Laimi le Buu Tthennak
Buu thennak kong biaruah hawi:
Hi kong hi kan Miphun ah a tlung cuahmah mi harsatnak nganpi pakhat a si caah kan ceih zongah ceihphu a si. Chin miphun hi Lei Khuaza continent (4) ah kan phan cang. Kan phanhnak poah ah bu thencheunak hi harsatnak fakbik (crisis) a si zungzal. Kan ton lonak ram le hmun hrimhrim dawh sawh awk a um ti lo cu!
Zei huaha lo ah kan pa le pipi thinlung kan i hliamkhuai sual dih. Lam ton hmanhah kan i chon ti lo. Rian kan tuanti kho lo tikah dawtnak a zor i, Miphun zor chuknak rangbik ah a kan hruai luh. Thazaang derbik ah a kan chuahtertu a si ko. AIDS zawtnak hri bang a karh thluahmah i vawlei kan culpi dih. Doctrine kan ti theu nain cheukhat cu kan doctrine hmanh kan hrilhfiah kho lem lo. Doctrine ngei lem lo zongah kan i then thiam ko. ZBC zong Associations (28) bak a phan cang, ti a si. Hi ruangah bu thencheu timi hi Lairam kokek (natural) umtuning ruangah tiah kan puh ko ne lai maw? Kan puh a si ahcun hmailei Lairam Lairelnak Sangbik (Chin Legislative Assembly) zong hi pungsan maw kan kalpi ne hnga? Chin Forum tialmi Fift Draft Chinland Constitution zongnih a zulh tak cang mu!
Buu kan i thencheunak zoh tikah step by step in kan kal hi hmuh khawh a si. Minung thongkhat hrong kan phanh ah buu (10) hrong a chuak. Thonghnih hrong a phanh cun Peng le Tlang ah kan lut i tamtuk buu a chuak manh cang. Thongnga kan phanh ahcun a khua khua in kan chuak i, buu relcawk kan si ti lo. Cucu tulio Mizoram, Delhi, Malaysia, US, Australia ah kan hmuh mi te hi a si. Cheukhat cu chiatthat zohkhenhnak ah buu kan dirh i a tha, nain a pawituk ton nakcu kan 'khua' le 'peng' level hronghrang ah kan i za khim i, Lairam pumpi (national level) cu kan mah ta kan ruat ti lo. Cu ruangah Miphun tuanrian ah miphun dang nih tluk awk tha ti lo tiangin a kan lonh lengmang.
Salai Joel Ling nih Laimi upa a nih a nih timi minung (50) renglo I Tonnak (interview) a tuahmi cauk chungah Rev. Dr. Simon Pau Khan En chimmi nih ka lung a ka tongh ngai mi cu Khrihfabu kan tam chin lengmangnak a ruangbik hi 'kan tonmi harsatnak (problems) phisinnak ah kan hman' a ti. Mipi pumhkhomhnak lian MBC, ZBC hnaah General Secretary rian lengah miphun tampi i cawhnak MIT ah Principal hna a tuanbal caah a chimmi hi a pemh ngai rua, ka ti. Nain ka lung dii a riam thlu deuh lo. Zeidak ka chungah a tangmi a um ko. Kan thisa ah thencheunak thinlung hi kan pawi chih sual hnga maw ti hna hi ka ruat theo.
Thanchonak kan ram a um lo tikah pehtlaihnak (communication) a chia tuk mi hi thencheunak a ruangbik a si kho maw? Than Tlang um nih Paletwah cu chim hlah, Matupi hmanh kan chankhat ah hmu lo in kan nunnak a liam ko.Pehtlaihnak a har deuh caah a si. Cu pawl ruangah thencheunak a chuah theu hi a si kho maw? Lam tha seh law, zing bazar kalnak men long a hlatmi Hakha le Falam kong hna kan buai peng theu ko hi. Hi ruangah Chin Miphun kan zapi huap Miphun pa (national father) auh ding setsai kan chuahter kho rih lo hi, a si hnga kho maw? Thanchonak a um tikah kan dam te kun hnga maw?
Kum 100 Khrihfa cu kan tling diam cang. Nain thencheunak cu kan kal tak kho hlei lo. Laimi biaknak lei kan pa deuh a simi hna Rev. Dr. Sang Awr nih ZBC President ka tuan chungah ka hmuhmi cu chunglei ngai in kan i dawt khawh lo mi hi a si, tiah Kawl Cozah le a ruahnak (policy) capar ah a tial. Rev. Dr. Hre Kio nih CBFA Civuipi ah Laimi buu hi lengluang kan chuahmi ka zoh tikah ka thin a phang deuh theo ko, a ti. Rev. Dr. Pau Khan En nih interveiw an tuahnak ah Lairam hi mahte uknak nawl hmu uh sih law kan buaibik cem ding mi cu rualremnak (unity) le peng le tlang tanhnak (localism) kong hi a si lai, a ti. Lairam hmailei kong ruahah Biaknak lei kan pa le pipi cheukhat an mitku a thaw kho lo, mangchia an manh theo ko in a lang. Ram riantuan taksa lei kan pa le zong a si ko lai.
Cu tlukin kan Chin miphun caah tihnung mi harsatnak nganpi a si ko ahcun zeitindah kan tei khawh ne hnga? Laimi kan pa le thithruainak tangah November 2010 ah GCCF dirh ding hna hi kan dam deuhnak a si kho lai maw? Tribal Reconcillation Program (TRP)timi cu maw kan thok colh ko ne lai? Options dang a um kho ti maw? Buu le Buu, minung le minung i fonh hi a harbikmi kan tonmi cu a si bik rua lo. Thinlung i fonh hi a si.
Kei cu hi harsatnak nganpi chung chuahnak caah hnabeiseinak nganpi pakhat ka ngei. Cucu kan Chin mino thangthar hna thinlung ah a si. Miphunpi chuahnak caah the biggest challenge issue pakhat ah tuchun ni thokin khuaruah hram an thok cang ahcun kan miphun nih kan tei caan a phan te ko lai tiah ka zumh. Miphun hruaitu kan ti theo mi hna hi miphun zapi huapin a pumkhom khotu, rualremnak a tuahkhotu hna hi an rak si theo ton ko rua. Cucu thangthar mino hna liangcung ah tuanvo nganpi in ai hngat timi hi tuchun kan ceihmi nih a langhter khun ko rua tiah ka ruah.
Upatnak he,
Van Van
Monday, March 7, 2011
Alaak (Free) le Ttuanvo
Alaak (Free) le Ttuanvo
Laimi kan caah thawngttha bik cu khamhnak cu a LAK in pek kan si ti kan theih hi a si. Hi bia kantheih ahcun aa lawmmi miphun kan si. A LAK timi bia uar tu hmanh ah a kan can phah rua tiding in kan um. Pathian A LAK in a kan pek mi thil chung in minung ttuan vo a um ve ko rua tiah ka ruahnak pawl, Bible chung in keimah pumpak hmuhning ka van tial lai. Caan na ngeih caan ah a dih tiang relpi nak in tha ka pe te tiah kan sawm.
A LAK CHUNG IN TTUANVO
Deutronomy 3:18: " Cun khi can ah khan nawl kan pek hna i," Bawipa nan Pathian nih hi ram cu co awk ah an pek cang hna; nannih nan unau Israel mi hna hmaiah nan mi raltha vialte hna cu hriamnam put in an lan hmasa lai."
Joshua 6:2; " Cun Bawipa nih Joshua cu a chawnh i," Zohhmanh, Jericho cu a siangpahrang he, a mitthawng ralttha hna he tiah, na kut chungah kan pek cang."
Ephesian: 2:8; " Nan nih cu vel an ngeih hna caah an khamh hna i, khamhnak nan hmuh cu a mah nan i bochan caah a si. Khamhnak nan hmuh mi cu nan mah tuah mi a si lo, Pathian laksawng a si."
1. KAMH MI RAM LE ISRAEL
Israel miphun cu Pathian nih a kamhmi hna ram phaknak ca i, Jodan tiva an tan hlanah, Moses nih Pathian hmaiah zumhtlak tein umpeng awkah a forhfial hna. Deutronomy cauk a hramthok ka hrawngah Moses chimmi cu, " Pathian nih hi ram hi nan mah ta si awk ah an pek hna," a ti. Moses a thih hnu tlawmpal ah Israel miphun cu Pathiannih a pekmi hna ram i va um ding; an ramah vaser ding ah cuka lei panh cun kal in an vafuh. Culio ah Joshua nih a miphun a cawnpiak mi hna cu an pu Moses nih a cahmi hna bia," Bawipa sal Moses nih, Bawipa nan pathian nih dinhnak hmun an pek hna i, hi ram hi an pek hna lai," ti in nawl an pekmi hna kha i cinken tuah u. ( Josuah 1:13) Isarael pawl an um hnganak ding hmun cu an sinah Pathian nih a pek canghna. Cucu Pathian LAKSAWNG, a lak in pekmi bak a si. Sihmanhseh rian an ngeih rih mi cu, " An mah caah chiah/pek a simi hmun chungah khan va kal i vaa laak kha a hau. Cuticun vakal in an vaa lak lo i, Egypt ram lei tu-ah an kir tthan a si ahcun, Pathian nih a pekmi hna laksawng, dinhnak ram kha an co lai lo."
