By Pastor Sang Uk Cung
Biahram domh
Vancung kainak “lehhmah” a rak zuartu Pope (Roman Catholic a ngan bik tlangbawi) nih Thiangthlarau hruainak zoh lo bak in an nawlngeihnak lawngin khrihfabu an rak hruai tikah zeibantuk dah a rak cang ti le tuchan ah Khrihfabu hruaitu hna le cawnpiaktu hna nih zeibantuk in dah kan khrihfabu kan hruai hna ti zohthannak hi a biapi tukmi Issue a si caah kan dirhmun van I zohthannak ding caah kan van langhter ve.
Roman Catholic hruaitu Pope Hmasabik:
Jesuh thih hnu in AD1500 hlan khrihfabu cu Orthodox le Roman Catholic lawng an si kan ti khawh. Jesuh zultu hna nih khua zakip ah thawngtha cu an phuan ve caah khrih thawngtha cu khua zakip ah a karh ve nain hi lioah khrihfabu ngan an rak si lo. Abianaah Thomas hna hi India ah AD 52 ah a rak phan I, AD 63 ah khrihfabu biakkinn a rak sak ve. Asinain vawlei cungah khrihfa tuanbia ah a lang lo. Peter zong kum 25(AD42 -67) chung Rom khrihfabu ah Bishop a tuan ve. Cucaah Roman Catholic khrihfabu zumhnak ah Peter cu Rom ah a hmasabik Bishop a si tiah an ti I, a tuchan RC Pope hna hi Peter thawk in a changchang in a tutiang hi an si tiah an ruah. Cu pinah an ruahmi cu Peter cu bawi Jesuh nih “Vancung tawh” a pekmi (Matthew 16:18) nawlngeihnak kha Peter a hungchangtu nih an co i an pehzulh tiah an zumh.
Pop nawlngeihnak sangbik lio:
AD1000 - 1500 chan lio ahhin biaknak lei hruaitu a simi Pope le Bishop te hna kha siangpahrang le a tlang chuak upa nih an rak thim tawn hna. Pope si cu mi tampi nih duh cio a si I, tangka tamdeuh a pe khomi paoh kha rian tam deuh an rak pek hna. Thiang thlarau siloin tangka nih rian a tuan tikah khrihfami tampi nih thlarau leiah tumchuknak tamtuk a rak um.
Pope Heldebrand le siangpahrang Henry cu nawlngeihnak an I cuh:
AD1073 – 1085 lioah Heldebrand cu Europe ram ah Pope thawngbik a hung si. Biaknak kongah cozah ram uktu siangpahrang an i thlak khawh tilonak dingah 1076 ah khrihfa hruaitu pumhnak (Cardinal Council) a tuah i siangpahrang le cozah bawi nih Pope thim si ti hna hlah seh. Biaknak lei cu anmah chungah a thabik an timi kha Pope thim khawh siseh tiah bia an rak khiah. A hnu deuh ahcun Pope lawng sitiloin Archbishop le Bishop hna zong siangpahrang nih thim tilo in anmah tein i thim ding in bia an rak khiah chih than. Hi ruahnak hi mizapi nih an hna tlakpi hna.
Heldebrand tuahmi cu Holy Roman Empire an timi Rom pennak uktusiangpahrang Henry IV nih a theih tikah a lung a tling hrimhrim lo. Uknak kongah siseh, biaknak kongah siseh siangpahrang cu uktu bawi a rak si zungzalmi a si. Siangpahrang cu mi vialte uktu a si caah biaknak zong nawl a ngeih awk a si ko tiah a rak ti ve. Europe ram pathawng bik pahnih nih Lai lei cawtum suk lai bang, an van i er tikah mipi thinlung ah launak nganpi a um. Fakpi in I dohnak ral tiang thawh i thisen tiang a tho khomi a si caah mi lungthin chungah thinphannak tampi a um. Cu lio caan teah cun milan khua ah Archbishop a thar rianpek ding a si celngel ai. A honih dah a pek lai tiah nawlngeihnak cu tholung nih cung kai an i cuh bantuk in an i cuh cang ai. Milan khua hi a biapi ngaimi khua a si caah siangpahrang Henry nih a zumhmi minung kha chiah a duh. Pope Heldebrand nih a theih tikah saul siangpahrang kha profet Samuel nih a bia a ngaihlo caah a uknak a rawk bantuk in ka bia na ngeihlo ahcun na siangpahrang sinak in na tla lai tiah a rak ti. Henry nih a lehmi cu a thiangmi Rom pennak uktu siangpahrang ka sinak hi Pathian hnatlaknak in a si caah Hildebrand cu a rian silomi rian a tuan i a palhmi Pope a si tiah a leh ve. Pope Heldebrand nih Henry bia a theih tikah a thin a hung i a nawlngeihnak bakin siangpahrang le khrihfabu in a phuah.( hi lio caan ah hin roman catholic nih an ruahmi cu hi khrifabu silomi paoh cu hell tla ding tibak a si ko). Pope Heldebrand nih a chimmi cu, “mithiang Peter sinah bawi Jesuh nih nawlngeihnak tawh a pekmi tawh kha pek ka si cang. Henry siangpahrang cu khrihfabu uktu dingah Pathian nawlpeknak a si lo caah rammi vialte nih upatnak nan pe ti lai lo” tiah nawl a chuah.
