Salm 133
Kan Bible Biakam hlun chung kan zoh tik ah Pathian hi mi phun in rian a rak tuan ti cu kan hmuh khawh. Cu miphun cu Israel mi phun an si i, Israel mi phun ah hin phun 12 ah an i then. Tahchunnak ah laimi lak ah, Hakha, Tidim, Falam, Matupi, tibantuk in a si ve hnga. A bik in Joshua chan ah hin an lung aa rual kho tatak. Moses nih Egypt in a rak hruai hna i Thetse ram car chung ah kum 40 chung a rak hruai hna hnu ah, Pathian nih a kamhmi hna ram an luh lai te ah Moses cu a thi. Kumsau pi a rak hruai tu bik Moses nih a thih tak hna tik ah, an tha a der i, an lung zong a dong pah. Sihmanhsehlaw, Pathian nih Joshua cu a thim. (Joshua 1:6-9).
Pathian nih Joshua sin ah a rak chim ban tuk in a kamh mi cu an doh dih hna i an tei dih hna. Nihin caan ah chim ka duh mi cu, Joshua ca uk chung 22:10-31 kan zoh ah cun, Israel mi pawl zei tluk in dah an lung aa rual ti mi hi kan hmuh khawh. 10Kanaan ram chung Jordan tivakam hrawng ram kha an va phak tikah Reuben mi hna le Gad mi hna le Manasseh phun cheu nih khan khika ah Jordan tiva pawngah biakṭheng nganpi pakhat an ser. 11Cun Israel mi hna nih, “Zohhmanh, Reuben mi hna le Gad mi hna le Manasseh phun cheu nih Kanaan ram ramri ah Jordan tivakam hrawng ram chung Israel mi hna ta a simi leiphek ah, biakṭheng pakhat an ser,” tiah mi nih an chim kha an theih. 12Cu kong cu Israel mi nih an theih tikah Israel mi nih an dihlak in annih kha doh hna awkah Shiloh ah an i pum.
13Cun Israel mi nih Gilead ram i Reuben mi hna le Gad mi hna le Manasseh phun cheu sinah cun tlangbawi Eleazar fapa Phinehas kha an thlah, 14cun amah sinah bawi pahra, Israel phun hna chungin pakhat cio, Israel phun hna chung i a lu a si ciomi hna kha an i tel. 15Cun Gilead ram i Reuben mi hna le Gad mi hna le Manasseh phun cheu hna sinah khan an ra i annih cu, 16“ Bawipa mibu nih an ning piin, ‘Israel Pathian cungah nan tuahmi rawinak hi zeidah a si, nihin ah Bawipa kha doh awkah Bawipa zulhnak khan nan pial i biakṭheng pakhat nan i ser hi a sullam zeidah a si? *22:16: Deu 12:13-14 17Peor i kan sualnak, cu ruang i Bawipa mibu cungah rai a tlun i a thianh hmanh kan i thianh khawh rih lomi kha, kan i za rih lo maw, *22:17: Nam 25:1-9 18cu i nannih i Bawipa sinin i i mer nan i timh? Nannih nih Bawipa cu nihin ah nan doh ahcun, Israel mibu dihlak cungah khan thaizing ah a thin a hung lai. 19Atu cu, nan ram kha a thian lo a si ahcun, Bawipa puan biakinn a dirnak Bawipa ram chungah khan ra ve u law, kan lakah covo i lak ve ko ngat u; sihmanhsehlaw Bawipa tu cu doh hlah u law, Bawipa kan Pathian biakṭheng hleiah a dang biakṭheng sernak in kannih zong kha amah dotu bantuk ah rel chih kan siter ve hlah u. 20Pekchanhmi thil kongah khan Zerah fapa Akhan cu zumhawktlak loin a um i Israel mibu dihlak cungah thinhunnak a tla a si lo mei? Cun a ṭhat lonak ruangah amah lawng kha a thi lo,’ an ti,” tiah an ti. *22:20: Jos 7:1-26 21Cun Reuben mi hna le Gad mi hna le Manasseh phun cheu nih Israel innchungkhar i an lu hna cu an leh hna i, 22 Bawipa cu pathian hna Pathian a si, Amah nih a hngalh dih, Israel zong nih hngal seh. Bawipa kan doh ruang a si ah maw Amah cung i zumhawktlak lo kan si ruangah maw 23hi biakṭheng hi kan ser i Bawipa sinin a kan pialter a si ahcun, nihin ah hin kan zuah hrimhrim hlah u; cun a cung i khangh thawinak thawinak caah caah siseh, chang thawinak thawinak caah siseh, daihnak thawinak thawinak caah siseh, kan tuah a si ahcun Bawipa hrimhrim nih kan cungah phuhlamnak cu tuah seh. 24Cu tuahnak ding caah kan tuahmi a si lo, kan tuahnak cu hmailei ah nan fale nih kan fale cu, “ Bawipa Israel Pathian he zei tlaihnak dah nan ngeih? 25Zeitintiah nannih Reuben mi hna le Gad mi hna, nannih le kannih karah Bawipa nih Jordan cu ramri ah a ser ko; Bawipa chungah nannih cu covo nan ngei lo,’ an ti hna lai ti kan phan caah kan tuah cu a si. Cuticun nan fale nih kan fale cu Bawipa biak kha an ngolter sual hna hnga. 26Cucaah kannih nih, ‘Khangh thawinak caah si loin le raithawinak caah si loin, 27kannih le nannih karlak ah, kan hnu i kan tefa hna karlak ah biahngaltu a si i Bawipa rian cu kannih nih amah hmaika ah kan khangh thawinak le raithawinak le daihnak thawinak in kan rak ṭuan ve tinak caah biakṭheng pakhat ser u sih; hmailei ah nan tefa hna nih kan tefa hna cu, “ Bawipa chungah covo zeihmanh nan ngei lo,” an ti sual hna nakhnga lo,’ tiah kan ti. 28Cun mah hihi hmailei ah kannih sinah siseh, kan ciruang hna sinah siseh, chim a si sual ahcun, ‘ Bawipa biakṭheng a keep hi zohhmanh u, kan pupa hna nih khangh thawinak caah si loin le raithawinak caah si loin, nannih le kannih karlak i biahngaltu si dingah an rak sermi hi,’ tiah kan chim lai tiah kan ruah. 29 Bawipa kan Pathian biakṭheng a puan biakinn hmai i a dirmi hlei in, khangh thawinak le chang thawinak le raithawinak caah biakṭheng dang sernak thawng in Bawipa lam in nihin ah pial le Bawipa doh cu kan ruat naisai lo!” tiah an ti.