II. JERICHO KHUA LE ISARAEL TTUANVO
Israel pawl kamhmi ramchung an vonluh tlawmpal ah, vanpang in kulhmi khualipi, Jericho khua an phan cawlh. Hlanlio chanah cun vanpang in kulhdihmi khua cu lakding ah an rak i harh tukmi, tuk khawh lo ding khua an rak si. Tuchan bang vanlawng in bom thlak hna a rak um lo. Siseh Pathian nih Josuah sinah a chimmi cu, Joshua 6:2; " Cun Bawipa nih Joshua cu a chawnh i," Zohhmanh, Jericho cu a siangpahrang he, a mitthawng ralttha hna he tiah, na kut chungah kan pek cang," tiah a ti. Pathian nih Jericho khuapi cu Josuah le Israel miphun kha ALAK /Manlo in a pek hna. Siseh Israel miphun nih cu khua cu luhhnawh in an vaa laak ve a hau. Cu khua laak khawhnak ding caah cun Pathian nih zulhding le tuah dingmi ttuanvo tampi a pek hna. Cuhnacu, " Niruk chung ni fatin te, nikhat voikhat Jericho khua hel ding le a ni sarih nak ni ah voi sarih hel ding ttuanvo kha an si. Cuhnuah a zarih lo; An hel dih in, an saki, muko tum i au ding zong a fial rih hna. Cuticun Pathian nih a fial mihna Ttuanvo kha an zulh i an tuah lawngah Pathian nih a pekmi hna Jericho khua chung ah a lut kho ding an si. Jericho khua cu Pathian nih a pek mi hna LAKSAWNG a si nain Israel pawl nih Pathian nih a pekmihna zulhding nawlbia/tuanvo kha, a nawl ngai in a zulh le an tuah ve lo ahcun, cu LAKSAWNG cu an ngah lo pin ah an sunghding mi a si.
III. KHAMHNAK LE TTUANVO
Ephesian: 2:8; Chungah, "Nan nih cu vel an ngeih hna caah an khamh hna i, khamhnak nan hmuh cu a mah NAN I BOCHAN caah a si. Khamhnak nan hmuh mi cu nan mah tuah mi a si lo, Pathan laksawng a si." Vel in khamh nan si. Khamh nan si cu nan zumh i a mah nan i bochan caah a si ati. Alak in pekmi Khamhnak kha conak ding caah ZUMH le BOCHAN (timi Ttuanvo) kha a hau. Alak in pekmi khamhnak cokhawhnak ding caah zumhnak timi ttuanvo kan herh. Jesus nih John 6:29 ah a chimmi kan hmuhmi cu, "Jesuh nih cun a leh hna i, " Pathian nih tuah hna seh ti an duh mi hna rian cu hihi a si: A thlah mi ZUMH hi," tiah a ti hna.
Israel miphun cu dinhnak ram cu ALAK bak in pek an si nain, kal in an vaa laak a hau; an va co kha a hau. An va co khawhnak ding caah harnak aphunphun an tuar i an inn a hau. An nunnak tampi a liam a hau. Retheihnak tampi an tuar a hau. An hruaitu tampi kamhmi ram, a lakin pekmi ram phankho lo in nunnak liam in an um ( Eg. Moses; Luatnak rian, alak in pekmi ram conak ding caah harnak tampi he an miphun caah rian a ttuan nain kamhmi ram nuam a phan manh lo.)
Joshua sinah Pathian nih Jericho khualipi cu Pathian nih a lak in a pek tthanhna. Siseh an cokhawh i an mah ta a si khawhnak ding caah ttuanvo tampi an ngei. An ttuanvo kha tlamtling tein nunnak pek in an dirpi caah ALAK in pekmi hmun cu an mah taa ah a cang. Harnak tuarnak umloin Pathian nih apekmi hna khualipi cu an co kho lo.
Minung kan caah aliannganbikmi thawngttha, Khamhnak hmanhhi: Jesus Khrih hmang in Pathian nih a lakbak in a kan pek.( Kan caah thawngttha taktak a si) Sihmanhseh, Bible nih, Khamh kan co khawhnak hnga caah NAWLNGAIH nak a herh zia kha a kan cawnpiak. Hebrews 5:9 chungah, " A tling mi ah ser a si tikah a mah NAWL A NGAIMI vialte hna caah zungzal KHAMHNAK hram ah a cang, .... " a ti.
IV. LAI MIPHU LE LAIRAM RIANAH
Lai miphun sinak hi kan cawk i a man phalh in kan simi sining a si lo. Lairam zonghi Pathian nih Lai miphun a kan pekmi RAM bak asi. Lairam hi zei miphun sininn Laimi nih a man phalh in kan cawk silole, nunnak pek in kan doh hna, ka tei hna i Lairam ah a cang timi tuanbia fiang hi a um lai in ka zum lo. ( Ka palh kho men) Pathian nih a lak bak in a kan pek mi, kan mah caah a sermi ram a si.
Nihi niah Lairam cu a ttap i ngan fah tuar in a um. Azawt a zual ngaingai cang. Laimiphun tuanbia zong duhdim nun a ngei ti lo, temhtuarnak rim lawng nih a zelh cuahmah lio a si i zei can a zelh rih lai le, Laimi tuanbia nih hi temhtuarnak chunghin luatnak a hmuhnak kong kan rel kho ti te lai maw ti hmanh ruat ngam lo tiang dirhmun kan phak lio a si.
Laimiphun, Pathian nih a kan serchihmi sining a himnak caah, Laimi nih harnak kan tuar i zokhenhnak rian kan ttuan a hau. Lairam, Pathian pekmi ram hi kan mah ta a si i, nawl ka ngeih khawhnak ding caah Lai miphun nih kan fuh i a kan dawn tu thil vial te kha kan doh i, kan hruai tu tampi zong an nunnak tiang a liam i kan chan zong a dih a hau. Pathian pek mi kan ram hi kan mah ta a si khawhnak ding caah kan miphun ningpi in zuanhnawh fuhpanh i kan mah taah ser a hau. Harnak tampi tuar lo in cun kan ram le kan miphun hi kan mah ta a si kho lai lo.
"No Pain No Gain," timi tlangtar in Top Journal ah an rak tialbal mi bia ka philhkhawh lo mi a um. ( A tial tu cu ka theih ti lo.) Achimmi cu; Minung nunnak caah a herhbik mi THLI hi alakin ngahmi thil ( Kawl in; A khah meh kung si) asi. Hi thli, a lak in kan hmuhmi, hmanh hi kan nunnak ca i kan hman duh tikah, a mah luh in kan hnar in kan cuap chung tiang a lut lo, KAN DAWP ta a hau. DAWP timi rian kan ttuan kha a hau," a rak ti.
Ram rian, miphun rian le Pathian rian hi retheihnak tuar lo in tlamtlinh khawh ding cu thil sining ( Nature) nih a duh lai lo. Israel nih a lak in an hmuhmi ram kha harnak phun tampi lak in kal hnawh ngam lo in, kir tak hna seh law, kammi ram an sung lawng si lo in an taan cia nak Egypt salah an tang tthan lai. Lai mi zong.....................?
( Palhnak a um ahcun pumpak ruahnak sihram ko seh.)
Zathawngcin
Dallas
Laimi kan caah thawngttha bik cu khamhnak cu a LAK in pek kan si ti kan theih hi a si. Hi bia kantheih ahcun aa lawmmi miphun kan si. A LAK timi bia uar tu hmanh ah a kan can phah rua tiding in kan um. Pathian A LAK in a kan pek mi thil chung in minung ttuan vo a um ve ko rua tiah ka ruahnak pawl, Bible chung in keimah pumpak hmuhning ka van tial lai. Caan na ngeih caan ah a dih tiang relpi nak in tha ka pe te tiah kan sawm.
A LAK CHUNG IN TTUANVO
Deutronomy 3:18: " Cun khi can ah khan nawl kan pek hna i," Bawipa nan Pathian nih hi ram cu co awk ah an pek cang hna; nannih nan unau Israel mi hna hmaiah nan mi raltha vialte hna cu hriamnam put in an lan hmasa lai."
Joshua 6:2; " Cun Bawipa nih Joshua cu a chawnh i," Zohhmanh, Jericho cu a siangpahrang he, a mitthawng ralttha hna he tiah, na kut chungah kan pek cang."
Ephesian: 2:8; " Nan nih cu vel an ngeih hna caah an khamh hna i, khamhnak nan hmuh cu a mah nan i bochan caah a si. Khamhnak nan hmuh mi cu nan mah tuah mi a si lo, Pathian laksawng a si."
1. KAMH MI RAM LE ISRAEL
Israel miphun cu Pathian nih a kamhmi hna ram phaknak ca i, Jodan tiva an tan hlanah, Moses nih Pathian hmaiah zumhtlak tein umpeng awkah a forhfial hna. Deutronomy cauk a hramthok ka hrawngah Moses chimmi cu, " Pathian nih hi ram hi nan mah ta si awk ah an pek hna," a ti. Moses a thih hnu tlawmpal ah Israel miphun cu Pathiannih a pekmi hna ram i va um ding; an ramah vaser ding ah cuka lei panh cun kal in an vafuh. Culio ah Joshua nih a miphun a cawnpiak mi hna cu an pu Moses nih a cahmi hna bia," Bawipa sal Moses nih, Bawipa nan pathian nih dinhnak hmun an pek hna i, hi ram hi an pek hna lai," ti in nawl an pekmi hna kha i cinken tuah u. ( Josuah 1:13) Isarael pawl an um hnganak ding hmun cu an sinah Pathian nih a pek canghna. Cucu Pathian LAKSAWNG, a lak in pekmi bak a si. Sihmanhseh rian an ngeih rih mi cu, " An mah caah chiah/pek a simi hmun chungah khan va kal i vaa laak kha a hau. Cuticun vakal in an vaa lak lo i, Egypt ram lei tu-ah an kir tthan a si ahcun, Pathian nih a pekmi hna laksawng, dinhnak ram kha an co lai lo."
