung nawlngeihnak (human right) le dinfelnak (justice) a umnak hnga, aa zuammi an si. Cucaah WCC hi sahrang timi cu, aa palh mi si dawh a si.
(2) Seven-day Adventist baibal thiammi hna nih, 666 cu Rome khua Pope luchin cung ah a ummi Vicarius Filii Dei (vicar of the Son of God) timi cafang he aa khat an ti. Hi cafang hi, Latin kanan in tial tik ah, [Vicarius cu:-V=5; i=1; C=100; A=0; R=0; i=1; V=5; S=0; Filii cu:-F=0; i=1; L=50; i=1; i=1; Dei cu:- D=500; E=0; i=1] ti a si. Azate fonh tik ah, 666 achuak. Hi baibal lehning hi, Pope cu Antichrist tiah Reformation pawl nih an hmuhning in lehmi a si tiah an ti. Hi baibal lehning hi, mi tampi nih an dirpi tiah an leh. Hi zong hi, dik dawh a si lo. Asullam pahnih aum. Pakhatnak ah, Pope cu tamtuk an chuak cang. An thi lengmang ve i, an ithleng lengmang ve. Zei Pope kha dah ‘Antichrist’ cu a si hnga? Athi cangmi Pope maw a si hnga? Pakhat hmanh sawh khawhmi aum lo. Pope pakhatkhat hi, asi tiah sawh hna sehlaw, athih tik ah, “Antichrist cu aum ti lo; athi cang” tinak asi hnga. Pahnihnak, Pope hi nawl angei i, vawleicung ah minthang asi ko nain, Protestant Krifabu le zeidang biaknak bu vialte cung ah, nawl pakhat hmanh angei lo. Akan hruaitu zong a si lo. Pope hi ‘Antichrist’ a si ti sisehlaw, Protestant le bu fatete million tamtuk a um nih an duh bal lai lo. Pathumnak ah, Pope hi biaknak lutlai a si; Baibal ah sahrang timi hi, biaknak lutlai theng silo in, abik in politics hruaitu deuh an si. Pope rian biapi hi, politics lei a si lo caah, politics ah nawlngeihnak angei theng lo. Cucaah Seven-Day Adventist baibal lehning hi, adik lo ti khawh a si.
(3) Ki pahra le lu pasarih (Daniel 7 le Biathlam 13 zoh) timi hi, EU (European Union) timi an si te men lai tiah EU ram sarih riat lawng an si lio ah an rak ti. RASU chuahmi Chin Magazine zong ah, 666 kong he pehtlai in, an rak tial. Zeicatiah EU cu an rum an thawn tuk caah, an mah nih vawleicungpi kha sipuazi, ralkap le uknak lei ah kan uk te lai; tangka an chuah lai i, an mah member asi lo mi poh cu, cawkzawrh khawh a si lai lo. An mah hi 666 phurtu sahrang an si te men lai tiah, Krifa tampi nih an rak ti. Atu cu ram hra leng an kai cang. Ram 15 an si cang. 2004 chung ahcun, adang chungtel ramthar pakua luh chap ding ti a si caah, an zate 24 an si lai tinak a si. Euro tangka zong cu 2002 ah achuak cang. Hi bu hi biaknak lei bu an si fawn lo. Cucaah ki pahra le lu pasarih he cun aa milh ruam ti lo caah, hi zong hi, adik lo ti khawh a si.
(4) RC le Protestant churches pawl (Baptist, Presbyterian, Methodist, Lutheran, Anglican le Orthodox Krifabu dangdang) hna hi, sahrang an si tiah atimi an um ve. Hi cu baibal biatak ah dir bia si lo in, church politics tuah bia tu a si. An chimmi hi, hram le zong aum lo pin ah, baibal duhpoh in an leh bia le asullam zeihmanh chim tunglo in, an mah duhnak poh in an kal pi caah a si. Hi ruahnak cu, keimah zumhnak adik, midang zumhnak poh cu aa palh tiah aruatmi hna pawl le church politics tuahmi hna baibal lehning a si. Sahrang timi cu, Pathian le Kri adohmi siangpahrang asiloah siangpahrang ram a chim duh tawn caah, Pathian abia mi le Kri atanhmi cu, sahrang a si kho lo.