30Tlangbawi Phinehas le amah sinah a ummi mibu bawi hna, Israel miphun an lu cio hna nih cun, Reuben mi hna le Gad mi hna le Manasseh mi hna nih an chimmi bia kha an theih tikah, an lung a lawm ngaingai ko. 31Cun tlangbawi Eleazar fapa Phinehas nih Reuben mi hna le Gad mi hna le Manasseh mi hna cu, “ Bawipa cungah rawinak nan tuah lo caah, Bawipa cu kan lakah a um, tiah nihin ah kan hngalh; Israel mi hna cu Bawipa kut chungin nan khamh cang hna,” tiah a ti hna.
A pakhatnak ah,
Pathian kha an ţih i lungrual tein an um.
Reuben mi hna le Gad mi hna le Manasseh phun cheu a si mi hna nih Jordan tivakam ah Biaktheng pakhat (Pathian duh lo mi) an ser tiah thawng an theih tik ah Tlawngbawi Eleazar fapa Phinehas le Israel miphun pakhat cio i upa a lu bik pawl an thlah hna. Khah, Pathian duh lo mi thil nan tuah cang hih, tiah va chim ding ah an kal ter mi hna an si. An mah le miphun tenau cio i upa pawl i ton nak le kan mi pawl hi Pathian sin in lam an pial sual maw ti mi ceih hmai nak an ngei lengmang. Zei tluk in dah an lung aa rual ti cu hi ka ah hin kan hmuh khawh mi si. Pathian duh lo mi thil kan tuah sual lai hih tiah an i ralring lengmang. Zeicahtiah cun, Akhan pakhat sual ruang ah zei hmanh a thei lo mi a chungkhar dih lak le a saram vial te tiangin vawlei nih a dolh dih hna. Kan nih Laimi (Chin) hna zong nih kan i zoh chunh awk ngaingai a si. Chin ti mi tang ah hin (khoi ka kan phan poh ah) mah le pengtlang le khua min cio in kan um dih hna i, upa tete zong kan ni thiah cio, kan ngeih cio hna tik ah, hi Israel pawl he hin kan i lo ngaingai ko. A bau mi pakhat cu lungrual nak te hi kan chambau deuh rih hnga maw tiah ka ruah…..
A pahnihnak ah
Pakhat le pakhat an ni chimh hrin i an thin zong a hung lo.
Tlawngbawi Eleazar fapa Phinehas le Israel miphun pakhat cio i upa a lu bik pawl nih, “zei ruang ah Pathian duh lo mi thil nan tuah, Peor i sual ruang ah Bawipa mi bu cung ah rai a tlun i a thenh hmanh kan i thenh khawh rih lo mi kha, kan i zaa rih lo maw, cu i nannih i Bawipa sinin nihin i i mer nan i timh?” tiah an va sik hna. Miphun dawt nak thin lung an ngeih mi hi zoh chunh awk tlak ngaingai an si. Kan nih hna teh pakhat le pakhat kan i chimhhrinh tik ah, ri hlah uh, ding hlah uh kan ti tik hna ah kan thin hna a hung ton maw? Israel timi tang ah hin miphun phun 12 an um i phunkhat le phunkhat lungrual tein an i chimhhrinh ban tuk in, kan nih hna teh Chin timi tang ah hin pengkhat le pengkhat, khuakhat le khuakhat zawnruahnak, chimhhrihnak kan ngei hna maw? Chimhhrinh kan ton tik ah teh kan thin hna a hung sual maw? Remh khawh ti lo dirhmun tiang hna kan phan sual maw? Reuben mi hna le Gad mi hna le Manasseh phun cheu a si mi hna nih cun, chimhhrinhnak an ton tik ah an thin a hung lo i, Pathian duh lo mi biaktheng kha kan tuah lo, a mah Pathian caah kan rak tuah mi tu kha a si tiah ţha tein an nawl hna. Cu tik ah , an mah zong an thin hung lo i Israel hruai tu pawl zong lung lawm tein an kir than. Hi ka i kan hmuh khawh mi cu, zeitluk in dah pakhat le pakhat, phunkhat le phunkhat an ni pehtlaihnak hi a tluangtlam ti mi hi asi. Kan nih hna zong Chin timi tangah hin pakhat le pakhat kan i pehtlaihnak a tluangtlam awk, lungrual tein kan um awk a si ti mi kha hi Bible cacang nih a kan hmuh sak ţhan.