II. JERICHO KHUA LE ISARAEL TTUANVO
Israel pawl kamhmi ramchung an vonluh tlawmpal ah, vanpang in kulhmi khualipi, Jericho khua an phan cawlh. Hlanlio chanah cun vanpang in kulhdihmi khua cu lakding ah an rak i harh tukmi, tuk khawh lo ding khua an rak si. Tuchan bang vanlawng in bom thlak hna a rak um lo. Siseh Pathian nih Josuah sinah a chimmi cu, Joshua 6:2; " Cun Bawipa nih Joshua cu a chawnh i," Zohhmanh, Jericho cu a siangpahrang he, a mitthawng ralttha hna he tiah, na kut chungah kan pek cang," tiah a ti. Pathian nih Jericho khuapi cu Josuah le Israel miphun kha ALAK /Manlo in a pek hna. Siseh Israel miphun nih cu khua cu luhhnawh in an vaa laak ve a hau. Cu khua laak khawhnak ding caah cun Pathian nih zulhding le tuah dingmi ttuanvo tampi a pek hna. Cuhnacu, " Niruk chung ni fatin te, nikhat voikhat Jericho khua hel ding le a ni sarih nak ni ah voi sarih hel ding ttuanvo kha an si. Cuhnuah a zarih lo; An hel dih in, an saki, muko tum i au ding zong a fial rih hna. Cuticun Pathian nih a fial mihna Ttuanvo kha an zulh i an tuah lawngah Pathian nih a pekmi hna Jericho khua chung ah a lut kho ding an si. Jericho khua cu Pathian nih a pek mi hna LAKSAWNG a si nain Israel pawl nih Pathian nih a pekmihna zulhding nawlbia/tuanvo kha, a nawl ngai in a zulh le an tuah ve lo ahcun, cu LAKSAWNG cu an ngah lo pin ah an sunghding mi a si.
III. KHAMHNAK LE TTUANVO
Ephesian: 2:8; Chungah, "Nan nih cu vel an ngeih hna caah an khamh hna i, khamhnak nan hmuh cu a mah NAN I BOCHAN caah a si. Khamhnak nan hmuh mi cu nan mah tuah mi a si lo, Pathan laksawng a si." Vel in khamh nan si. Khamh nan si cu nan zumh i a mah nan i bochan caah a si ati. Alak in pekmi Khamhnak kha conak ding caah ZUMH le BOCHAN (timi Ttuanvo) kha a hau. Alak in pekmi khamhnak cokhawhnak ding caah zumhnak timi ttuanvo kan herh. Jesus nih John 6:29 ah a chimmi kan hmuhmi cu, "Jesuh nih cun a leh hna i, " Pathian nih tuah hna seh ti an duh mi hna rian cu hihi a si: A thlah mi ZUMH hi," tiah a ti hna.
Israel miphun cu dinhnak ram cu ALAK bak in pek an si nain, kal in an vaa laak a hau; an va co kha a hau. An va co khawhnak ding caah harnak aphunphun an tuar i an inn a hau. An nunnak tampi a liam a hau. Retheihnak tampi an tuar a hau. An hruaitu tampi kamhmi ram, a lakin pekmi ram phankho lo in nunnak liam in an um ( Eg. Moses; Luatnak rian, alak in pekmi ram conak ding caah harnak tampi he an miphun caah rian a ttuan nain kamhmi ram nuam a phan manh lo.)
Joshua sinah Pathian nih Jericho khualipi cu Pathian nih a lak in a pek tthanhna. Siseh an cokhawh i an mah ta a si khawhnak ding caah ttuanvo tampi an ngei. An ttuanvo kha tlamtling tein nunnak pek in an dirpi caah ALAK in pekmi hmun cu an mah taa ah a cang. Harnak tuarnak umloin Pathian nih apekmi hna khualipi cu an co kho lo.
Minung kan caah aliannganbikmi thawngttha, Khamhnak hmanhhi: Jesus Khrih hmang in Pathian nih a lakbak in a kan pek.( Kan caah thawngttha taktak a si) Sihmanhseh, Bible nih, Khamh kan co khawhnak hnga caah NAWLNGAIH nak a herh zia kha a kan cawnpiak. Hebrews 5:9 chungah, " A tling mi ah ser a si tikah a mah NAWL A NGAIMI vialte hna caah zungzal KHAMHNAK hram ah a cang, .... " a ti.
IV. LAI MIPHU LE LAIRAM RIANAH
Lai miphun sinak hi kan cawk i a man phalh in kan simi sining a si lo. Lairam zonghi Pathian nih Lai miphun a kan pekmi RAM bak asi. Lairam hi zei miphun sininn Laimi nih a man phalh in kan cawk silole, nunnak pek in kan doh hna, ka tei hna i Lairam ah a cang timi tuanbia fiang hi a um lai in ka zum lo. ( Ka palh kho men) Pathian nih a lak bak in a kan pek mi, kan mah caah a sermi ram a si.
Nihi niah Lairam cu a ttap i ngan fah tuar in a um. Azawt a zual ngaingai cang. Laimiphun tuanbia zong duhdim nun a ngei ti lo, temhtuarnak rim lawng nih a zelh cuahmah lio a si i zei can a zelh rih lai le, Laimi tuanbia nih hi temhtuarnak chunghin luatnak a hmuhnak kong kan rel kho ti te lai maw ti hmanh ruat ngam lo tiang dirhmun kan phak lio a si.
Laimiphun, Pathian nih a kan serchihmi sining a himnak caah, Laimi nih harnak kan tuar i zokhenhnak rian kan ttuan a hau. Lairam, Pathian pekmi ram hi kan mah ta a si i, nawl ka ngeih khawhnak ding caah Lai miphun nih kan fuh i a kan dawn tu thil vial te kha kan doh i, kan hruai tu tampi zong an nunnak tiang a liam i kan chan zong a dih a hau. Pathian pek mi kan ram hi kan mah ta a si khawhnak ding caah kan miphun ningpi in zuanhnawh fuhpanh i kan mah taah ser a hau. Harnak tampi tuar lo in cun kan ram le kan miphun hi kan mah ta a si kho lai lo.
"No Pain No Gain," timi tlangtar in Top Journal ah an rak tialbal mi bia ka philhkhawh lo mi a um. ( A tial tu cu ka theih ti lo.) Achimmi cu; Minung nunnak caah a herhbik mi THLI hi alakin ngahmi thil ( Kawl in; A khah meh kung si) asi. Hi thli, a lak in kan hmuhmi, hmanh hi kan nunnak ca i kan hman duh tikah, a mah luh in kan hnar in kan cuap chung tiang a lut lo, KAN DAWP ta a hau. DAWP timi rian kan ttuan kha a hau," a rak ti.
Ram rian, miphun rian le Pathian rian hi retheihnak tuar lo in tlamtlinh khawh ding cu thil sining ( Nature) nih a duh lai lo. Israel nih a lak in an hmuhmi ram kha harnak phun tampi lak in kal hnawh ngam lo in, kir tak hna seh law, kammi ram an sung lawng si lo in an taan cia nak Egypt salah an tang tthan lai. Lai mi zong.....................?
( Palhnak a um ahcun pumpak ruahnak sihram ko seh.)
Zathawngcin
Dallas
LAIMI LE LAIMIN
LAIMI LE LAIMIN
Laimi
Laimi hi miphun phunkhat kan si ve tiah Laimi nih kan i ruah, kan chim, kan cohlan mi a si tiah ka ruah. “Lai” le “Chin” timi kong kan pa le nih Laiforum le Rungcin biaruahnak hna ah an chim mi zong kan theih ngai cang. Cu kan pale chimmi chungin kei ka lakning cu: “Lai” le “Chin” hi aa khatmi a si, aa dangmi an si lo. “Lai”, “Zo”, “Kuki”, “Thado”, “Matu”, “Mindat”, tbt. hi kanmah le hmunhma cio i kan i auhnak, kan isak mi min an si cio. A ngaingai ahcun “Chin” kan si dih ko. “Chin” min cu kan hmunhma cio i kan i auhnak vialte hmunkhat ah a kan funtom tu min a si. Cucaah uknak lei auhning ah Laimi dihlak a kan huaptu min “Chin” tiah kan ingeih i a tthatuk hringhran. Hi min hi atu ah a um cang mi a si caah mizeimaw nih kan duh lo zong ah a lam a kau chin lengmang ding mi min a si tiah ka ruah. Biaknak lei in Laimi tambik kan ifuntomnak bu a si mi Zomi Baptist Convention tu ahcun “Zo” tiah nihin tiang kan kal rih ko. Hmailei ahcun mah kong hi ruah le ceih zong a um awk a si tiah ka pumpak cun ka ruah.