Siangpahrang Henry nawlngeihnak kha ningcang loin a hmannak a rak tamtuk caah kawl ralkap bang mi thinlung ah hmunhma an rak ngeive lo I, ral tiang an rak tho bal. Pope cu Pathian changtu bak ah rak ruah an si caah mi thinlung cu Pope ah an rak i fun dih. Pope Heldebrand hi pa raltha bak a si ve caah siangpahrang le ram uktu bawi vialte kha a kut tangah chiah a duh ve hna. Augustine tialmi cauk ah Pathian khualipi ( The City of God) timi chungah Pathian khua lipi le vawlei khua lipi pahnih a um i Pahtian nih vawlei khua lipi a uk a timi kha aa chirh chan i, Pope hi siangpahrang nakin nawlngeihnak sang deuh kan ngei tiah a rak ti. Cupinah Pope cu Peter rianchangtu kan si caah “Vancung tawh kengtu” zong kan si. Cucaah mikip nih Pope ke an hnamh lai i siangpahrang le a tlangchuak hna thimnak, rianpeknak le phuahnak vialte a kut ah a um lai. Vawlei bawi biakhiahnak kha a herh a ti ahcun a rawk lai. Pope bia cu a hohmanh nih an remh kho lo, an rawk kho lo, an thleng kho lo. Minung le Pathian kar lakah nawlngeihnak sangbik an si lai tiah a rak ti.
Pope Heldebrand nawlchuahmi cu siangpahrang Henry nih cun a rak duh lo caah Pope Heldebrand nih siangpahrang in a phuah pinah khrihfabu in chuah a si chih. Siangpahrang Henry cu mipi thinlung zongah hma tampi an ngeihlo caah zeiti awk an thei ti lo I Pope Heldebrand cu zaangfah nawl a duh.
Siangpahrang Henry nih Pope Heldebrand cu a ke a hmanh:
Kum 1077 ah khan Italy ram chaklei Pope umnak Canossa ah zaangfahnak nawl dingah aa thawh. Asinain pope Heldebrand nih a rak chawn duh lo i a tong kho lo. Zing khat cu kedan loin khuasik lakah Pope umnak inn ka a va kingh nain innka a rak hunh duh bak lo. Nihnih chung innka hramah a dir I a nithumnak ah innka a hunh i siangpahrang Henry nih cu Pope hmaiah a bawk i a ke kha a hnamh hnuah ngeihthiamnak a hal. Pope nih kan ngeih thiam, asinain siangpahrang a tuan than le tuan than lo cu German parliament nih an ceih te lai a rak ti. Cun siangpahrang a tuan than ding a si hmanh ah Pope nawl a ngeih peng lai tiah bia a rak kamter. Cuticun vawlei cungah pope cu nawlngeihbik an hung si.
Pope innocent III( AD 1198 – 1216) chan lenbang ahcun Pope cu “minung nak in a ngan deuh i Pathian nakin a hme deuh bakah an rak chia I an nawl ngeihnak hi a rak sangtuk ve caah tih an nung ngaingai. Pope nih cozah nawlngeihnak zong a rak lak chih tikah thlarau lei zumhnak ah faktuk in a rak tum chuk. Anmah cawngtu ah ralkap an i chia i anmah dotu phun paoh kha an hrem hna i a thah tiang in mi tampi an rak thah hna. Hi bantuk midang nunnak tiang lakin biaknak hruaitu hna nih an rak tuah tikah khrifa tuanbia a muisam a rak chia tuk lio caan a rak si.