A pathumnak ah
Miphun pakhat le pakhat an ro covo tianghmanh cheuh ve duh nak thin lung an ngei.
Tlangbawi le upa hruaitu pawl nih an ti mi hna cu, “Nan ram a thian lo ruang i Bawipa duh lo mi nan tuah ding nak cha cun, kan lakah ra uh law kan covo i lak ve ko hngat uh,” an ti mi hrimhrim hi kan zoh ah cun, zeitluk in dah phunkhat le phunkhat, khuakhat le khuakhat an i daw ti cu kan hmuh khawh. Zerngeihnak thinlung zong an ngei lo hlei ah an ngeih mi ro (an ram) tianghmanh cheuh ve duh nak thin lung an ngei. Pathian kha an ttih i, an miphun ningpi in Pathian duh lonak thil kan tuah sual lai ti kha lungrual tein an ni ralring peng i pakhat le pakhat chimhhrinhnak zong an ngei peng hna. Hi thin lung an ngei mi hna hrimhrim hi aa dawh tuk mi thinlung put le kan nih nih kan i zohchunh awk thinlung put bak si.
A toinak in kan chimh than ah cun,
Pathian dawtnak tang ah,
1. Lung rual nak an ngei
2. A hmanmi thinlung put an ngei
3. Miphun zawnruahnak an ngei.
Salm 133 ah a ti bang in, an nih Israel unau rual miphun phun 12 pawl cu lungrual tein an um i an ni nuam tuk hna, zeitluk in dah a that i a nuamh ti mi kha an nun nak hrimhrim nih a rak tep. Kan nih Chin mi hna zong nih tep ve cang uh sih law, tep caan zong a cu cang ti hi nihin ah kan Bible nih a kan chimh mi cu asi I, kan nih Chin mi hna zong nih kan ngeih awk a herh ngaingai mi thinlung put cu an si ko lo maw tiah nihin Chin National Day ah Pathian Bia he tlawmpal forhfial nak ka vun langhter.
Pathian nih thluachuah in pe ko hna seh!
PaHniang
Monday, February 21, 2011
Monday, February 14, 2011
BAPTIST TLAIHTLENG
Rev. S. Ngun Ling
(HBA Hmurka, July 2005, pp.5-10)
Baptist phu lak ah ruahnak aphunphun in itthen hmanh seh law tlaihtleng paruk (six principle) nih hin Baptist thlarau (spirituality) sining le a hmual thukpi in a langhter tiah zumh a si. Hi tlaihtleng paruk nih hin pumpak nunnak ah siseh, krifabu tthithruainak ah siseh, cozah he pehtlaihnak ah siseh, krifabu dang he pehtlaihnak ah siseh, sullam thukpi in le lam tampi in a than/tthan ter. A surlu tlaih khawh nakding ah pakhat hnu pakhat in atawinak bik in fiante kan izuam lai.
1. Baibal cu kan nawlngeihnak sang bik a si.
Hi tlaihtleng nih Baibal hi a biafang in nan dirpi lai tinak a chim duh mi a si lo. Hlanlio ah Pathian nawlngeihnak nakin Pope nawlngeihnak a sang deuh ah an rak chiah mi (hierachical structure) kha thlen tinhnak a si. Baibal cu Pathian thinlung a langhter tu a thlalang a si ca ah Baibal dihlak nih a langhter mi Pathian thinlung put kha Baptist krifabu hruainak ah nawlngeihnak sang bik a si lai. Aho minung ruahnak hmnah Baibal chung i Pathian duhning nakin sang deuh hlah seh. Phundang i chim ah cun, dawtnak, remnak, dinnak, daihnak le luatnak a si mi Kri phung cu Baptist kan phung a si lai i Kri cawnpiaknak cu kan bu nawlngeihnak asang bik ah kan chiah lai tinak a si. (Johan 8:32-34)
2. Zumtu poh tlangbawi kan si. (I Piter 2:18)
Hi zumhnak hi England ram i Baptist hruaitu a si mi John Murlon tehna nih biaknak lei uktu a si mi hna achangchang in nawlngeihnak (Hierachy of Papal Authority) an rak duh lo nak chung in a chuak mi zumhnak a si. RC le Englican krifabu hruaitu Bishop le Pope te nawlngeihnak ahleihluak a si mi remhchunhnak (reformation) pa khat zong a si. Hruaitu le zapi karlak thleidannak a rak ngan tuk ca ah Bishop le Pope nih Zisuh dirhmun kha an laak i Pathian le zapi karlak dawnkhaantu ah an cang. Cu ruahnak hmaan lo mi cu zumtu poh tlangbawi kan si ti mi zumhnak lawng nih a lehthal khawh tiah an zumh.