Chin miphun kan chuahkehnak hi Tibet —Tuluk in—atu kan umnak ah a phan mi kan si ko lai ti hi ka cohlan bik mi a si. Cucaah kan nunning le kan sining hna, pupa chan in kan ngeihmi traditions pawl an si ah Tibet lei i thil a rak sining le a rat ning pawl hi kan konglam ah ruahchih lo awk tthalo a si tiah ka ruah. Tibet in a sem i a karh mi cu atu ahcun kan tampi cang si kaw, cu kan tampi ko bu ahcun nihin kan dirhmun cio le kan umnak cio i miphun phunkhat an si ve tiah cohlan mi sinak hi a biapi tuk mi a si. Hihi minung nih fawite in chankhat le chanhnih chung ah tuahkhawh mi le remhkhawh mi a si lo. Chan tampi a kal mi chungah zeitindik minung tuanbia le nunnak ah a hung chuak/um mi a si. Phundang in chim ahcun kan biak mi Pathian nih a ser, a tuahmi a si tiah pom ttha ngai a si. Cucaah cu miphun phunkhat kan sinak (sining) vialte cu nunpi, dirkamh, le zohkhenh kan hau. Cu kan sining pawl kan zohkhenhkhawh lo i kan thlau ahcun miphun sinak in kan tlau tinak a si. Phundang in kan chim ahcun nunphung, holh le ca, pupa chan in ngeih mi puai le lam, hnipuan pawl, tbt zohkhenh khawh lo cu miphun sinak in tlau a si.
Chin mi kan dihlak hi kan hmunhma cio kan i auhnak min cu idang cio ko hmanh sehlaw, kan chuahkehnak, kan nunphung, kan nunning, kan biakning, tbt. atlangpi in aa khat mi kan si caah miphun pakhat kan si tiah kan itinak cu a si. Cucu vawlei zong nih a kan pom mi a si tiah 2001 lio ah kan pale (aho set nih dek) nih an rak ttial bal cang. Cucaah kanmah sining te (midang he kan ilawh lonak) nunphung le phungphai, holh le ca, fenh-aih thilhruk ning, nuncan tlawnlen ning, rianttuan pawcawmning le din le ei ning, tbt, kan ngei. Hi vialte hi an biapi cio dih. Pakhat hmanh hlawt awk a si lo. Pakhatkhat a tlau, a chamhbau ahcun pum tlamtling lo bantuk kan si. Hi vialte kan kilven ding hi Chin mi dihlak kan rian a si. Hi vialte zohkhenh le dirpi khawh hi kan miphun muisam tlamtling te in dirpi a si. Hi vialte zohkhenh ding lak ah pakhat a si ve mi, miphun phunkhat kan sinak a langhtertu le a kilvengtu kan “MIN” kan isak ning le sullam kong hi iruah tti ka duh mi cu a si.
Laimin
Min hi a biapi tuk. Abiapi bik hmanh a si, ka ti. Min in zeizong vialte theih a si. Zei zong vialte nih min ngeih dih a si. Vawlei cung ah min lo pakhat hmanh a um lai lo. Zeicahtiah min lo in umkhawh a si lo. Kan Bible Genesis chungah “Sernak tuanbia i thilser thawk a rak si lio hrimhrim in sertu Pathian nih a sermi thil vialte kha min a rak pek (eg. Chun, zan, van, vawlei, vancung thil pawl (lunamies: nika, arfi, thlapa, tbt.), ti, thli, tbt.). Cun thilnung saram vialte kha mipa (Adam) min a sak ter hna. Zeicahdah min sak a rak si? Ruat cio tuah usih. Zeicahtiah, min lo cun zeihmanh thleidan thiam a si lai lo ti ruah le tawk khawh a si.
Cuticun vawlei cung miphun vialte nih mah le min cio ngeih a si. Kan min cu kan chuahka in isak a si i kan thih tiang hmanh ah a dong lo. Hlanpi ah a rak thi cia mi mifim vialte nihin tiang an min a tlau lo. Krihfa biaknak cawnpiaknak ah ahcun “Thih hnu Nunnak” (“Eternal Life”) tiang hmanh ah Nunnak cauk ah min a um lai ti a si. Thih hnu nunnak doctrine a ngei mi biaknak dang hna zong hi bantuk in an ngei ve ko lai. Pathian Pakhat lawng a um tiah a zummi biaknak (Monotheism) ah Min i pek (Naming God and naming His people) hi a biapi tuk mi a si. Zeicahtiah biakmi Pathian cu pek mi min nih a ngeihmi—sining, sullam, huham, a hmet le angan, a lianhngannak vialte kha a si. Cucaah biakmi Pathian, a lianngan mi a sinak cu a biatu nih pekmi a min sining, huham kha a si ko. Minung zong cu bantuk tthiamtthiam in kan min hi kan sining a si ve tiah ka ruah. Kan min a tlau ahcun kan tlau, kan tling ti lo tinak a si.
Laimi nih min kan isak ning kong tawite in ka langhter duh. Min kan isak tikah minfang cio nih sullam ngei in kan isak. Hlan ahcun minfang pahnih lawng a rak si deuh. Tuchan bel ah pathum li tiang kan isak cang. Zohchunhnak: Biak Thawng Lian, Zing Ttha Hlawn hna cu minfang fangthum ngei min an si. Biak , Thawng, Lian le Zing, Ttha, le Hlawn minfang cio nih hin sakhnawh chan mi sullam an ngei, an dirpi cio. Hi zon ah hin min satu hna nih sullam an ngeihter ning bel aa khat dih lem lai lo. Tahchunhnak ah, “ Kan Biak mi Thawng in kan Lian ngan ve cang lai” tiah sullam a ngeihter mi an um ko lai i, hmundang ah hi min thengte hi mi pakhat nih aa sak ve tikah sullam dang zong a ngeih ter khawh ko. Cucaah hi kan min sakning zulh hin kan minpum hi minfang cio nih sullam ngei in an rak ttial. Phundang in minfang cio nih mahte in an dir cio. Biakthawnglian, Zingtthahlawn, Zauk, tbt si lo in Biak Thawng Lian, Zing Ttha Hlawn, Za Uk tiah.
Vawlei cung miphun vialte an min le an i ttialning in theihkhawh ngai an si. Tuluk, Taiwan, Hong Kong, Korea le Kawl pawl phu; India, Bangladesh, Srilanka pawl phu, Zurope ram phu, Negro minak pawl phu, tiah kan min sakning le min kan ittialning a tlangpi in kan idanning theihkhawh ngai mi a si. Hi bantuk in Chin mi dihlak zong kan min kan isak ning le kan i ttialning hin theih kan si ve awk a si. Vawlei cung kong cu um rih sehlaw, Laimin sakning le ttialning tlawmpal ka langh ter rih lai.
Laimi nih min kan isak tikah minfang cio nih sullam ngei in kan isak i kan min pum ah minfang pahnih hi hlan deuh ahcun a rak tam, tiah ka chim cang. Hihi khuazei in dah rat dawh bik a si ti kan ruah ahcun hitin ka ruahning a si. Tuluk miphun hi an minpum minfang pahnih in an i sak bik tiah ka ruah. An min zong minfang tawi tete an si deuh in ka thei. Cucaah Tuluk min sak ning hi kan min sakning, a ratnak lam a rak si bik ko lai tiah ka ruah. Hitin ka ti tikah Tuluk min ttialning hrimhrim kan zulh ve lai tinak a si lo, kan pupa chan in kan rak ingeih ve mi kan identity tu kha kan zulh awk a si tinak tu a si. Atu bel hi minfang pathum in panga tiang zong kan i sak cang.
Tahchunhnak ah:
Hlan deuh Laimin sak: Ceu Luai, Khua Kung, Ca Hmung, Za Hu, tbt.
Atu lio kan min sak: Van Za Ceu Lian, Sui Za Lian, Van Ttha Thawng Cung, tbt.
Hihi Laimi nih kan pupa chan in minfang kan rak isak ning le kan rak i ttialning a si. Hi bantuk in Tedim, Tonzang, Falam, Kuki, Thado, Matu, Mindat, tbt. an min ttialning a si ve tiah ka ruah. Kan holh idang cio hmanhsehlaw, hi kan min isak ning le i ttialning ah hin kan ikhahnak cu a si.
Min kan i ttialning ah kan ikhahnak Kawlram chung miphun dang pawl tlawmpal cio vun zoh hmanh usih. Ramdang kong cu kan thei ban kho lai lo.
Kawl
“U” le “Daw”, cu patung le nutung auhnak ah an hman. “Maung” le “Mah” cu ngakchia in tlangval le nungak si tiang “pa” le “nu” min auhnak a si i min hmai ah ttial a si. Hihi cu zapi theihtuk mi a si.
Zohchunhnak:
U Soe Naing Win, U Maung Maung Lat, U Win Aung, U Khin Mawung Din, tbt.
Daw May San, Daw Khin Tida Htwe, Daw Khin Aye Htwe tbt.
Maung Aung Lin, Maung Khin Maung Oo, Maung Htwe Win Aung, tbt.
Mah Khin May, Mah San San Aye, Mah Tin Tin Htwe, tbt.
Tuni tiang ka observe ning ah Kawl mi nih an min Mirang ca in an ttial tikah a cung i ka ttialmi ning hin an ttial ko. An komh lo tiduhnak. An minpi i minfang hna an tthen ko.
Karen
Karen miphun nih pa min auhnak ah “Saw” an hman i, nu min ah “Naw” an hman ve. An min hmai ah “Saw” kan hmuh ahcun Karen pa a si ti le “Naw” kan hmuh ahcun Karen nu an si tiah theih an si.
Zohchunhnak:
Saw Eh Taw, Saw Say Phoo, Saw Kay Htoo, tbt.
Naw Paw Say Wah, Naw Yin Ma, Naw Moe Shi Htwe, tbt.