666 cu ahodah asi ne hnga?
Biathlam 13: 17 nak ah, “hi hmelchunhnak cu, “sahrang min” asiloah “sahrang min ca hmanmi nambar” a si ti kan hmuh. Cang 18 nak ah, “cu number cu mi pakhat min ca i hman mi a si i 666 a si” a ti. Cucaah hi 666 kong ah afiang bakmi cu:- (1) Mi pakhat min ca hmanmi number a si” ati caah, “Mi pahnih ca zong asi kho lo; mibu ca zong asi kho lo. Ram tampi EU bantuk ca zong asi kho lo. RC le Protestant ti bantuk Krifabu hna zong an si kho fawn lo” ti afiang; (2) Cang 18 nak ah, “fimnak (wisdom) ahau. Afimmi poh nih cun, sahrang nambar cu an tuak khawh ko lai” tiah ati caah, John catialmi hi, amah chan thil sining (context) le tuanbia (history) le phungphai (tradition) atheimi nih cun, John nih zeidah achim duh timi an rak theih khawh nak lam a um lai tinak a si.
Tahchunhnak ah, Greek, Rome le Hebrew nunphung ah hin, zei bantuk thilri, thilmin, minung min le cafang kip zong hi, nambar in tial khawh an si. Mirang cafang ahcun, A=1, B=2, C=3 ti bantuk in, zeibantuk cafang zong, nambar an si dih ko. Barclay nih, Pompeii Lung vampang ah, tlangval duhtu pakhat nih ca a tial i, “Ngaknu pakhat ka duh, amah nambar cu 545” a si tiah a ti. Hi pa nih, angaknu duhmi kong cu achim i, a min taktak cu athuh fawn. Laimi caah, tahchunh awk tha ngai mi cu, Mizoram MNF buai lio ah, tapung pakhat le khat cakuat an duh tik ah, midang nih thei hna hlah seh tiah, namber (1, 2, 3) in an rak tial tawn ti a si. Cu bantuk catial cu, middle school kan kai lio ah, lenpen in kan rak icawn tawn. Hihi ram kip tapung nih an mah le duhning cio in an rak hman tawn. Cucaah, nambar zong hi canfang bantuk in hman khawh a si. Cakuat tiang tial khawh a si. Atheithiam lo mi caah, sullam angei lo; ngalh khawh ding zong a si fawn lo. Asinain, atheithiam mi caahcun, sullam angei i, theih khawh a si; buainak zong zeihmanh aum lo. Biathlam zong hi, John nih Asia ah a ummi, Krifabu pasarih le hmunkip zumtu pawl sin ah cakuat a tialmi a si. John zong nih, “sahrang namber cu mi pakhat min a si” tiah ati caah, “fimnak” angeimi le amah chan thil sining, nunphung atheithiammi nih cun, an rak theih khawh lai tinak asi.
John nih Biathlam atial lio hi, A.D 95 kuakap a si. John thih hnu ah, hlanlio Krifabu Hruaitu Pa (Early Church Fathers) chan in, 666 hi, biapi ngai in an rak ruah. “Adih cangmi maw a si, ara lai dingmi dah?’ ti in, an rak ibuaipi cang. Ahmasabik 666 kong atialmi hna lak ah, irenaues (C. A.D 130-202), hi minthang bik pakhat a si. Amah nih, sahrang (666) cu, Kri Ralchanhtu (AntiChrist) a si lai i, amah amin number hi 666 a si lai tiah azumh.
ireneaus nih 666 timi hi, thil pathum (3) an si kho tiah a ti. (1) Greek biafang Euanthas:-E=5; U=400; A=1; N=50; TH (Greek cafang ahcun theta ti a si)= 9; A=1; S=200. Azate fonh ‘666’ a si. Asinain, ireneaus nih, Euanthas timi hi, asullam zeihmanh achim kho lo. (2) Lateinos:- L=30; A=1; T=300; E=5; i=10; N=50; 0=70; S=200; azate ‘666.’ Lateinos timi hi, Latin tinak a si kho i, Roman Empire tinak a si kho ti a si. (3) Teitan:- T=300; E=5; i=10; T=300; A=1; N=50; azate fonh ‘666.’ Hi Teitan hi sullam pahnih a ngei kho. Pakhatnak ah, Greek tuanbia ah, Titans timi pawl hi, "Pathian adohmi tapung" an si. Pahnihnak ah, Vespasian, Titus le Dominitian timi Rome siangpahrang chungkhar min cu, Titus a si i, an mah cu, Titans tiah hei auh khawh ding an si. Palinak cu, arnoume timi biafang hi asi kho men ti a si. A=1; E=5; R=100; N=50; O=70; U=400; M=40; E=5; azate ‘666.’ Hi biafang hi, Greek biafang ah, “arnoumai” ti mi a si kho; asullam cu “Ka al” (i deny) tinak a si. Hi ka zawn ah, Kri ka al; ka zum lo tinak khan ah an ruah.