AD 1300 –1517 hrawng a hung phak tikah europe ram vialte hi ram khat bantuk in an rak uk i, Pope kha nawlngeihnak zong an i cuh lengmang. Zumtu thawhlawm a tam, a cozah pekmi vawlei siseh, tangka siseh hmuhnak tamtuk an ngei caah khrihfabu an rum tuk i Pathian riantuantu hna zong sangtuk in an nun tikah khrihfabu thanchonak an ruat ti lo i zumhnak leiah tumchuknak a zor chin lengmang.
Vancung kainak Lehhmah( indulgences) zuarnak:
Tangka duhnak cu “rili ti din he aa lo an ti ” rili ti cu a al caah din deuh ah ti a hal chin lengmang an ti bang, Pope nih rum chin lengmang an duh caah Phaisa kawlnak ah Vancung kainak Lehhmah tiang an rak zuar.
AD1517 ah wittenberg khua pawngahTetzel an timi pa nih Mainz khua Archbishop fialnak bantuk in Pope chuahmi sualngeih tiamnak lehhmah ( indulgences) a zuar kha an hmuh. Hi lehhmah a cawmi paoh cu Helfate ah a nganfahnak a tawiter lai i a sualnak zong ngaihthiam a si lai tiah a chim hna. Hi lioahBishop Albert cu Archbishop rian an rak pek. Thla an campiaknak caah German tangka in Ducat 10,000 a cawi i nawlngeitu hna kha a pek hna. Hi a cawimi chamnak ah Pope nih sual ngeihthiamnak lehhmah zuarnak nawl an pek i, a zuarmi man kha a cheu cu amah nih aa lak i a cheu cu St. Piter basilica biakinn saknak ah a rak pek. Phaisa kawlnak ah a tha tukmi a si caah a thi ciami lawng siloin a thi rihlomi hna ca tianginn a rak zuar i mitampi nih khamhnak co cu an duh tuk caah sifak le mirum he an rak cawk cio a si. A ruang cu, “Vancung kainak lehhmah kan ngeih ahcun khamhmi kan si cang! Kan sual zongah hell ka tla lai lo,vancung ah ka kai lai” tiah an rak ruah. Cucaah lehhmah aa cawkmi paoh nih Pathian leiah I zuam duhnak nakin an nun kha nuamhnak paoh in an rak nun caah Khrihfa mui a rak chia tuk lio caan a si.
Martin Luther (German) pa nih Pope nawlngeihnak a duhlonak le diklonak vialte kha biatlang (95) in a rak tial iwittenberg biakinn ah october 31,1517 ni ah a rak tar. Luther nih biapi in a chimmi cu khamhnak cu Jesuh khrih kan zumhnak le cohlannak in a si. Zumtu paohpaoh hi tlangbawi bantuk in ngeihthiam halnak kan ngei ko ti kha a rak chimh hna. Kanmah zumhnak in kan vancung kan co lai I, kanmah sualnak in kan thi ko lai vancung kainak lehhmah hi a hmanlo mi a si tiah a tinak kha fakpi in a rak fianter. Martin Luther ca tialmi cu mipi nih an rel tikah an lung a rak tling tuk cio hna tikah Roman Catholic cu pup tiah aa cheu I, RC hruainak a duhlomi paoh kha europe ram kip ah an hung karh thluahmah. Cu pawl cu “protestant” tiah an kan ti hna I a sullam cu “dohtu” tinak an si.
Israel mi hna nih Gentle mi paoh vancung kai lo dingah ah an rak ruah lio hna bantuk in RC hruaitu Pope zong nih an rak ruahmi cu RC a si lomi paoh cu “hell” mei thingtom alh dingmi an si ti bakin a rak ruah hna caah RC dohtu poah cu Newin cozah le Than Shew cozah bang, Pope nih cun anmah a dotu paoh kha fakpi in an rak hrem hna i minung tampi zumtu thatha zong an rak thah hna. Hi lio caan hi Jesuh zumtu ciocio a simi zumhning khat lo ruangah faktuk in i thahnak le thi sen tamtuk a rak luang.