An min an ttialmi an tthen dih, an komh lulh lo. Min pumpi ah minfang 2, 3, hna an umning in an tthen ko.
Kachin
Kawl an i auhnak i “U” le “Daw”; “Maung” le “Mah” bantuk le Laimi (Haka, Falam) nih “Pu, Pi, Vaal , Leeng” ti bantuk zapi huap (common) min an ngei lo. “Lahphai, Maran, Lahtaw, Marip, Nhkun, tbt. an phun min cio hi an min hmai ah an ttial. Hiti an phun min an ittial mi nih hin Kachin miphun an sinak kha a langhter colh i Kachin an si tiah an min rel cangka in theihkhawh an si.
Zohchunhnak: Lahphai Awng Li, Marip Seng Raw, Nhkun Pawt La, Maran Kam Aung, tbt.
Kachin zong an min an ttial tikah an komh lo. Acung i Kawl bantuk in an tthen ve ko. Hi bantuk hin kan hram thawk (original kan ti hnga maw?) in min kan rak ittial ning hi Lai / Chin min ttialning he aa khat mi kan si.
Lai / Chin
Lai min ttialning kong ka timi ah hin acung i ka chim cang bantuk in tulio Lairamkulh chung i Laimi vialte kan min ttialning a huap in ka ruah. Cucaah fiannak ah Haka le Falam, Tedim le Tonzong ttialning pahnih lawng ka langhter.
Haka, Falam nih patling, nutling auh tikah an min hmai ah “Pu” le “Pi” ttial a si i tlangval, nungak min hmai ah “ Vaal ” le “Leeng” tiah ttial a si. Tedim le Tozang nih “Pu” le “Pi” ai ah “Pa” le “Nu” an hman i “ Vaal ” le “Leeng” ai ah “Tang” le “Lia” an hman ve.
Zohchunhnak:
Pu Lian Thawng, Pu Sang Uk Mang, Pu Za Hlei Cung Thawng, tbt.
Pi Sung Hlei, Pi Ngun Ttha Men, Pi Sui Za Iang Hnem, tbt.
Vaal Lian Thawng, Vaal Sang Uk Mang, Vaal Za Hlei Cung Thawng, tbt.
Leeng Sung Hlei, Leeng Ngun Ttha Men, Leeng Sui Za Iang Hnem, tbt.
Pa Pau Lun, Pa Hau Lian Khup, Pa Gin Khan Suan Thang, tbt.
Nu Mang Niang, Nu Cing Kho Neam, Nu Mary Hau Dim Niang, tbt.
Tang Pau Lun, Tang Hau Lian Khup, Tang Gin Khan Suan Thang, tbt.
Lia Mang Niang, Lia Cing Kho Neam, Lia Mary Hau Dim Niang, tbt.
Acung i Kawl, Karen, Kachin le Lai min ttialning kan zoh tikah ah kan minfang pawl anmah dang cio in kan ttial. Kan komh lo. Kawlram chung um mi miphun dang, atu i kan chim lo mi hna zong hi bantuk in an min ttialning a si cio ko tiah ka ruah. Hihi kan pupa chan in kan min kan rak ittial ning a si i, kan min hmai i hman mi cio hmuh cangka in cu miphun a si tiah kan i thei kho colh. Cuticun, kan min le kan min ttialning nih kan miphun sinak fiangte in a langhter i vawlei pi ah theih mi kan si ve peng ding a si. Hi bantuk in vawlei cung miphun dang vialte zong i theih khawh cio a si ve. Kawl kan huat hna ruang men ah kanmah min ttialning a si ve ko mi kha Kawl ttialning he aa lo ai pat tiah kan duhlo/hlawt ding a si lo.
Hitluk in mah miphun sinak pawl a lamkip in runven le dirkamh a herh lio ah kan min sakning le ttialning in kan tlau cuahmah cang. Kan pupa chan in kan min ttialning identity kan thlau thluahmah cang. Ramleng a phan mi hna lak ko ah tambik tlau a si cang. Ka pumpak in ka ngaih a chia tuk. Acung i ka ttial cang mi pawl hi kan min kan i ttialning cu a si i atu lio kan tlau cuahmahnak min ttialning atang ah ka hun ttial tthan.
Zohchunhnak:
Pu Lianthawng, Pu Sangukmang, Pu Zahleicungthawng, tbt.
Pi Sunghlei, Pi Nguntthamen, Pi Suizaianghnem, tbt.
Vaal Lianthawng, Vaal Sangukmang, Vaal Zahleicungthawng, tbt.
Leeng Sunghlei, Leeng Nguntthamen, Leeng Suizaianghnem, tbt.
Hi pawl hi voikhat rel bakte ah min pum ah na chuah kho dih lai lo tiah ka zumh. Hi bantuk in min nan i ttial cang tikah zei le zeidah aa kom ti hi tuak hmasa ngai hau a tam. Can a la ngai. Tuchan IT chan an ti na lak le minute pakhat hnut hmanh a sautuk liamtak a si cang ti chan ah! Acung i ttial cia mi he khin zohchunh tuah hmanh! Zeitluk in dah an i dan! Acung ta, pupa chan in kan min ttialning khi zeitluk in dah a fian i a tthat, a fawi, aa dawh!
Cun atu hi phun min ilak chih le ittial chih a tam ngai fawn hoi cang. Kan pupa chan in keimah ka ngakchiat lio (a luan cia mi kum 30) tiang ah Laimin kan isak tik ah “phun min” isak chih hi a um lo tiah ka tuak. Kan min ah “Phun min” kan thlak chih rih hmanh lai.
Zohchunhnak:
1. Pu Lian Thawng Cinzah, Pu Sang Uk Mang Hlawnceu, Pu Za Hlei Cung Thawng Khenglawt
2. Pu Lianthawng Cinzah, Pu Sangukmang Hlawnceu, Pu Zahleicungthawng Khenglawt
3. Pi Sung Hlei Cinzah, Pi Ngun Ttha Hnem Hlawnceu, Pi Sui Za Iang Hnem Khenglawt
4. Pi Sunghlei Cinzah, Pi Nguntthahnem Hlawnceu, Pi Suizaianghnem Khenglawt
No. 1 le 2 zohchunh. Cun No. 3 le 4 hi zoh chunh rih. No. 1 le 3 ah hin Cinzah, Hlawnceu, Khenglawt ti pawl hi phun min a si caah komh in ttial a si. Min taktak cu minfang cio in ttial a si tikah sakmin le phun min tthen/theih khawh colh a si. No. 2 le 4 ah hin aa kom in biafang pahnih cio hmuh a si tikah sakmin le phunmin tthen khawh a si ti lo. Zeicahtiah micheu nih min hmai ah phun min nan i ttial i micheu nih min hnu ah nan i ttial caah a si. Tlaihmi ttialning pakhat lawlaw (a hmai kun, a hnu kun) nan i hrawm fawn lo. Cun min hmai i “Pu, Pi, Vaal , Leeng” pawl khi ttial lo in minfang lawng in ttial le bang ahcun sakmin le phunmin tthen a har chinchin ning le ningcannak a ngeih loning zong hmuhkhawh ngai a si.
Hi phunmin kan ithlak chih mi kong he pehtlai in ka observe ning tlawmpal ka ttial rih lai. Hlawnceu, Khenglawt, Zathang, Cinzah, Mualhlun, tbt. phunpi tiah ruah mi le aa ruat mi hna lawng deuh nih “phun min” hi isak chih a si. Phun tenau vialte nih “phunmin” isak a um lem lo. Cucaah hi phunmin hi Laimi dihlak ah % zeizat nih dah kan isak chih cang i sak chih a duh mi zeizatdah kan si ti hna zong research tuah phu a si tiah ka ruah. Kan issue ngan ngai ah ka ruah mi a si. Zeicahtiah, phunmin kan isak chihnak nih hin Laimi mipi kan thinlung itthennak tu a result a si sual ahcun ttihnung ngai a si. Hi bantuk zapi tamdeuh nih kan zulh lo mi le kan zulh khawh lo mi pawl hi kaltak deuh a ttha maw? Asilo ah phunmin cu micheu nih kan isak cang caah midang zong nih zeitindah thadam le nuam in ruahnak an ngeih khawh i an isak khawh ve hnga ti ruah ding nganpi a si ka ti. Hi kong hi cu issue dang a si caah ka kal tak rih lai.
India ram um kan unau Mizo nih cun an sakmin donghnak ah pa nih “a” le nu nih “i” hna i thlak chih a si i a fiang ngai fawn ko. “a” le “i” aa tel lonak minfang kha phunmin a si tiah theih a fawi fawn ve ko. Atu kan unau Laimi cheukhat nan min nan i ttialning hi Mizo bantuk in pa nih “a” le nu nih “i” ilak ve lawlaw ulaw cucu a fiang fawn ko hnga. Mizo ttialning le kan ilak (duh?) ttung fawn lo tikah kan min ttialning hi kan itheih khawhnak hnga caah siseh, miphun kan sinak langhternak (National identity) le dirkamhnak caah siseh dirhmun ngei lo ah kan cang. Kan tlau lio lengmang cang.
Asi ah kan unau Mizo pawl min an ttialning hi kan ilak ve lawlaw lai maw? Kei ka ruahning ahcun Laimi an si ve caah kanmah lei ttialning tu hi ilak ve hna seh law ti ka duh. Zeicahtiah an original cu kanmah lei ttialning hi a si ko lai ka ti. Atu Mizo min ttialning khi Bangladesh le India rampi Kala min ttialning bak a si tiah ka ruah. Mindong i “a” le “i” thlak mi te lawng khi aa dannak a si.