Chanthar Baibal tuanbia thiammi hna nih, hi ireneaus chimmi a pali ningte in, zumh tlak an si lo tiah an ruah. Hi 666 hi, achuak khomi min tampi aum i, micheu nih cun, Pope, John Knox, Martin Luther, Napoleon le midangdang an si kho tiah an ruah. Dr. Kepler nih cun, Vawlei Ralpi pahnihnak ah mi sual tuk Hitler min zong hi, hitin a si kho tiah, atial. A=100; B=101; C=103 ti bantuk in achang chang in kan tial ahcun, H=107; i=108; T=119; L=111; E=104; R=117; azate HiTLER=666 tiah a ti ve. Micheu nih, Gaius Caesar a si kho men an ti. Amin hi number in tuak tik ah, 616 achuak. Asinain, ‘666’ achuah khawh lo caah, adik tiah zumh awk ahar deuh. Gunkel nih cun, “Zeizongte ser hram thawknak, “Tiamat” timi, Babylon pathiannu (goddess) a si kho men” tiah a ti. Acung lei ah, ‘666’ asi kho men tiah an chimmi vialte hi, John nih achimmi cu, “alu pakhat cu thihpi tlak hma a pu i, adam than cang” (13:3, 12) timi he, an dirhmun pakhat hmanh aa milh kho lo. Cucaah “666’ cu ahodah a si ne hnga?”
Tuanbia le Baibal thiamsang tam deuh nih cun, hi 666 hi, Krifa hrem thawk tuk le fakbik in ahremtu hna, NERO a si tiah an zumh. Hlanlio Baibal tampi ahcun, ‘666’ ti silo in, ‘616’ ti zong in aum ve ti a si. Nero hi Greek cafang in tial tik ah, NERON ti a si. Cucu nambar in tial tik ah, N=50; E=6; R=500; O=60; N=50; NERON=666. Latin cafang ahcun, NERON timi hi adonghnak N tel lo in, NERO ti in, tial khawh a si. Nambar fonh tik ah, ‘616’ a si achuak. Cun Hebrew cafang ah, Nero Caesar timi min cu, nambar ‘666’ a si. Biakam Thar chan ah, Judah mi nih ca an tial tik ah, Greek le Aramic hi tambik an hman hna. Hebrew nih Neron Caesar ti hi, nambar in an tial tik ah, ‘666’ bak achuak. John cu Hebrew a si. Ca atiak tik ah, Greek in atial. Greek nih, Nero cu, Neron an ti caah, Judah mi zong nih, Neron an ti. Adonghnak ah “N” an thlak chih. John zong hi, Hebrew a si i Palestine hmun khatkhat in ara mi a si caah, Neron ti deuh hi, ahman ning a si lai ti a si. Hi zumhnak afiantermi cu, John chan kuakap minung, Judah biaknak bu khat nih ca an rak tialmi, Dead Sea Scroll timi ah, Nero hi, Neron ti in an tial (Discoveries in the Judean Desert ii, p.101, plate 29, line 1). Cun, Nero siangpahrang a tuan akum hnihnak kuakap ah, an rak tialmi, Aramaic ca Murabba’at timi zong ah, Nero cu, Nrwn Qsr ti in an tial. Hebrew in tial tik ah, Qsr Nrwn in akal caah, Q=100, S=60; R=200; N=50; W=6; N=50; azate 666 achuak. Cucaah ‘666’ hi, siangpahrang Nero bak a si ko tiah, baibal tuanbia thiammi tampi nih an ti.
Nero (55-68) hi, Krifabu fak tuk a rak hremtu hna asi caah, John nih hin, AntiChrist timi hi, NERO bantuk in achuak kho mi asi tiah rak ruat sehlaw adawh. Nero nih hin atuanbia sining zong ah, baibal sining he alo bik ti a si. Asiahcun, Nero tuanbia le John biathlam nih achimmi zeidah lawhnak an ngeih zoh usi.
John nih “lu pasarih le ki pahra” a timi hi, Rome Empire uktu le siangpahrang (emperor) a chim duhmi a si tiah, mifim tampi nih an zumh. Rome Uknak arak dirhtu Augustus chan dih hnu in, Rome Siangpahrang pasarih an um:-Tiberius 14-37; Caligula 37-41; Claudius 41-54; Nero 55-68; Vesperstian 69-79; Titus 79-81; Domitian 81-96. Hi siangpahrang pasarih hi, “lu pasarih” timi an si. “Sahrang cu ki pahra angei” ti a si. Hi fianternak cu hitin a si. Nero thih khawh ka ah, Rome Pennak cu abuai ngai; thla 18 chung ah, siangpahrang pathum Galba, Otho le Vitellius nih Rome an uk. Hi hna hi, “lu pasarih” timi ah an telh hna lo nain, “ki pahra” timi ah an itel. John nih, “sahrang lu cung ah, minchia” (blasphemous names) an um ati. Hi asullam cu, Rome siangpahrang poh cu, “divus asiloh sebastos” (thlarau) ti an si. Pathian asiloah Pathian fa (Son of God) tiah an iti. Nero le bang nih cun, atangka ah, “Vawlei khamhtu” (the Savior of the World) ti bak in min aa bunh. Ahnu siangpahrang pawl nih cun, an min hmai ah, Latin holh “dominus” timi an ibunh. “Bawipa” tinak a si i, Biakam Hlun ah Pathian min khan ah hmanmi a si i, Biakam Thar ahcun, “Jesu Kri min can ah hmanmi a si.” Cucaah mah bantuk min hman poh cu, minchia (blasphemous name) timi cu an si ko.