Hi zumhnak nih mipi hi pasator le krifaupa tluk ah a chiah dih hna tinak a si hrimhrim lo. Mipi le Pathian karlak pehtlaihnak ah Kri tluk in aho hmanh nawl an ngeih kho lo tinak a si. Zisuh Kri lawng hi Pathian le minung karlak lamkaltu a si ca ah amah ton nakding ah zumtu pakhat cio nih aa tlukte in nawl kan ngei dih tinak a si.
3. Uknak le biaknak rianttuannak kan danter
Vawleicung krifa tuanbia a mui chiattertu hna lak ah pakhat cu Constantine siangpahrang chan lio ah Rom cozah uknak le krifa biaknak cu pakhat ah an rak ser i krifa nih krifa a si lo mi kha minung sinak ah thleidan nak (abuse of human rights) phunphun an rak tuahmi kha a si. Cu thil cu fimnak ah ilak in protestant tthekhat le Baptist krifa hruaitu hna nih uknak le biaknak hi komh si ti hlah seh tiah an tthen. Chim duh mi cu, biaknak nih vawlei uknak nawl kha aa ngeihchih tik ah a nawlngeihnak kha a tthawn tuk ca ah biaknak lungput le thlarau kha a tlau i biaknak a muisam kha a chaitter tinak a si.
Biaknak nih uknak kha a bawmh khawh bantuk in a buaiter khawh ve i cu bantuk cun uknak zong nih biaknak kha a bawmh khawh i a buaiter khawh ve. Annih cu anmah le an lam cio in hman thiam ahcun mipi tthatnak a chuahter khawh nain hmanthiam lo ahcun mipi rawhnak le buainak a chuahter khawh ve. Cuca ah uknak le biaknak cu achung in aa tlai mi a si ko nain nawlngeihnak ah aa tthen lawng ah mipi ca ah tthatnak tam deuh an tauh kahwh lai tiah an zumh. Englalnd ram Baptist dirhtu Thomas Helwys tehan nih 1612 hrang ah zei cozah uknak le nawlngeihnak hmanh nih biaknak hi hna hnawh hlah seh, biaknak nih zalonnak (religious liberty) a ngeih awk a si tiah an rak dirpi ruang ah thawng an rak tla i thihnak tiang an rak ing tiah kan hmuh.
4. Mah bingte in krifabu nawl ngeih nak (locah churh autonomy) kan dirpi.
Local church krifabu nawlngeihnak ti mi hi krifabu pakhat le pakhat nawlngeihnak icuhnak ding ah le krifabu kip komh nawlngeihnak (association le convention) zuamcawh ding ah ngeih mi nawlngeihnak a si lo. Baptist krifabu nih a pommi mah bingte in nawlngeihnak cu krifabu dang he komhnak (fellowhship) rianttuannak kha a hrawktu (divisive autonomy) nawlngeihnak a si lo. A dihtthohtu (unity autonomy) nawlngeihnak lehlam a si. Baptist thawkka te in midang he nunhrawmnak le krifabu dang he hawikomhnka lungput (congregational unity) hi Baptist sining a si zungzal.
Cu ruang ah 1655 thawk in England ram Baptist krifabu lakah “association” (pengkomhnak) an rak thawk can gi locah churches vialte komh in rianttuanttinak an tuah. General Assembly (Ram pumpi komh nak) zong hi 1660 kum thawk in England ram Baptist Associations vialte komh in hmasa bik an rak tuah tiah kan hmuh. Midang he aa kom kho lo mi local church dirh khi Baptist kan kalning a si bal lo. Cu bantuk ruahnak in local churh a dirhmi hna cu Baptist kan kalning in a kalmi kan si lo ti hi mah le mah itheih hna usi law a ttha. Baptist nih krifabu dihlak i a lu cu Kri a si ti kha aa tlaih i Kri tukhaal ttha pa khat tang ah zumhnak aa kha tmi tuu dang he komh in rianttuanttinak (ecumenical body) kha fakpi in a dirpi. Local church autonomy nih a dirpimi cu pakhat le khat i hlat chinchinnak ca ah a si lo; mah umnak hmun cio i inaih chinchin ding ah a si. Baptist nih dannak lak ah rualnak (unity in diversity) timi ecumenical zumhnak kha a pom.
5. Pumpak duhthimnak zalonnak (liberty of individual conscience)
Hi zumhnak hi zumtu pakhat nih a duh poh in a nung kho tinak a si lo. America ram Baptist a rak thawk tu Roger William nih krifa biaknak ah mizei poh nih luatte in Kri an cohlan khawh nakding ah biaknak zalonnak (religious liberty) kong hi 1631-1635 karlak ah America ram Massachusetts ramtthen Salem khua hrawng ah a rak chim ruang ah ramtthen chung in an rak dawi. 1636 kum ah Rhode Island Colony a rak ser. Cu colony cun Pathian a bia mi kip nih luatnak tlamtling gneih kawhnak nawlngeihnak kha England siangpahrang Charles II sinah 1663 ah ca a rak ttial ruang ah nihin America le nitlaklei mi nih biaknak luatnak tling an hmuh tiah tuanbia ah kan hmuh. Baptist hruaitu hmasa pawl ruahnak ah, midang hranak a pe mi le dawnkhantu a va si zong ah aho poh nih a duh mi poh kha tuahnak nawl a ngei tinak a si hrimhrim lo. Cubantuk i a sullam kan ilak ah cun Baptist kalning in kan pial cang tinak a si. Hi zumhnak i a sullam taktak cu hi hi a si: Mizei hmanh Pathian zumh nak kong ah cun mahte in tuannak, thleidannak, cohlannak phuannak nawl a ngei. Aho hmanh nih mi pa khat a zumhnak kha soi nak nawl le sualphawt nak nawl a ngei lo. A zumhni cung zong ah nawl a ngei lo. Pakhat le pakhat anemnak i ichimhhrin le icawnpiak nak nawl lawng a ngei. Baptist nih hramhraam lunghtlennak (forced conversion) a pom lo. Aho hmanh ni anmha le an lungthlehning cio in Zisuh hi panh seh law a rian zong ttuan ko seh. Zumtu aho poh nih mah le duhthimnak (free will) aa tlukte in kan ngei dih tiah kan zumh. Hi bantuk luatnak pek a sinak cu mizei hmanh krifa he pehtlaihnak ah dawnkhaantu um hlah seh tinak a si.