India le Bangala min ttialning: Tissa Balisuriya, Gnanayaram, Sathiannathan, Govada Dyvasiryadam, Aruna Gnanadason, Antony Mookentholam, tbt. Hi nak sau deuhdeuh zong a um nain atu hi ka hun telh kho rih lo. Singapore i ka sianginn kai hawi Bangladesh pastor pa min cu min fangkhat (wordkhat) lawng a si i cafang 20 tiang aa peh. Amin tak ka philh. Mizo min ttialning zong: Lalrindiki Khiangte, Lalsanglura, Ngunthawngsanga, tbt. a si i a donghnak i “a” le “i” thlaihmi dah ti lo cu Bengali min ttialning he aa khat bak ko. Bangladesh le Kala ram ummi an si caah an min ttialning nih a rak khuh (influence) ve hna caah an rak ttial tawnning tlau cang sehlaw a dawh ngai. Cucaah hi tin an ttialnak a si lai tiah ka ruah ko. Cucaah kanmah lei ttialning a simi original tu hi ilak kho ve hna seh law ti ka duhnak cu a si.
Hi min le ttialning kong hi 2000-2001 lio ah Laiforum ah rak ceih bal mi a si cang. Cu lio zong ah atu ka ttialmi dirhmun hi ka rak ttial cang. Delete a si lo ahcun Laiforum archive ah a um rih ko lai. Micheu nih ramleng kan chuah tikah kan min kong ah kan fiang lo—nan family name, given name, surname, First name le Second name ti pawl ah kan buai tuk tiah a chim mi an rak um. Cuticun phunmin hi family (last name) ai ah hun isak chih a tam nak a si rua tiah ka ruah. Cu bantuk ramdang i document ah thlakding ilak lawhnak men ruangah kan miphun identity fiangte in a langhter i fekte in a dirkamhtu kan min ttialning vaivuanh awk kan si lo. Tahchunhnak ah: Miphun dang cheukhat bantuk in First le Last name tiah sakmi kan ngeih lo caah kan minfang hnu bik khi “Last name” ah siseh, ahmai bik minfang khi “First name” ah siseh ttialding a si ko. Minfang pathum ngei mi min kan si ahcun alai minfang kha “Middhle name” ah ttial ding a si ko i tlam a tling ko. A biapi mi cu Min pumpi i cafang (spelling) palhlo bak ding a si. Kanmah nih kan ittialning kha a hman lo tiah aho zung le ram, cozah zong nih ningcang lo in an kan thlen piak hrimhrim lai lo tiah ka ruah ko. Kan minfang a hnuhmai, alai an duh poah i chia ko hna seh, abiapi mi cu spelling palh lo kha a si i cucu a za ko. Vawlei cung mi vialte min ttialning aa lo cio lo, kanmah le ttialning tu kha claim tuah peng ding le a thei lo mi hna zong fianhkhawh an hau deuh.
Kei ka observe ve ning ah ca kan rel mi chung in hei chim ko usih law, min saupi pi an komh i ttialmi hi a tlawm te. German holh tu ah biafang komh (compound words) in ttialmi thil min le biafang saupi pi (cafang 15 cung aa peh mi) an um pah len. Thilmin kong le biadang sullam pawl ahcun zei holh le ca poah saupi in ttialmi biafang an um pah cio ko lai. Kan Lai holh le ca zong ah. Sihmanhsehlaw, minung min kong ahcun cu bantuk biafang sawhsawh he aa lawh awk a si lo. Cattialning hi a biapi ngai. Punctuations (sullam ngei in ttial/hman ding) pawl sullam an ngeih ning hi theih kan hau. Ca (Literature) a kalning le a sullam, a ttialning (Grammar ti ko usih!) a biapi tuk. Cu nihcun holh sullam a ngeihter, a fianter. Cu ahcun minung min ttialning hi zeidang thil min le kongbia pawl ttialning he aa lo lo. Fiannak tlawmpal hun ttial rih ko ning law:
Cattial phung ah minung min cu cafang ngan in thawkding an si. Cafang ngan in thawk lo mi cu minung min ah ruah a si lo. Mirang zong nih an min ttial cafang ngan he an tthen hna.
1) Clark Sundar, Alan Harkness, Raymond Edward Brown, Charles Marshall Kraft, tbt.
Clarksundar, Alanharkness, Raymondedwardbrown, Charlesmarshallkraf t, tiah an ttial lo.
2) Lian Thawng, Sang Uk Mang, Za Hlei Cung Thawng tbt. in ttial ve ding a si ko. Clarksundar, Alanharkness, Raymondedwardbrown, Charlesmarshallkraf t, tiah ttial a si lo bantuk hin.
3) Kan phunmin tu cu kan i thlak chih duh ahcun sakmin tling hnu ah apeh in ttial ding. Sang Uk Cung Hlawnceu tiah, Sangukcung Hlawnceu tiah ttial lo ding. Sangukcung Hlawnceu tiah na ttialmi ah hin cattial phung/mit in kan zoh ahcun phun min le sak min theih khawh a si ti lo. Minfang an pahnih hin thilri, thilnung min ah ruah an si.
4) Phun min zong cafang ngan in ttialding a si lo. Sen Thang, Zo Phei, Hlawn Ceu, Kheng Lawt, tbt. in phun (clan) min ah ttialding a si lo. Hihi minung min ttialning le a kalning cu a si. Cucaah phunmin ttial ahcun Senthang, Zophei, Hlawnceu, Khenglawt, tbt in ttial ding a si.
5) Hi bantuk hin minung min ttialning le thilri min ttialning hi an i dan ning a si. Cucaah Laimi kan min ttialning hi thliri min bantuk sawhsawh ah cheukhat a can cang mi le can aa tim rih mi pawl kong ah lung a fak tuk.
Minung cu thilnung kan si lo. Minung kan si. Ca/Literature kal/umtuning ah Minung min le proper noun poah cu cafang ngan in ttial a si bantuk in Laimi kan min zong kan ngeih tthing ning te in facang ngan in ttial ve ding an si. Cafang hme in nan/kan i ttial tikah thilnung sawhsawh nan/kan lo.
Salai Vantu nih 2000 hrawng ah “Salai” le “Mai” hi kan miphun min ah ilak cio ding a si tiah a rak ttial i a rak thlah. A ttialmi le a fianter mi a ttha ngai. Al awk um lo a si ko. Kan cohlan duh le duh lo, le kan ilak duh le duh lo lawng a tangmi a si. Tukum 2007 chung zong ah cu lio ta cu a rak thlah tthan. Nan rel cio ko lai. Anih a issue cu “Salai” le “Mai” hi Chinmi dihlak nih ilak dih usih law ti a si. Karen nih “Saw” le “Naw” an i lak bantuk khin Laimi dihlak nih “Salai” le “Mai” cu ilak dih usihlaw ti hi ka duhbak mi a si ve. Za ah za in ka dirkamh i Salai Vantu proposal hi tlam a tling te lai ti ruahchannak ka ngei.
Atu kei ka issue cu phundang deuh, kan min kan ttialning kong i kan tlaunak kong tu a si. Kong dang a lo nain aa pehtlai mi an si. An i tthen kho lo. Laimi hi miphun phunkhat kan si ve ahcun kan sining dirkamh kan hau. Biahmaisa ah ka chim cang bantuk in kan dirkamhning le zohkhenhding hna lak ah hi kan min kan isakning le kan ittialning hi kan miphun dirkamhnak pakhat a si ve. Salai Vantu chimmi “Salai” le “Mai” hi Chinmi dihlak in ilak kho usih law, kan pupa chan in min kan isakning le kan ittialning tein zul kho usih law zeitluk indah kan feh chin hnga!
L Sui Kung Ling
7 October 2007
Laimi
Laimi hi miphun phunkhat kan si ve tiah Laimi nih kan i ruah, kan chim, kan cohlan mi a si tiah ka ruah. “Lai” le “Chin” timi kong kan pa le nih Laiforum le Rungcin biaruahnak hna ah an chim mi zong kan theih ngai cang. Cu kan pale chimmi chungin kei ka lakning cu: “Lai” le “Chin” hi aa khatmi a si, aa dangmi an si lo. “Lai”, “Zo”, “Kuki”, “Thado”, “Matu”, “Mindat”, tbt. hi kanmah le hmunhma cio i kan i auhnak, kan isak mi min an si cio. A ngaingai ahcun “Chin” kan si dih ko. “Chin” min cu kan hmunhma cio i kan i auhnak vialte hmunkhat ah a kan funtom tu min a si. Cucaah uknak lei auhning ah Laimi dihlak a kan huaptu min “Chin” tiah kan ingeih i a tthatuk hringhran. Hi min hi atu ah a um cang mi a si caah mizeimaw nih kan duh lo zong ah a lam a kau chin lengmang ding mi min a si tiah ka ruah. Biaknak lei in Laimi tambik kan ifuntomnak bu a si mi Zomi Baptist Convention tu ahcun “Zo” tiah nihin tiang kan kal rih ko. Hmailei ahcun mah kong hi ruah le ceih zong a um awk a si tiah ka pumpak cun ka ruah.