Sahrang pahnihnak ki pahnih ngei (13: 11) tlang in arak chuakmi timi cu, siangpahrang ram chung dihlak ah, vawlei uknak (magistrate) le biaknak lei upa (priesthoods) bawm in, Caesar Biaknak an tuah i, Krifa pawl heh tiah, ahringhrimlo in an hnekmi hna achim duh. Krifa caah thim ding cu, “Caesar cu bawi asi ti asiloah thah” arak si. Rome pennak le biaknak hi, “ki pahnih” achim duhmi a si than.
Asiahcun, 666 nih Nero a si ti zeitindah alanghter? 666 cu, “sahrang lu pasarih hma apu i, adam than mi min kha a si.” Nero hi arak sual tuk; tlangval no te Sporus zong nupi ah aa tuah; Poppaea Sabina timi ahawi thabik pa Otho nupi zong achuh; nu le pa aduhmi poh a ihpi hna; adirhmun aka chuh sual lai tiah aruahmi poh athah hna; alungtlin lo ahcun aduhmi poh athah hna; anu hmanh voi tamtuk athah atimh i aluat caah pa pakhat athlah i thilak in a vuakden ter. Anu athih hlan ah, “Ka nau inn hi rak chuah; Nero ka pawinak hi” tiah arak ti phah. A.D 64 ah, Rome khua ah, khuathar ser duh ah, Nero nih akhangh chawmmi mei nih, Rome akangh ruang ah, Krifa pawl apuh hna i Krifa mi hrem le thah aa thawk. Zeitluk fak in dah ahrem hna ti ahcun, “An nung na in, meiti atoih hna i, zan ah mei ah avan hna” ti a si. Cucaah John nih hin, Kri Ralchanhtu (AntiChrist) hi Nero bantuk in arak ruah ko ti a si.
A sualtuk caah, Rome pennak zungpi hi, sualnak le thurhnomhnak in akhat. Cucaah Gaul in Julius Vindex le Spain in Galba siangpahrang hna ral an tho. Adonghnak ahcun, Senate nih, mipi ral asi an ti caah, an doh. Ahnu ah amah le mah aa that i athi. Asinain, ahnu ah, Nero atho than (Nero redivivus) timi tuanbia ahung chuak than. Nichuahlei –Babylonian in siangpahrang sual huatlai, tihnung le tuksapur, zahthei lo achuak lai; vawlei vialte ahrawh dih lai; Rome in an dawinak Euphrates ti varal in ara lai i, Rome auk than lai timi hi, Sibylline Oracles ah an tial. Nero arak sual tuk caah, ruahlopi ah Nero athi timi cu, mi zapi caah zumh awk arak tha lo. Hitler athih le thihlo atu tiang, fiang sitsette in an theihthai lo bantuk in atuanbia arak buai ve. Chanthar sining chim ahcun, Sarlin athi timi Russia mipi caah zumh ahar bantuk le Saddam azam cang timi iraq mipi nih fawite ah an izumh khawh lo bantuk a si. Kawlram mi caah, Ne Win athi kho lo ding in kan ruah bantuk tluk a si.
Nero hi June 8, A.D 68 ah amah te in aa that. tiah an ti nain, mi tlawmte lawng nih, aruak an hmuh i, aruakvui an theih. Nero hi, italy ah arak lar bantuk in, nichuaheli ram zong ah arak lar ngaingai. Athih kum A.D 68 hnu in, Nero ka si ti in, Nero lem (false Nero) voi thum an chuk cang. Voikhatnak cu A.D 69; avoihnihnak cu A.D 80; le avoithumnak A.D 88 ah an si. A.D 69 ahcun, Rome doh ding tiang in tapung arak tho ti a si. Avoihnihnak A.D 80 ahcun, Parthians hna nih, Nero cu an rak dirpi ngaingai. Avoithumnak Nero nih cun, Parthians pawl kha, Rome tiang kal i raldoh ding in, afawrhfial khawh dengmang hna ti a si. Adonghnak ah, “Nero cu, anung ko i, Rome uktu kha teirul acham than hna lai tiah an rak zumh. Ahnu ahcun, thihnak in anung than lai i, a ralkap pawl he, Rome an doh than lai” tiah, an rak ti. Hi ca hi, Nero athih hnu, chan hnihnak kuakap ah, Sibylline Oracles timi ah an rak tial tung. Charles nih, “Antichrist ti in, Armenian in Nero a rak kir than lai timi hi, an rak zumh taktak ko. Hi ruahnak hi arak nung taktakmi a si. John nih Biathlam atial lio ah, hi ruahnak hi, mi tampi nih an rak pawm cuahmah lio pi a si ko. Nero hi minung ah, arak kir taktak ko lai i, Krifami hremtu siangpahrang pakhat ah arak chuak than lai; cucu pariatnak siangpahrang, lu pa sarih chungtel pakhat kha a si lai” (17:11) tiah ati. Nero Cucaah, “lu pasarih lak ah, thihpi awk tlak hma apumi lu, adam than mi” timi hi, Nero Redivivus (Nero Athothan) timi tuanbia hi, John nih chim sehlaw adawh tiah, baibal tuanbia thiammi hna nih an zumh.