6. Zumtu hna upat hnu tipil innak (adult baptism)
Upat hnu tipilnak Baptist i an rak pomnak a ruang cu Baibalca biakam thar chung ah Bawi Zisuh cawnpiaknak ah si seh, zultu han cawnpiaknak ah si seh, ngakchia tipilnak (infant baptism) cawnpiaknak le tuahsernak a um hrimhrim lo ti hi an rak dirpi. Cuca ah ngakchia tipil innak a pom mi le hi kong a cawnpiak mi Baptist an um ah cun cuhna cu Baptist kalning in a pial mi an si cang ti kha kan fian a herh. Ngakchia tipil innak a pom mi krifabu hna i an laak mi Baibal hi Lamkaltu 2:41 i “mi tampi nih tipil an ing i an bu ah mi thongthum tluk an ichap” timi le Lamkaltu 16:33 chung i “an inchungkhar dihlak in tipilnak an ing colh” timi pawl khi an si. Asinain ngakchia tipil va pe hna u timi cawnpiaknak Zisuh kaa in si seh, Paul kaa in si seh a chuah nak a um lo. Upa kha tipil va pe hna u ti thengtheng zong Baibal ah a um lo nain Tipilpetu Johan si seh, Zisuh Kri (Mat 3:16-17) si seh an ngakchiat lio ah tipil an ing lo, an ngan hnu ah an ing ti kan hmuh ca ah Baibal ah zohchunh awk a um tiah kan ti khawh. Cun Zisuh nawlpek mi (The Great Commision) Mat. 28:19 ah tipil pek nak hlan ah “miphun vialte kha ka zultu ah va ser hna u” ti aum i, mah bia nih zultu a si kho ding mi dirhmun cu chia-ttha thleidannak a ngei kho mi upa dirhmun a si ti a fiang. Cuca ah Zisuh i a chim duh mi cu ngakhcia tipil pek si lo in amah zultu sinak zumhnak a ngei kho can gmi upa kha an si. Baptist hruaitu a rak simi John Smith zong nih amah le amah tipil a rak ipe. Cun Roger William tehna zong upat hnu tipil innka kha fakpi in an rak dirpi. Kawlram siangbawi hmasa Adoniram Judson zong Congregationalist a rak si nain India a phak hnu ah a lung a pem i tipil a ing tthan ti kan hmuh. Cun tipil innak he pehtlai in Baptist nih ti chung pil nakin Zisuh chung pil kha biapi deuh ah a chiah. Tichung pil (immersion) cu Zisuh chung pil langhternak hmanthlak a si (Rom 6:6-10).
(HBA Hmurka, July 2005, pp.5-10)
Baptist phu lak ah ruahnak aphunphun in itthen hmanh seh law tlaihtleng paruk (six principle) nih hin Baptist thlarau (spirituality) sining le a hmual thukpi in a langhter tiah zumh a si. Hi tlaihtleng paruk nih hin pumpak nunnak ah siseh, krifabu tthithruainak ah siseh, cozah he pehtlaihnak ah siseh, krifabu dang he pehtlaihnak ah siseh, sullam thukpi in le lam tampi in a than/tthan ter. A surlu tlaih khawh nakding ah pakhat hnu pakhat in atawinak bik in fiante kan izuam lai.
1. Baibal cu kan nawlngeihnak sang bik a si.
Hi tlaihtleng nih Baibal hi a biafang in nan dirpi lai tinak a chim duh mi a si lo. Hlanlio ah Pathian nawlngeihnak nakin Pope nawlngeihnak a sang deuh ah an rak chiah mi (hierachical structure) kha thlen tinhnak a si. Baibal cu Pathian thinlung a langhter tu a thlalang a si ca ah Baibal dihlak nih a langhter mi Pathian thinlung put kha Baptist krifabu hruainak ah nawlngeihnak sang bik a si lai. Aho minung ruahnak hmnah Baibal chung i Pathian duhning nakin sang deuh hlah seh. Phundang i chim ah cun, dawtnak, remnak, dinnak, daihnak le luatnak a si mi Kri phung cu Baptist kan phung a si lai i Kri cawnpiaknak cu kan bu nawlngeihnak asang bik ah kan chiah lai tinak a si. (Johan 8:32-34)
2. Zumtu poh tlangbawi kan si. (I Piter 2:18)
Hi zumhnak hi England ram i Baptist hruaitu a si mi John Murlon tehna nih biaknak lei uktu a si mi hna achangchang in nawlngeihnak (Hierachy of Papal Authority) an rak duh lo nak chung in a chuak mi zumhnak a si. RC le Englican krifabu hruaitu Bishop le Pope te nawlngeihnak ahleihluak a si mi remhchunhnak (reformation) pa khat zong a si. Hruaitu le zapi karlak thleidannak a rak ngan tuk ca ah Bishop le Pope nih Zisuh dirhmun kha an laak i Pathian le zapi karlak dawnkhaantu ah an cang. Cu ruahnak hmaan lo mi cu zumtu poh tlangbawi kan si ti mi zumhnak lawng nih a lehthal khawh tiah an zumh.