Chin miphun kan chuahkehnak hi Tibet —Tuluk in—atu kan umnak ah a phan mi kan si ko lai ti hi ka cohlan bik mi a si. Cucaah kan nunning le kan sining hna, pupa chan in kan ngeihmi traditions pawl an si ah Tibet lei i thil a rak sining le a rat ning pawl hi kan konglam ah ruahchih lo awk tthalo a si tiah ka ruah. Tibet in a sem i a karh mi cu atu ahcun kan tampi cang si kaw, cu kan tampi ko bu ahcun nihin kan dirhmun cio le kan umnak cio i miphun phunkhat an si ve tiah cohlan mi sinak hi a biapi tuk mi a si. Hihi minung nih fawite in chankhat le chanhnih chung ah tuahkhawh mi le remhkhawh mi a si lo. Chan tampi a kal mi chungah zeitindik minung tuanbia le nunnak ah a hung chuak/um mi a si. Phundang in chim ahcun kan biak mi Pathian nih a ser, a tuahmi a si tiah pom ttha ngai a si. Cucaah cu miphun phunkhat kan sinak (sining) vialte cu nunpi, dirkamh, le zohkhenh kan hau. Cu kan sining pawl kan zohkhenhkhawh lo i kan thlau ahcun miphun sinak in kan tlau tinak a si. Phundang in kan chim ahcun nunphung, holh le ca, pupa chan in ngeih mi puai le lam, hnipuan pawl, tbt zohkhenh khawh lo cu miphun sinak in tlau a si.
Chin mi kan dihlak hi kan hmunhma cio kan i auhnak min cu idang cio ko hmanh sehlaw, kan chuahkehnak, kan nunphung, kan nunning, kan biakning, tbt. atlangpi in aa khat mi kan si caah miphun pakhat kan si tiah kan itinak cu a si. Cucu vawlei zong nih a kan pom mi a si tiah 2001 lio ah kan pale (aho set nih dek) nih an rak ttial bal cang. Cucaah kanmah sining te (midang he kan ilawh lonak) nunphung le phungphai, holh le ca, fenh-aih thilhruk ning, nuncan tlawnlen ning, rianttuan pawcawmning le din le ei ning, tbt, kan ngei. Hi vialte hi an biapi cio dih. Pakhat hmanh hlawt awk a si lo. Pakhatkhat a tlau, a chamhbau ahcun pum tlamtling lo bantuk kan si. Hi vialte kan kilven ding hi Chin mi dihlak kan rian a si. Hi vialte zohkhenh le dirpi khawh hi kan miphun muisam tlamtling te in dirpi a si. Hi vialte zohkhenh ding lak ah pakhat a si ve mi, miphun phunkhat kan sinak a langhtertu le a kilvengtu kan “MIN” kan isak ning le sullam kong hi iruah tti ka duh mi cu a si.
Laimin
Min hi a biapi tuk. Abiapi bik hmanh a si, ka ti. Min in zeizong vialte theih a si. Zei zong vialte nih min ngeih dih a si. Vawlei cung ah min lo pakhat hmanh a um lai lo. Zeicahtiah min lo in umkhawh a si lo. Kan Bible Genesis chungah “Sernak tuanbia i thilser thawk a rak si lio hrimhrim in sertu Pathian nih a sermi thil vialte kha min a rak pek (eg. Chun, zan, van, vawlei, vancung thil pawl (lunamies: nika, arfi, thlapa, tbt.), ti, thli, tbt.). Cun thilnung saram vialte kha mipa (Adam) min a sak ter hna. Zeicahdah min sak a rak si? Ruat cio tuah usih. Zeicahtiah, min lo cun zeihmanh thleidan thiam a si lai lo ti ruah le tawk khawh a si.
Cuticun vawlei cung miphun vialte nih mah le min cio ngeih a si. Kan min cu kan chuahka in isak a si i kan thih tiang hmanh ah a dong lo. Hlanpi ah a rak thi cia mi mifim vialte nihin tiang an min a tlau lo. Krihfa biaknak cawnpiaknak ah ahcun “Thih hnu Nunnak” (“Eternal Life”) tiang hmanh ah Nunnak cauk ah min a um lai ti a si. Thih hnu nunnak doctrine a ngei mi biaknak dang hna zong hi bantuk in an ngei ve ko lai. Pathian Pakhat lawng a um tiah a zummi biaknak (Monotheism) ah Min i pek (Naming God and naming His people) hi a biapi tuk mi a si. Zeicahtiah biakmi Pathian cu pek mi min nih a ngeihmi—sining, sullam, huham, a hmet le angan, a lianhngannak vialte kha a si. Cucaah biakmi Pathian, a lianngan mi a sinak cu a biatu nih pekmi a min sining, huham kha a si ko. Minung zong cu bantuk tthiamtthiam in kan min hi kan sining a si ve tiah ka ruah. Kan min a tlau ahcun kan tlau, kan tling ti lo tinak a si.
Laimi nih min kan isak ning kong tawite in ka langhter duh. Min kan isak tikah minfang cio nih sullam ngei in kan isak. Hlan ahcun minfang pahnih lawng a rak si deuh. Tuchan bel ah pathum li tiang kan isak cang. Zohchunhnak: Biak Thawng Lian, Zing Ttha Hlawn hna cu minfang fangthum ngei min an si. Biak , Thawng, Lian le Zing, Ttha, le Hlawn minfang cio nih hin sakhnawh chan mi sullam an ngei, an dirpi cio. Hi zon ah hin min satu hna nih sullam an ngeihter ning bel aa khat dih lem lai lo. Tahchunhnak ah, “ Kan Biak mi Thawng in kan Lian ngan ve cang lai” tiah sullam a ngeihter mi an um ko lai i, hmundang ah hi min thengte hi mi pakhat nih aa sak ve tikah sullam dang zong a ngeih ter khawh ko. Cucaah hi kan min sakning zulh hin kan minpum hi minfang cio nih sullam ngei in an rak ttial. Phundang in minfang cio nih mahte in an dir cio. Biakthawnglian, Zingtthahlawn, Zauk, tbt si lo in Biak Thawng Lian, Zing Ttha Hlawn, Za Uk tiah.
Vawlei cung miphun vialte an min le an i ttialning in theihkhawh ngai an si. Tuluk, Taiwan, Hong Kong, Korea le Kawl pawl phu; India, Bangladesh, Srilanka pawl phu, Zurope ram phu, Negro minak pawl phu, tiah kan min sakning le min kan ittialning a tlangpi in kan idanning theihkhawh ngai mi a si. Hi bantuk in Chin mi dihlak zong kan min kan isak ning le kan i ttialning hin theih kan si ve awk a si. Vawlei cung kong cu um rih sehlaw, Laimin sakning le ttialning tlawmpal ka langh ter rih lai.
Laimi nih min kan isak tikah minfang cio nih sullam ngei in kan isak i kan min pum ah minfang pahnih hi hlan deuh ahcun a rak tam, tiah ka chim cang. Hihi khuazei in dah rat dawh bik a si ti kan ruah ahcun hitin ka ruahning a si. Tuluk miphun hi an minpum minfang pahnih in an i sak bik tiah ka ruah. An min zong minfang tawi tete an si deuh in ka thei. Cucaah Tuluk min sak ning hi kan min sakning, a ratnak lam a rak si bik ko lai tiah ka ruah. Hitin ka ti tikah Tuluk min ttialning hrimhrim kan zulh ve lai tinak a si lo, kan pupa chan in kan rak ingeih ve mi kan identity tu kha kan zulh awk a si tinak tu a si. Atu bel hi minfang pathum in panga tiang zong kan i sak cang.
Tahchunhnak ah:
Hlan deuh Laimin sak: Ceu Luai, Khua Kung, Ca Hmung, Za Hu, tbt.
Atu lio kan min sak: Van Za Ceu Lian, Sui Za Lian, Van Ttha Thawng Cung, tbt.
Hihi Laimi nih kan pupa chan in minfang kan rak isak ning le kan rak i ttialning a si. Hi bantuk in Tedim, Tonzang, Falam, Kuki, Thado, Matu, Mindat, tbt. an min ttialning a si ve tiah ka ruah. Kan holh idang cio hmanhsehlaw, hi kan min isak ning le i ttialning ah hin kan ikhahnak cu a si.
Min kan i ttialning ah kan ikhahnak Kawlram chung miphun dang pawl tlawmpal cio vun zoh hmanh usih. Ramdang kong cu kan thei ban kho lai lo.
Kawl
“U” le “Daw”, cu patung le nutung auhnak ah an hman. “Maung” le “Mah” cu ngakchia in tlangval le nungak si tiang “pa” le “nu” min auhnak a si i min hmai ah ttial a si. Hihi cu zapi theihtuk mi a si.
Zohchunhnak:
U Soe Naing Win, U Maung Maung Lat, U Win Aung, U Khin Mawung Din, tbt.
Daw May San, Daw Khin Tida Htwe, Daw Khin Aye Htwe tbt.
Maung Aung Lin, Maung Khin Maung Oo, Maung Htwe Win Aung, tbt.
Mah Khin May, Mah San San Aye, Mah Tin Tin Htwe, tbt.
Tuni tiang ka observe ning ah Kawl mi nih an min Mirang ca in an ttial tikah a cung i ka ttialmi ning hin an ttial ko. An komh lo tiduhnak. An minpi i minfang hna an tthen ko.
Karen
Karen miphun nih pa min auhnak ah “Saw” an hman i, nu min ah “Naw” an hman ve. An min hmai ah “Saw” kan hmuh ahcun Karen pa a si ti le “Naw” kan hmuh ahcun Karen nu an si tiah theih an si.
Zohchunhnak:
Saw Eh Taw, Saw Say Phoo, Saw Kay Htoo, tbt.