Biatlangkawmnak:
Atawinak in chim ahcun, minung hi phun hnih kan um. Hnulei aliamcia caan biapi ah achiami le hmailei ara dingmi biapi ah achiami kan si. Hi 666 (Biathlam 13:18) he pehtlai in, hnulei aliamcia caan biapi achiami nih an lehning le hmailei ara lai mi caan biapi achiami nih an lehning aa dang ti kan hmuh. Cucaah, an lehning aa dang liangluang hna. Micheu nih, baibal le vawlei tuanbia (Rome chan lio thil sining) biapi ah chia in alet mi an um bantuk in, Krifabu dohnak le mah Krifabu dirpinak caah, “church politics” biapi ah chia in, baibal aletmi an um ve. Khatlei ah, Krifa hmasa hna chan, Greek le Hebrew tuanbia, nunphung le Krifabu tuanbia tuaktan bu in, aletmi an um ve. Acheu nih caholh hrampi ah chia in alet mi an um; acheu nih thlarau lei biapi ah chia in an leh; acheu nih phunglam biapi ah chia in an leh. Cucaah, hi 666 lehnak hi aa dang cio. Biathlam 13 nak hi, alutaw thate in zoh dih hnu ah, Baibal thiamsang tambik nih cu, Nero Ceasar timi siangpahrang he an sining aa tlakbikmi a si tiah an pawm. Cucaah, John nih a chim duhmi “666” cu, Nero Ceasar hi, a si ko tiah an ruah. Cu an chimmi adik ahcun, 666 cu adih cang tinak a si ko hnga lo maw?
Caihhmai awk:
(1) John nih ahmuhmi Biathlam langhnak hi, adik taktak mi maw a si lai tiah na ruah, asiloah Krifami hna hremnak an tuar lio ah, thapeknak bia ah achimmi dah asi lai tiah na ruah?
(2) Mirang biafang ah, “Beast” timi hi, “sahrang” tiah let lo in, “saram” ti sawhsawh in let sehlaw, Baibal na hmuhning aa dang deuh hnga maw?
(3) John nih, “sahrang number cu mi pakhat min a si” i “Fimnak a ngeimi nih cun an theih khawh ko lai” tiah ati caah, “666 nih, Krifabu a aiawh kho hnga maw? John nih “fimnak angeimi nih cun an theih khawh ko lai” ati caah, “666 hi minung fimnak in, tuaktan khawh asi lai” tinak asi hnga maw?
(4) Acunglei ka tial mi tuanbia zohchun in, “666” hi adih cangmi maw asi lai tiah na ruah, ara lai ding mi dah? Ara lai dingmi ti sisehlaw, “666” hi, pennak maw asi lai tiah na ruah, vawlei lei uktu maw, asiloah biaknak hruaitu dah? Biaknak hruaitu ti sisehlaw, amah cu, Krifa maw asi lai, biaknak dang hrauitu dah?
(5) “666” he pehtlai in, Lairam le Mizoram nih, “church politics” caah, kan hman tiah na ruat maw? Asiahcun, zei Krifabu pawmning dah adik bik lai tiah na ruah?
(6) Protestant Krifabu nih kan ngeihlomi baibal tampi aum rih. Zeicatiah, Baibal Cannonization (Baibal an hlawrnak) ah an rak hlawt hna caah a si. Hi baibal an hlawr lio caan ah, Biathlam hi telhlo in rak um sehlaw, Krifami hi khamh kan sung hlei hnga tiah na ruat maw?
(7) “666” pom le pomlo ruang ah, khamhnak hmuh le sungh hi, a um lai tiah, na ruat maw?