Tuchan khrihfa nun he zohtinak
1.Pope nun le tuchan hruaitu cheu khat nun zohtinak
Pope nih anmah zumhnak kha a hmanbik, a tha bik, a dikbik, le a tlingbik ah an I ruah caah:-
1. Pathian aiawhtu ah an I ruah. Mipi kha baibal ca rel an rak sianh hna lo. Mipi nih Baibal ca rel khawh a si lo caah Mipi nih Pathian biatak hngalhnak a um lo.
2. RC a si lomi paoh cu hell tla ding bak ah an rak ruah hna caah, RC zumhning a dohmi paoh cu an hrem hna I, a thah tiang in an rak thah hna
3. Roman Catholic chung lawng nupi thit khawh a si I biaknak dang he thitumnak cu an rak khap. Bu dang he an I thit umh ahcun Hell tla ding bak ah an rak ruah hna . A dangdang tampi a um rih.
Pope nih anmah zumhnak lawng kha a thabik le a dikbik in an hmuhnak nih midang zei rellonak,soiselnak,dohnak le thahnak tiang in an rak um bantuk in tuchan Pathian rian tuantu tampi cu kan mah zumhning, pomning, kalpi ning, le cawnpiak ning lawng a hman ti phun in mi zumhning le pomning kha a palh bak tiah soiselnak, remlonak le hell tla ding tiangin a ruatmi zumhtu tampi in kan um ve. Farasi pawl zong hi baibal ca an thiam, rawl an ulh, nawlbia an zulh dih, pekchannak an thawng. A sinain Jesuh khrih he an I tong lo.Tuchan cawnpiaktu tampi zong Jesuh he aa tong lomi tam pi kan um kho. Kan mah le kanmah kha fimtuk,thiamtuk le piangthar tuk in kan I ruahnak nih Farasi bang Jesuh he ton lo a fawi. Hihi kan I ral rin awk nun a si.
Pope bantuk in kan fimnak,thiamnak,le kan thil ti khawhnak lawng rinh I, Pathian thiang thlarau duhnak zoh ti loin Khrihfabu a hruaitu kan um sual maw?Tuchan ah laimi tampi nih fimnak kan cawng i baibal leiin M.div., M.Th., Doctor zong tampi nih kan lak cang nain Thiang thlarau nun nak cu cawnnak( ca relnak, tuak tannak, fimnak..etc) in hmuh khawh a si lo caah mipi chrangah kan hel tuk. Kan thawngtha chimhmi cu a tha tuk ko nain "Knowledge" men ah a cang tawn "Nun thlengtu" a si kho tawn lo. Billy Grahamkha Fox News ( USA ) nih interview an tuahmi ah a chimmi cu" Pathian hmanmi thawngtha phuangtu nihcun “Meditation le prayer” loin cun Thiangthlarau nunnak taktak in mipi hruai khawh a si lo. "Meditation le Prayer" caan tlawmtuk a pemi phungchim cu a thatukmi hmanh nih mi nun a thleng kho taktak lo " tiah a ti. Thiang thlarau nunnak taktak cu “Meditation le Prayer” kan tuahnak tu in hmuh khawh a si. Cucu Vawlei cung biaknak a rak dirhtu cio nun ah a langmi a si (Gautamah, Mohammad etc). Jesuh zong “Meditation le Prayer” ah caan tampi a pemi Pathian a si ve. Cawnnak le fimnak cu minung nih Pathian kong le Baibal kha fiang deuh le kau deuh in kan theihnak a si i Thiang thlarau nun a ngei chinchin mi hna caah cun Pathian sunparnak cu zeitluk in dah an langhter. Baptist khrihfa buu hi cawnnak le fimnak a uarmi kan si bantuk in zeitluk in dah Pathian rian an rak tuan khawh. Cawnnak le thiang thlarau nun an rak ngeih caah a si (Judson,Carson, William Carey ..etc.) Tuchan Baptist pastor hruaitu tampi kan pa le keneh zulh than kan herh cang. Pope bantuk in kan fimnak,thiamnak,thilthi khawhnak le nawlngeihnak khan khirhfabu kha a uk in kan uk hna I, khrihfabu chungah pakhat le pakhat ngeihtiamnak, upatnak, dawtnak,ramnak le lungrualnak a um ti lo. Chim duhmi cu Fimnak cu a biapi tuk ko. Asinain kan fimnak lawng kan I rinh I Thiang thlarau nun kan ngei lo ahcun midang caah thilrit kan rak sinak tete zong a tam tuk. Cu bantuk hruaitu nih kan khrihfabu ah Keimah ti lungput a ngei i BU chungah thlachiat ruatnak um bak loin khrihfabu kan hruai tikah buainak a chuak peng nak hi a si. I ral ring!