Hi zumhnak nih mipi hi pasator le krifaupa tluk ah a chiah dih hna tinak a si hrimhrim lo. Mipi le Pathian karlak pehtlaihnak ah Kri tluk in aho hmanh nawl an ngeih kho lo tinak a si. Zisuh Kri lawng hi Pathian le minung karlak lamkaltu a si ca ah amah ton nakding ah zumtu pakhat cio nih aa tlukte in nawl kan ngei dih tinak a si.
3. Uknak le biaknak rianttuannak kan danter
Vawleicung krifa tuanbia a mui chiattertu hna lak ah pakhat cu Constantine siangpahrang chan lio ah Rom cozah uknak le krifa biaknak cu pakhat ah an rak ser i krifa nih krifa a si lo mi kha minung sinak ah thleidan nak (abuse of human rights) phunphun an rak tuahmi kha a si. Cu thil cu fimnak ah ilak in protestant tthekhat le Baptist krifa hruaitu hna nih uknak le biaknak hi komh si ti hlah seh tiah an tthen. Chim duh mi cu, biaknak nih vawlei uknak nawl kha aa ngeihchih tik ah a nawlngeihnak kha a tthawn tuk ca ah biaknak lungput le thlarau kha a tlau i biaknak a muisam kha a chaitter tinak a si.
Biaknak nih uknak kha a bawmh khawh bantuk in a buaiter khawh ve i cu bantuk cun uknak zong nih biaknak kha a bawmh khawh i a buaiter khawh ve. Annih cu anmah le an lam cio in hman thiam ahcun mipi tthatnak a chuahter khawh nain hmanthiam lo ahcun mipi rawhnak le buainak a chuahter khawh ve. Cuca ah uknak le biaknak cu achung in aa tlai mi a si ko nain nawlngeihnak ah aa tthen lawng ah mipi ca ah tthatnak tam deuh an tauh kahwh lai tiah an zumh. Englalnd ram Baptist dirhtu Thomas Helwys tehan nih 1612 hrang ah zei cozah uknak le nawlngeihnak hmanh nih biaknak hi hna hnawh hlah seh, biaknak nih zalonnak (religious liberty) a ngeih awk a si tiah an rak dirpi ruang ah thawng an rak tla i thihnak tiang an rak ing tiah kan hmuh.
4. Mah bingte in krifabu nawl ngeih nak (locah churh autonomy) kan dirpi.
Local church krifabu nawlngeihnak ti mi hi krifabu pakhat le pakhat nawlngeihnak icuhnak ding ah le krifabu kip komh nawlngeihnak (association le convention) zuamcawh ding ah ngeih mi nawlngeihnak a si lo. Baptist krifabu nih a pommi mah bingte in nawlngeihnak cu krifabu dang he komhnak (fellowhship) rianttuannak kha a hrawktu (divisive autonomy) nawlngeihnak a si lo. A dihtthohtu (unity autonomy) nawlngeihnak lehlam a si. Baptist thawkka te in midang he nunhrawmnak le krifabu dang he hawikomhnka lungput (congregational unity) hi Baptist sining a si zungzal.
Cu ruang ah 1655 thawk in England ram Baptist krifabu lakah “association” (pengkomhnak) an rak thawk can gi locah churches vialte komh in rianttuanttinak an tuah. General Assembly (Ram pumpi komh nak) zong hi 1660 kum thawk in England ram Baptist Associations vialte komh in hmasa bik an rak tuah tiah kan hmuh. Midang he aa kom kho lo mi local church dirh khi Baptist kan kalning a si bal lo. Cu bantuk ruahnak in local churh a dirhmi hna cu Baptist kan kalning in a kalmi kan si lo ti hi mah le mah itheih hna usi law a ttha. Baptist nih krifabu dihlak i a lu cu Kri a si ti kha aa tlaih i Kri tukhaal ttha pa khat tang ah zumhnak aa kha tmi tuu dang he komh in rianttuanttinak (ecumenical body) kha fakpi in a dirpi. Local church autonomy nih a dirpimi cu pakhat le khat i hlat chinchinnak ca ah a si lo; mah umnak hmun cio i inaih chinchin ding ah a si. Baptist nih dannak lak ah rualnak (unity in diversity) timi ecumenical zumhnak kha a pom.