Book of Revelation, 211 interpreter’s Bible, 452-457420.

The Great Controversy in a Nutshell (Middleton, idaho: CH J Publishing, 1998), 6-8.
The Great Controversy, 47-55.
“Revelation,” Seventh Day Adventist Bible Commentay, 823. Quoted in Andreas Helwig (c.1572-1643; see The Prophetic Faith of Our Fathers, vol.2, pp.605-608).
Rangoon Sianghleirun chuahmi makazin catialmi a si. Catialtu hi Rev. Ral Buai a si. US ka um lio ah mah ca ka tial caah, akum le makazine volume te hna zohchun ding ka hmu kho lo. Careltu nih fiangdeuh in nan zoh ding a si lai.
William Barclay, The Revelation of John Vol.2, (Philladenphia: The Westminster Press, 1976, Revised), 100.

Barclay, Revelation of John Vol.2, 101. Arnoune timi hi, Primasius nih achuahmi ruahnak a si. Greek verb ahcun, arneisthai ti a si i, “hlawt” asiloah “zumhlo” tinak khan a si.
Barclay, Revelation of John Vol.2, 100.
The interpreter’s Bible (New York: Abingdon Press, 1957), 466.
Barclay, Revelation of John Vol. 2, 101-102.
M. Eugene Boring, Revelation (Louisville: John Knox Press, 1989), 163.
J. Massyngberde Ford, Revelation (New York: Doubleday, 1975), 226. Hi ca hi, Palestinian Wadi Murabba’at ah an hmuh mi a si caah, Murabba’at ca an tinak a si. Wadi timi cu, tiva tinak a si.
Barclay, Revelation of John Vol. 2, 89. Baibal lettu cheukhat nih, “ki pahra” timi hi, siangpahrang pahra asiloah pennak pahra le uktu hna a chim duh an ti. Rome Pennak tang ah, pennak pahra an um. Cu hna cu “italy, Achaea, Asia, Syria, Egypt, Africa, Spain, Gaul, Britain le Germany” an si. Hihi John nih “ki pahra” atimi an si kho men (J. Massyngberde Ford, Revelation, 220 zoh).
Barclay, Revelation of John Vol.2, 89.
Barclay, Revelation of John Vol. 2, 89-92.
Barclay, Revelation of John Vol. 2, 90.
David E. Aune, Word Biblical Commentary Vol. 52 B (Nashville: Thomas Nelson Publishers, 1997), 780. Nero aa thahnak hi, “Phaon timi miluat pa inn ah a si” tiah William Barclay nih atial (William Barclay, Revelation of John Vol.2, 9.92 zoh).
G. R. Beasley-Murray, The Book of Revelation (London: Marshall, Morgan & Scott, 1974), 210-211
G.R. Beasley, Th
cacc.info ah lakmi a si……

Mi Fim bia

Ram le miphun a cawmtu le dirhmun a ngeihtertu cu " Hruainak phunghram" a si.