2. Pope cawnpiakning le Tuchan cheukhat cawnpiakning zohtinak
Pope nih khamhnak pekhotu bakah an rak I ruah I, vancung kainak Lehhmah tiang an rak zuarnak nih Khrihfa nunzia a rak chiatter bantuk in tuchan khrihfa nun a chiattertu cawnpiak ning cu, “ Kan sual zongah kan khamhnak a tlau kho lo”timi hi a si. Khamh ka fiangcang ti I, ziaza thatnak lei nun I timh loin duh paoh in zuu, kuak, khaini, tikor….etc a tuahmi khrihfa mi tampi kan um cang.
“Ka sual zongah ka Khamhnak a tlau kho lo” timi cawnpiaknak kan ti tikah bia ngeih nuamlo deuh in van fianter ko usih law kan lairam ah cawnpiaktu cheukhat nih an chimmi cu “ khamh ka fiang i ka co cang hnu ahcun nu paw cung ka bawh zongah ka khamhnak cu a tlau kho lo”timi phun in cawnpiaknak a ummi nih hin zumtu tampi an“Psycho le Philo” ah a luhtuk tikah vancung kainak lehhmah aa rak I cawkmi phun in kan sual zongah kan khamhnak a tlau kho lo ti phun in an khuaruahnak ah a um ve tikah an nunnak kha thannak lei siloin duh poah nunnak leiah a hruaimi khrihfa kan tam tuk cang.
Hi cawnpiaknak hi lairam lawng ah siloin vawlei cungah thawngtha chimhtu tampi nih baibal cherhchan in cawnpiakmi a si caah el awk le zumhlo awk a har ngaingaimi cawnpiak ning phun khat a si. I kor 3:10-15 chung i a van langhtermi “inn cu a sung ko lai nain a mah cu khamh a si lo lai” ti te hna. Khamhnak kan co ri in vancung ah kan min cu tial a si cang caah kan khamhnak cu a tlaukho ti lo. (bia 13:8, 3:5,17:8, luke 10: 20, salm 69:28, exo 32:32 -33…..etc.. ) ti te hna le a dangdang ah baibal cherhchan tampi in an cawnpiaknak a um. Hi cawnpiaktu hna nih aa timhmi cu “khamhnak a co cangmi cu a sualthan kho ti lo, an sual thanmi cu khamhnak tling a colomi a si” timi lei khin an lakduhmi a si ve. A sinain mitam pi nih hi cawnpiaknak ruangah an khuaruah ning( Psychological thinking ) le zumhning ( Philosophical thinking) ah palhnak tampi a um caah hi cawmpiaknak hi khrihfa nunzia a tum chuk tertu cawnpiak ning a si tiah vawlei cung phungchim thiam min thang tampi nih an doh.
Tuchan ah vawlei cung ahhin Liberal cawnpiaknak nih khrihfa a let ter hna I, cawnpiaknak hmanlo nih “khrihfa iang”a kan ngeihter kho lo. Tahchunhnak ah David Servant nih a tialmi “ The Great Gospel Deception” cauk chungah cun USA ram cu vawlei cungah khrihfa ram timi a sinain “khamhnak kong cawnpiaknak hmanlo” ruangah a sual bikmi ram ah a cang a ti.
Dr.Haivunglian nihrungcin@yahoogroups.com biaruahanak ah USA ram sining a rak langhtermi cu laimi tampi nih America cu second vanram or Paradise a ti tawn. Mitampi nih America rumnak, fimnak, thiamnak, minung dawhnak, motor tamnak, lam thatnak, vanlawng tamnak, le zeizongte thatnak lawngte zoh in, America cu, vanram nak nuam an ti ve. Asinain laimi mi tampi nih America sining a thatlonak kha kan rak hmu kho ve tawn lo. America a chiatnak, a harnak, a thatlonak, a chamhbaunak le tih a nunnak vialte kan hmuh lo tikah an nunning thalo kha i cawn a fawi te. America hi, zohchunh awk tlak a sinak tampi a um nain, a chiatnak a tam tuk ve. Lak ding le cawnding tampi a um. Hlawt ding le laimi sining he aa tlaklo mi tampi a um ve. Kan then thiam lo ahcun, hi ram cu, laimi kan hrawhnak ram pakhat a si kho tiah ka ruah.