5. Pumpak duhthimnak zalonnak (liberty of individual conscience)
Hi zumhnak hi zumtu pakhat nih a duh poh in a nung kho tinak a si lo. America ram Baptist a rak thawk tu Roger William nih krifa biaknak ah mizei poh nih luatte in Kri an cohlan khawh nakding ah biaknak zalonnak (religious liberty) kong hi 1631-1635 karlak ah America ram Massachusetts ramtthen Salem khua hrawng ah a rak chim ruang ah ramtthen chung in an rak dawi. 1636 kum ah Rhode Island Colony a rak ser. Cu colony cun Pathian a bia mi kip nih luatnak tlamtling gneih kawhnak nawlngeihnak kha England siangpahrang Charles II sinah 1663 ah ca a rak ttial ruang ah nihin America le nitlaklei mi nih biaknak luatnak tling an hmuh tiah tuanbia ah kan hmuh. Baptist hruaitu hmasa pawl ruahnak ah, midang hranak a pe mi le dawnkhantu a va si zong ah aho poh nih a duh mi poh kha tuahnak nawl a ngei tinak a si hrimhrim lo. Cubantuk i a sullam kan ilak ah cun Baptist kalning in kan pial cang tinak a si. Hi zumhnak i a sullam taktak cu hi hi a si: Mizei hmanh Pathian zumh nak kong ah cun mahte in tuannak, thleidannak, cohlannak phuannak nawl a ngei. Aho hmanh nih mi pa khat a zumhnak kha soi nak nawl le sualphawt nak nawl a ngei lo. A zumhni cung zong ah nawl a ngei lo. Pakhat le pakhat anemnak i ichimhhrin le icawnpiak nak nawl lawng a ngei. Baptist nih hramhraam lunghtlennak (forced conversion) a pom lo. Aho hmanh ni anmha le an lungthlehning cio in Zisuh hi panh seh law a rian zong ttuan ko seh. Zumtu aho poh nih mah le duhthimnak (free will) aa tlukte in kan ngei dih tiah kan zumh. Hi bantuk luatnak pek a sinak cu mizei hmanh krifa he pehtlaihnak ah dawnkhaantu um hlah seh tinak a si.
6. Zumtu hna upat hnu tipil innak (adult baptism)
Upat hnu tipilnak Baptist i an rak pomnak a ruang cu Baibalca biakam thar chung ah Bawi Zisuh cawnpiaknak ah si seh, zultu han cawnpiaknak ah si seh, ngakchia tipilnak (infant baptism) cawnpiaknak le tuahsernak a um hrimhrim lo ti hi an rak dirpi. Cuca ah ngakchia tipil innak a pom mi le hi kong a cawnpiak mi Baptist an um ah cun cuhna cu Baptist kalning in a pial mi an si cang ti kha kan fian a herh. Ngakchia tipil innak a pom mi krifabu hna i an laak mi Baibal hi Lamkaltu 2:41 i “mi tampi nih tipil an ing i an bu ah mi thongthum tluk an ichap” timi le Lamkaltu 16:33 chung i “an inchungkhar dihlak in tipilnak an ing colh” timi pawl khi an si. Asinain ngakchia tipil va pe hna u timi cawnpiaknak Zisuh kaa in si seh, Paul kaa in si seh a chuah nak a um lo. Upa kha tipil va pe hna u ti thengtheng zong Baibal ah a um lo nain Tipilpetu Johan si seh, Zisuh Kri (Mat 3:16-17) si seh an ngakchiat lio ah tipil an ing lo, an ngan hnu ah an ing ti kan hmuh ca ah Baibal ah zohchunh awk a um tiah kan ti khawh. Cun Zisuh nawlpek mi (The Great Commision) Mat. 28:19 ah tipil pek nak hlan ah “miphun vialte kha ka zultu ah va ser hna u” ti aum i, mah bia nih zultu a si kho ding mi dirhmun cu chia-ttha thleidannak a ngei kho mi upa dirhmun a si ti a fiang. Cuca ah Zisuh i a chim duh mi cu ngakhcia tipil pek si lo in amah zultu sinak zumhnak a ngei kho can gmi upa kha an si. Baptist hruaitu a rak simi John Smith zong nih amah le amah tipil a rak ipe. Cun Roger William tehna zong upat hnu tipil innka kha fakpi in an rak dirpi. Kawlram siangbawi hmasa Adoniram Judson zong Congregationalist a rak si nain India a phak hnu ah a lung a pem i tipil a ing tthan ti kan hmuh. Cun tipil innak he pehtlai in Baptist nih ti chung pil nakin Zisuh chung pil kha biapi deuh ah a chiah. Tichung pil (immersion) cu Zisuh chung pil langhternak hmanthlak a si (Rom 6:6-10).