(1) Nunnak hi na sunhsak maw? Na sunhsak ahcun caan hi a sawhsawh in hlolak hlah, caan hi nunnak a sertu a si.
(2) Caan a sunlawinak thukpi in hngalhlo ahcun biatak chuah in teimak khawh a si lo.
(3) Dinh caan cu san a tlaimi thil pakhatkhat tuahnak a si.
(4) Kan nun khawhnak ding caah mikip nih rian kan ṭuan a herh.
(5) Mirum mingei pawl um loin ram ramkhat a rum kho ko,asinain rianṭuantu an um lo ahcun a rum kho lo.
(6) Rian ngeih lo cu nunnak ngeih lo tluk a si,zeicatiah rian hi pei kan nunnak ah lungthawh thanuamnak a kan petu a si cu.
(7) Rian nganpi cu zaang ṭhawnnak nih si loin,lungsaunak tu nih a tei.
(8 ) Nunnak ah a ṭhalo bikmi cu nunnak zeirello hi a si.
(9 ) Ram pakhat i a hrampi cu a chung i a ummi mino fimthiam cawnnak cungah aa hngat.
(10) Fimnak cawnnak i a hram cu a khaa nain a theipar cu a thlum.
(11) Tlam a tlingmi lungrualnak nih zeithil paoh a tuah khawh.
(12) Pakhat le pakhat i doh awk a si lo, lungkhat tein thil ṭhalo tu kha doh awk a si.
(13) Lungrualnak nih a kan dirter i ṭhencheunak nih a kan tlukter.
(14) Minung kan lung a donghnak hi Pathian caah cun caan ṭha ai thoknak a si.( caṭialtu )

Theihternak: A cunglei i ṭialmi ca hna hi mifim bia chungin khawmhsuatmi an si.

Miss world Philippines 2011 Winners

Miss Universe 2011

Typhoon Ondoy Manila sept 26 /2009

Miss world Philippines 2011

Miss world Philippines 2011

Saturday, August 13, 2011

Ruabuk Jubille zingpumh chimmi

Zungzal nunnak petu cerhtiput

Zungzal nunnak petu cerhtiput

Jesuh nih cun, "Hi ti a dingmi paoh cu an ti a hal tthan lai; sihmanhsehlaw keimah nih ka pekmi ti a dingmi paoh cu zeitikhmanh ah an ti a hal tthan ti lai lo. Ka pekmi ti cu a chungah zungzal nunnak petu cerhtiput ah a cang lai," tiah a ti. Johan 4:13



Bawi Jesuh le Samaria minu bia an i ruahnak, an i herhnak nih thil thuk tampi a kan chimh. Jesuh cu Messiah a sinak a kan theihter, Pathian cu Thlarau a si zia a kan chimh. Nunnak ti a si zia a kan theihter i certiput ah kan ipeh ding kha a kan cawnpiak. Bia a ruahmi nu nih khan Bawi Jesuh a chimmi ti kong kha a lung a pem kho lo. A ruang cu minu nih ti a ruahning ah hmuh khawhmi ti, atu bak i than colh awk ttha asimi lei in a ruah caah khan a si (CBC, 742). Minu mit lawng in kan zoh ve ahcun a mawhlo kan ti ve ko lai. Sihmanhsehlaw minu kha a thinlung mit a hun dei ve tik ahcun nunnak ti a simi, Messiah Khamhtu kha a hmaika bak i a um kha a hun hmuh khawh i tehte zong a khaan khawh colh ve (caang 39-41).

Baibal ca cawnnak ah Jesuh Khrih nih an nun a uk cangmi hna nih tehte an khaan tawnmi cu: "Baibal kan cawnmi hi ti thawl chung i ti kan i ken bantuk a si ahcun, a rauh hlan ah kan din dih ko lai; sihmanhsehlaw kan ti thawl cu cerhtiput a simi Jesuh Khrih he kan i pehtlaih peng ahcun nunnak ti cu kan caah a luang caamcin ko lai," an ti tawn. Hihi abiapi ngaingaimi thilthuk hmuhnak a si tiah ka ruah. Voi tampi cu kan i kenmi thawngtha hi ti thawl i rawnmi bantuk an si tik ah ri a ngei peng i Pathian dawtnak le velngeihnak hoi hna ri kan khiah piak sual tawn. Patkhat lawng hoi hna in thil kan kalpi tawn tik ah i suknak, mualphonak tete a chuahpi tawn. Nunnak ti a chuahnak cerhtiput ah kan ti thawl cu kan pehtlaih ter peng a herh taktakmi a si.

Nunnak certi a hna le a hrampi cu kan Pathian a si. Kan ti-hna hi Pathian a si lo sual ahcun ttih a nung ngaingai. Jeim cakuat chung ah ralrinnak a kan pekmi cu: "Cerh pakhat chungin ti thlum le ti kha an chuak tti bal lo," a ti (Jeim 3:11). Ti nung le ti thlum a simi Bawipa ah a hram a sihmi kan si a herh. Kan nunnak ah ti kha a chuah sual ahcun kan ti-hna kha feltuk in dothlat a herh ko lai. Bawi Jesuh nih a kan pekmi ti cu ttakhatung (one use) ca lawng ah a si bal lo. Zungzal nunnak cerhtiput ah a cangmi ti tu a si.