Aruang tampi lakah "Democracy le Freedom(zalonnak)" an uar tuk ruangah, "freedom abuse" an tuahmi a tam tuk. Cu nun nih cun khrih mui a cuanter kho ti hna lo. Cucaah USA cu:- mithah lainawn a tambiknak ram, vaa cung paduh a tambiknak ram, nuva tangthen a tambiknak ram (50-54% an ithen), fir a tambiknak ram, thawngtla an tambiknak ram, tlaihhrem a tambiknak ram (second paruk ah nu pakhat an tlaihhrem ti a si), lakfa pawi a tambiknak ram (kum khat ah lakfa 1300000 renglo an chuak), nu pakhat nih va voi tambik neihnak ram (mi pakhat va 16 ngeimi tampi an um), kumtlinglo va ngei tambiknak ram, le tawzuar tambiknak ram pakhat ah aa chuah cang ai.
Minung tampi nih cun, nu le pa sualnak cu lentecelh tluk in an ruah men. Vacung paduh cu, va le umlo kar ah "um har pheng thil" men ah an ruah. Nupi le taw zuar cu, family income ah an chiah men. Rili kam khua tampi ah, college le tanghra siangngakchia pawl, nuamcen le chun laicer ah, nu le pa sualnak a bubu in tuah le video thlak, nu nih an chiatha piah kha, "tuition fee" kawlnak ah an ti men. Democracy freedom timi bia hmang in, mah bantuk nunzia a hmangmi, an karh chin lengmang cang. Bible le Pathian a ralchanh mi mifim an tam tuk cang fawn. Bible cu, mifimpa Darwin cawnpiaknak nih a lan chin lengmang. Atheipar cu, Pathian zong tih lo; bible zong zumh lo; minung nunnak zong upat le tihzah a um ti lo. Hi nun hi Pathian a bia lomi hna ram zong ah tampi a um ko nain zeiruangah dah khrihfa ram a simi USA ram ah hi tluk rumro hin an sual ti ahcun "Democracy le Freedom(zalonnak)" an uar tukmi nakin cawnpiaknak deu zumh palhnak bak a si tiah thawngtha chimtu tampi nih an chim.
Khamhnak taktak:
Pathian nih vawlei a kan dawtnak or a kan khamhnak cu a tlau kho taktak lo. Johan 3 :16 chungah Pathian nih vawlei hi a dawt hrinhrang caah a fapa ngeih chunte kha a pek a ti. A cung biafang kan zoh ahcun Pathian nih a dawttuk hrimhrim mi hi “khrihfami” lawng a ti lo “vawlei” a ti. Cucaah Pathian nih hin muslim, hindu, budha, biaknak ngei lo…….etc a dawt dih hna caah a fapa cu minung vialte caah a kan pekmi a si. Asinain Pathian nih cu a kan khamhnak cu minung lei in a cohlan I, a thih tiang fek tein aa bochan peng lo or a zumh penglo ahcun Pathian khamhnak cu a hmu lai lo. Kan khamhtu Jesuh hrimhrim nih a kan cawnpiakmi cu “a dongh tiangin a fekmi cu khamh an si lai”(matthew 24:13) a kan ti. Hi bia hi paul, peter le zultu pawl chimmi a si lo. Pathian fapa Jesuh bak nih a hmurka bak in a kan cahtami biafang a si.
Vancung kainak lehhmah aa cawk i khamh ka si cang tiah duh paoh in sualnak a rak tuahmi hna nun bantuk in, tuchan zongah“camping” kainak in khamh kai fiang cang! Ka min cu vancung ah tial a si cang! Ka thlarau cu Pathian sinah a um cang! Ka min cu vancungah tial a sicang, ka sual a si le Pathian dantaknak ka tuar ko lai I, kan thlarau cu khamh a si ko lai timi zumhnak le ruahnak nih mitampi kan zumh ning le kan khuaruah ning a hrawh caah khrihfa nun ah Khrihfa iang kan ngei kho ti lo. Cucu vawlei cungah ramkip lawng silo in kan lai miphun chungah tampi a um cang.