Monday, February 7, 2011
Ti in Mitsur zu ah
Thlennak: Ti in Mitsur zu ah
Jesuh nih sinum pawl cu a thawh hna i, “Hi ralca ahhin ti rawn hna u,” tiah a ti. Liam thluahmah in an rawn hna i annih cu, “Ti kha tlawmpal in hei than u law rawldanghnak tlangtlatu kha hei pe u,” tiah a ti hna. An hei pek i, mitsur zu ah aa cangmi ti cu a rak teh. Hi mitsur zu hi khuazei in dah a chuah ti kha a hngal lo. Johan 2:7-9
Judahmi nupi tthit rawldanghnak puai hi zarh khat chung hoi hna tuah a si tawn. Hi tluk in a biapi mi puai ah mitsur zu a dih timi cu mopa le monu caah ningzah awk ngaimi khi a si hnga. Jesuh le a zultu nih Cana khua i nupi tthitnak puai an zawh ve hi Jesuh a nu Mary ruang ah sawm an si ve caah hin si dawh bik a si (Nelson’s Compact Bible Commentary). Tuanbia an chimmi ahcun Johan nupi tthit puai a si an ti. Hi ti in tuanbia a umnak zong hi Mary tavuan a hun ngeihmi a lawh ngai ruang ahhin a si an ti. Mary nih Jesuh rian a fial tik ah khan ‘ka can a cu rih lo’ a ti tik ahhin Messiah a si langhter a hun cu deuh lo ti zong a si kho i, vailam i an thah can zong khi a chim duhmi a si kho men tiah ruahnak a um. Bawi Jesuh nih kutke ttawlnak ca i chiahmi ralca ah khan ti kha liam thluahmah in a rawn ter hna i ti cu mitsur zu ah a thlen piak hna. A phi chuak cu lawmhnak in a khatmi nupi tthitnak puai a si. Bawi Jesuh nih khuaruahhar thil a ser tik ah Johan catialtu nih a lungchung in thukpi in aa chiahmi cu Messiah hmelchunhnak a si ti hi a si. Hi nih hin a langhtermi cu Jesuh sunparnak le Pathian Fapa a sinak kha a si (caang 11 le 12).
“Mitsur zu kha khuazei in dah a chuah ti kha a hngal lo,’ timi zawn te ahhin kan hun i lak ve awk ah a herhmi cu: Bawi Jesuh nih cucu khakha tuah u tiah a kan fial tik ah kan theih setsai lo zong ah a bia kan ngaih ahcun khuaruahhar thil hi a hung chuak kho ko ti hi a si. Kan hngalh lo zong ah Amah chimmi bia kan zumh le kan tuah ding kha a biapi ngaingaimi a si. Ti le mitsurzu sining in thlennak kong kan hmuhmi ahhin chunglei thlennak taktak a chuahpi tu a si. Ningzah mualphonak chung in luatnak hmuh a si pin ah lawmhnak le thangtthat conak a si. Cu nih tehte a hei khaanmi cu Jesuh cu Messiah a si hmelchunhnak a langhtermi kha a si.
Jesuh nih sinum pawl cu a thawh hna i, “Hi ralca ahhin ti rawn hna u,” tiah a ti. Liam thluahmah in an rawn hna i annih cu, “Ti kha tlawmpal in hei than u law rawldanghnak tlangtlatu kha hei pe u,” tiah a ti hna. An hei pek i, mitsur zu ah aa cangmi ti cu a rak teh. Hi mitsur zu hi khuazei in dah a chuah ti kha a hngal lo. Johan 2:7-9
Judahmi nupi tthit rawldanghnak puai hi zarh khat chung hoi hna tuah a si tawn. Hi tluk in a biapi mi puai ah mitsur zu a dih timi cu mopa le monu caah ningzah awk ngaimi khi a si hnga. Jesuh le a zultu nih Cana khua i nupi tthitnak puai an zawh ve hi Jesuh a nu Mary ruang ah sawm an si ve caah hin si dawh bik a si (Nelson’s Compact Bible Commentary). Tuanbia an chimmi ahcun Johan nupi tthit puai a si an ti. Hi ti in tuanbia a umnak zong hi Mary tavuan a hun ngeihmi a lawh ngai ruang ahhin a si an ti. Mary nih Jesuh rian a fial tik ah khan ‘ka can a cu rih lo’ a ti tik ahhin Messiah a si langhter a hun cu deuh lo ti zong a si kho i, vailam i an thah can zong khi a chim duhmi a si kho men tiah ruahnak a um. Bawi Jesuh nih kutke ttawlnak ca i chiahmi ralca ah khan ti kha liam thluahmah in a rawn ter hna i ti cu mitsur zu ah a thlen piak hna. A phi chuak cu lawmhnak in a khatmi nupi tthitnak puai a si. Bawi Jesuh nih khuaruahhar thil a ser tik ah Johan catialtu nih a lungchung in thukpi in aa chiahmi cu Messiah hmelchunhnak a si ti hi a si. Hi nih hin a langhtermi cu Jesuh sunparnak le Pathian Fapa a sinak kha a si (caang 11 le 12).
“Mitsur zu kha khuazei in dah a chuah ti kha a hngal lo,’ timi zawn te ahhin kan hun i lak ve awk ah a herhmi cu: Bawi Jesuh nih cucu khakha tuah u tiah a kan fial tik ah kan theih setsai lo zong ah a bia kan ngaih ahcun khuaruahhar thil hi a hung chuak kho ko ti hi a si. Kan hngalh lo zong ah Amah chimmi bia kan zumh le kan tuah ding kha a biapi ngaingaimi a si. Ti le mitsurzu sining in thlennak kong kan hmuhmi ahhin chunglei thlennak taktak a chuahpi tu a si. Ningzah mualphonak chung in luatnak hmuh a si pin ah lawmhnak le thangtthat conak a si. Cu nih tehte a hei khaanmi cu Jesuh cu Messiah a si hmelchunhnak a langhtermi kha a si.
Subscribe to:
Posts (Atom)