Friday, August 5, 2011

Jesuh Cu A Tthangcho Lai

Baibal caang: Anih cu a tthangcho lai, kei cu ka ttumchuk lai, a ti. Johan 3:30



Tipil petu Johan hi mi ralttha, Pathian nih a thlarau in a thuamhmi pa a si. Aho mithmai hmanh a zoh lomi pa a si. A sining le a rian aa thei zungzalmi pa a si. Mi nih an cawisan len lio ah amah le amah a ti sang hlei lomi pa a si. Voi khat te cu Jesuh Khrih kong ahhin lung rethei deuh in a um i a zultu kha Jesuh sin ah a thlah hna i bia a hal ter hna. "A ra lai tiah timi cu na si maw, asiloah a dang dah kan orh rih lai," tiah Jesuh cu bia a va hal... Jesuh nih Johan zultu pawl cu a leh hna i, "Va kir u law nan hmuhmi le nan theihmi: mitcaw nih khua an hmuhnak le, kebei nih an kal khawhnak le thinghmuimi nih thiannak ah hmuhnak le hnachet nih khua an theihnak le a thimi hna nunter tthan an sinak le sifakmi hna sinah Thawngtha chim a sinak kong kha Johan cu va chim u. Keimah kong ah lung awttawm in a um lomi cu an caah lunglawmh awk a va si dah," tiah a ti (Luka 7: 20, 22). Johan hi lung awttawmnak a ngei ko nain felte in Jesuh a fuh bak i bia a haltu pa kha a si. Thonginn chung i thih a bawh lio caan ah a siaherhmi kha ralttha tein a hal tertu pa kha a si.

Johan Thawngttha chungah tipil petu Johan lungput fiang ngaingai in kan hmuh. Bawi Jesuh kong ah a chim ngam bakmi cu: Anih cu a tthangcho lai, kei cu ka ttumchuk lai ti hi a si. Hrilhfiah nih a kan chimhning ahcun hi bia a phuan hi a ruang pathum in a langhter: (a) Bawi Jesuh Pathian a sinak (caang 31); (b) Pathian bia a chim i a cawnpiak hna caah (caang 32-34); le (c) Nawlngeihnak vialte kha Amah cu pek a si caah (caang 35-36) an si (CBC, 742). Tangtthumh nun le toidornak nun ahhin i chuah sualnak a um kho lo. Hmunsang in tanglei ah tlaknak ding hmun a um ti lo. Ttuang ah aa phahciami nun a si caah a si. Cu bantuk toidornak lungput he Pathian fuhpanh kha raithawinak taktak a si zia Baibal nih a kan cawnpiak. "Ka raithawinak cu toidornak lungthin hi a si, maw Pathian, toidornak lungthin le nawl ngaimi lungthin hi na hlaw lai lo." (Salm 51:17; cf. I Sam. 15:22-23).

Tipil petu Johan nih hi biaroling a chimmi hi Bawi Jesuh zong nih a nunnak ah a hman bakmi a si tthiamtthiam ve ko. Paul nih a uar tuk caah zeitindah a hun ttial ti ahcun: "Mi toi ah aa dor i nawlngaihnak lam kha thih tiangin a zulh- vailam cung thihnak kha," tiah a phuan (Filipi 2:8). Pathian duhnak zulh le tuah kha a duhnak nganbik ah a chiah zungzal caah hihi a tuah khawhmi a si. Kannih cu rian khinh kan si tik ah nawlngaihnak (obedience) lam zulhnak nakin nawlngeihnak (authority) lam tu kha kan zulh sual tawn. Nawl ngaimi si lo in nawl ngeimi kan hun si ciammam tawn i khrihfa zumhnakpi hoi hna hi a mui kan chiat ter tawn. Biaknak lei i hranhram in i uknak (religious dictatorship) nih mi tampi cu kan nun a den peng ko. Hi tukforhnak chung in zapi zate cu kan i hlitphuak kho tawn lo. Asinain tipil petu Johan le Bawi Jesuh nih cun an nunnak in an rak langhter khawhmi nunziamawi a si. "Kei cu ka zor lai i, Bawipa cu ka nun ah lian ngan ko seh," ti kha kan thlacamnak si ve hram ko seh.

Rev. Lal Pek Lian