A taktak cu Pathian khamhnak cu Pathian pekmi a si I minung nih tuannak, felnak,dinnak,le I zuamnak in co khawh a si lo. Pathian khamhnak cu Pathian vel thawng lawnglawng in a lak tein a kan pekmi kha kan cohlan i kan thih tiang fek tein kan zumh, kan i nunpi, kan thanter peng ding kha a si. Cubantuk nun a ngei cangmi cu a tluk sual zongah ngeihcihnak in a kir than peng. Cucu “ khamh hmuh tlak zumhnak ” a comi taktak nun cu a si. Sualnak a tuah sual hmah ah a sualpeng kho lo.( David, Peter, …etc). Cusiloin sualnak kan tuah zongah kan khamhnak cu a tlau kholo timi cawnpiaktu pawl hi cu Pope nih khamhnak kha fawite in an rak tuahmi vancung lehhmah zuarnak he aa lomi cawnpiak ning phun khat a si I, Laimi tampi nih hi bantuk cawnpiaktu hi khawi ka kan umnak paoh ah kan I ralrin awk a si.
Biafunnak
1962 lioah Vatican khua ah tuahmiSecond Vatican Council (Vatican II) cu St. Peter’sBasilica biakinn ah Roman Catholic Pope John 23rd hruainak in tonnak an ngei I, hi council cuEcumenical Council an ti. Hi Vatican IIahhin Pope nih an phunglam vialte kha an remdih cang. Phundang in kan chim ahcun Pope an piangthar cang kan ti khawh. An zumhning zong an thlen cang. Baibal ca mikip nih rel khawh a silomi kha, rel khawh a si cang. Nupithitnak kong ah RC zong nih Bu dang thit khawh a si cang. RC zumhnak duhlomi hremnak le thahnak a dai cang. “ka palh” timi hi Pathian nih a duhbikmi nun cu a si bantuk in Pope nih an sining kha fakpi in an van I zoh tikah an sining le lungput kha an van thlen I, remnak le theihthiamnak tampi a hung um cang.
Lai miphun kum110 a sicangmi khrihfa nih zei bantuk kan lungput nih dah kan khrihfabu le kah miphun chungah buainak a chuahter? Pope bantuk in kan lungput,zumhning le kan pomning kha a hmantuk in kan I ruah sual maw? Kan hman tuk kan tinak nih khrihfabu or kan miphun chungah harnak,buainak, le thencheunak kan tlunter sual maw? Kan mipi hi a ping ah kan hruai sual hna maw? Kan nun hi zoh than le cuanh than kan herh cang lo maw?
Kan miphun khirhfa Iang kan ngeih khawhnak dingah ka ruahmi cu:-
1.Kan Lai miphun chungah Pathian riantuantu Pastor hna le Evangelist hna nih kan cawnpiak ning aa dangnak Dotrine kha faktuk in soiselnak le dohnak kha ngol cang usih law kan miphun pi nih a herh cangmi thlarau biatak a simi “khrih nun”kan ngei khawh naklai kutsih in tuan cang u sih.
2.Kan khua caan a chiat bantuk in cawnpiaktu deu an chuak chin lengmang. Cawnpiaknak deu cu kan theih khawhnak lai Jesuh nih bia a kan cah tami cu “ an theipar in rak zoh hna u a kan ti” ( Matt 7:15-20,Matt 12:35,Luke 6:43-45).“Biachim naal” hi pianthar a si lo. Hrinthan or lungthlen or piangthar or zumhtu timi cu “Nunthlenmi” hi a si. Nun thlennak taktak a ngei lomi cawnpiaktu cu an theipar in hngalh khawh an si. Kan khrihfabu ah cawnpiaktu deu hi ralrin kan herh cang.
3.Kan ram nih "Democracy le Freedom(zalonnak)" a hmuh khawh naklai a lamkip in riantuantu hna nih Pope bantuk in a fimbik,a thiambik le a hngalbik bantuk in kan I ruah I, kanmah duhning lawngin suaisam I, hruai hi a fawi tuk. Cu bantuk nihcun hruaitu pakhat le pakhat karlak ah I hmuhthiam lonak nganpi a chuahter I, Miphun thazaang a derter tawn. Pope nih an palhnak an I hngalh I, an nun an I rem bantuk in miphun hruaitu hna zong nih kan sining zohthan in “lungthin pipa taktak” he kan miphun hruai ko hna usih.
Kan miphun damnak ding caah ruahchannak nganpi he,
Pastor Sang Uk Cung
Serampore College/University
India.