Naw Paw Say Wah, Naw Yin Ma, Naw Moe Shi Htwe, tbt.
An min an ttialmi an tthen dih, an komh lulh lo. Min pumpi ah minfang 2, 3, hna an umning in an tthen ko.
Kachin
Kawl an i auhnak i “U” le “Daw”; “Maung” le “Mah” bantuk le Laimi (Haka, Falam) nih “Pu, Pi, Vaal , Leeng” ti bantuk zapi huap (common) min an ngei lo. “Lahphai, Maran, Lahtaw, Marip, Nhkun, tbt. an phun min cio hi an min hmai ah an ttial. Hiti an phun min an ittial mi nih hin Kachin miphun an sinak kha a langhter colh i Kachin an si tiah an min rel cangka in theihkhawh an si.
Zohchunhnak: Lahphai Awng Li, Marip Seng Raw, Nhkun Pawt La, Maran Kam Aung, tbt.
Kachin zong an min an ttial tikah an komh lo. Acung i Kawl bantuk in an tthen ve ko. Hi bantuk hin kan hram thawk (original kan ti hnga maw?) in min kan rak ittial ning hi Lai / Chin min ttialning he aa khat mi kan si.
Lai / Chin
Lai min ttialning kong ka timi ah hin acung i ka chim cang bantuk in tulio Lairamkulh chung i Laimi vialte kan min ttialning a huap in ka ruah. Cucaah fiannak ah Haka le Falam, Tedim le Tonzong ttialning pahnih lawng ka langhter.
Haka, Falam nih patling, nutling auh tikah an min hmai ah “Pu” le “Pi” ttial a si i tlangval, nungak min hmai ah “ Vaal ” le “Leeng” tiah ttial a si. Tedim le Tozang nih “Pu” le “Pi” ai ah “Pa” le “Nu” an hman i “ Vaal ” le “Leeng” ai ah “Tang” le “Lia” an hman ve.
Zohchunhnak:
Pu Lian Thawng, Pu Sang Uk Mang, Pu Za Hlei Cung Thawng, tbt.
Pi Sung Hlei, Pi Ngun Ttha Men, Pi Sui Za Iang Hnem, tbt.
Vaal Lian Thawng, Vaal Sang Uk Mang, Vaal Za Hlei Cung Thawng, tbt.
Leeng Sung Hlei, Leeng Ngun Ttha Men, Leeng Sui Za Iang Hnem, tbt.
Pa Pau Lun, Pa Hau Lian Khup, Pa Gin Khan Suan Thang, tbt.
Nu Mang Niang, Nu Cing Kho Neam, Nu Mary Hau Dim Niang, tbt.
Tang Pau Lun, Tang Hau Lian Khup, Tang Gin Khan Suan Thang, tbt.
Lia Mang Niang, Lia Cing Kho Neam, Lia Mary Hau Dim Niang, tbt.
Acung i Kawl, Karen, Kachin le Lai min ttialning kan zoh tikah ah kan minfang pawl anmah dang cio in kan ttial. Kan komh lo. Kawlram chung um mi miphun dang, atu i kan chim lo mi hna zong hi bantuk in an min ttialning a si cio ko tiah ka ruah. Hihi kan pupa chan in kan min kan rak ittial ning a si i, kan min hmai i hman mi cio hmuh cangka in cu miphun a si tiah kan i thei kho colh. Cuticun, kan min le kan min ttialning nih kan miphun sinak fiangte in a langhter i vawlei pi ah theih mi kan si ve peng ding a si. Hi bantuk in vawlei cung miphun dang vialte zong i theih khawh cio a si ve. Kawl kan huat hna ruang men ah kanmah min ttialning a si ve ko mi kha Kawl ttialning he aa lo ai pat tiah kan duhlo/hlawt ding a si lo.
Hitluk in mah miphun sinak pawl a lamkip in runven le dirkamh a herh lio ah kan min sakning le ttialning in kan tlau cuahmah cang. Kan pupa chan in kan min ttialning identity kan thlau thluahmah cang. Ramleng a phan mi hna lak ko ah tambik tlau a si cang. Ka pumpak in ka ngaih a chia tuk. Acung i ka ttial cang mi pawl hi kan min kan i ttialning cu a si i atu lio kan tlau cuahmahnak min ttialning atang ah ka hun ttial tthan.
Zohchunhnak:
Pu Lianthawng, Pu Sangukmang, Pu Zahleicungthawng, tbt.
Pi Sunghlei, Pi Nguntthamen, Pi Suizaianghnem, tbt.
Vaal Lianthawng, Vaal Sangukmang, Vaal Zahleicungthawng, tbt.
Leeng Sunghlei, Leeng Nguntthamen, Leeng Suizaianghnem, tbt.
Hi pawl hi voikhat rel bakte ah min pum ah na chuah kho dih lai lo tiah ka zumh. Hi bantuk in min nan i ttial cang tikah zei le zeidah aa kom ti hi tuak hmasa ngai hau a tam. Can a la ngai. Tuchan IT chan an ti na lak le minute pakhat hnut hmanh a sautuk liamtak a si cang ti chan ah! Acung i ttial cia mi he khin zohchunh tuah hmanh! Zeitluk in dah an i dan! Acung ta, pupa chan in kan min ttialning khi zeitluk in dah a fian i a tthat, a fawi, aa dawh!
Cun atu hi phun min ilak chih le ittial chih a tam ngai fawn hoi cang. Kan pupa chan in keimah ka ngakchiat lio (a luan cia mi kum 30) tiang ah Laimin kan isak tik ah “phun min” isak chih hi a um lo tiah ka tuak. Kan min ah “Phun min” kan thlak chih rih hmanh lai.
Zohchunhnak:
1. Pu Lian Thawng Cinzah, Pu Sang Uk Mang Hlawnceu, Pu Za Hlei Cung Thawng Khenglawt
2. Pu Lianthawng Cinzah, Pu Sangukmang Hlawnceu, Pu Zahleicungthawng Khenglawt
3. Pi Sung Hlei Cinzah, Pi Ngun Ttha Hnem Hlawnceu, Pi Sui Za Iang Hnem Khenglawt
4. Pi Sunghlei Cinzah, Pi Nguntthahnem Hlawnceu, Pi Suizaianghnem Khenglawt
No. 1 le 2 zohchunh. Cun No. 3 le 4 hi zoh chunh rih. No. 1 le 3 ah hin Cinzah, Hlawnceu, Khenglawt ti pawl hi phun min a si caah komh in ttial a si. Min taktak cu minfang cio in ttial a si tikah sakmin le phun min tthen/theih khawh colh a si. No. 2 le 4 ah hin aa kom in biafang pahnih cio hmuh a si tikah sakmin le phunmin tthen khawh a si ti lo. Zeicahtiah micheu nih min hmai ah phun min nan i ttial i micheu nih min hnu ah nan i ttial caah a si. Tlaihmi ttialning pakhat lawlaw (a hmai kun, a hnu kun) nan i hrawm fawn lo. Cun min hmai i “Pu, Pi, Vaal , Leeng” pawl khi ttial lo in minfang lawng in ttial le bang ahcun sakmin le phunmin tthen a har chinchin ning le ningcannak a ngeih loning zong hmuhkhawh ngai a si.
Hi phunmin kan ithlak chih mi kong he pehtlai in ka observe ning tlawmpal ka ttial rih lai. Hlawnceu, Khenglawt, Zathang, Cinzah, Mualhlun, tbt. phunpi tiah ruah mi le aa ruat mi hna lawng deuh nih “phun min” hi isak chih a si. Phun tenau vialte nih “phunmin” isak a um lem lo. Cucaah hi phunmin hi Laimi dihlak ah % zeizat nih dah kan isak chih cang i sak chih a duh mi zeizatdah kan si ti hna zong research tuah phu a si tiah ka ruah. Kan issue ngan ngai ah ka ruah mi a si. Zeicahtiah, phunmin kan isak chihnak nih hin Laimi mipi kan thinlung itthennak tu a result a si sual ahcun ttihnung ngai a si. Hi bantuk zapi tamdeuh nih kan zulh lo mi le kan zulh khawh lo mi pawl hi kaltak deuh a ttha maw? Asilo ah phunmin cu micheu nih kan isak cang caah midang zong nih zeitindah thadam le nuam in ruahnak an ngeih khawh i an isak khawh ve hnga ti ruah ding nganpi a si ka ti. Hi kong hi cu issue dang a si caah ka kal tak rih lai.
India ram um kan unau Mizo nih cun an sakmin donghnak ah pa nih “a” le nu nih “i” hna i thlak chih a si i a fiang ngai fawn ko. “a” le “i” aa tel lonak minfang kha phunmin a si tiah theih a fawi fawn ve ko. Atu kan unau Laimi cheukhat nan min nan i ttialning hi Mizo bantuk in pa nih “a” le nu nih “i” ilak ve lawlaw ulaw cucu a fiang fawn ko hnga. Mizo ttialning le kan ilak (duh?) ttung fawn lo tikah kan min ttialning hi kan itheih khawhnak hnga caah siseh, miphun kan sinak langhternak (National identity) le dirkamhnak caah siseh dirhmun ngei lo ah kan cang. Kan tlau lio lengmang cang.
Asi ah kan unau Mizo pawl min an ttialning hi kan ilak ve lawlaw lai maw? Kei ka ruahning ahcun Laimi an si ve caah kanmah lei ttialning tu hi ilak ve hna seh law ti ka duh. Zeicahtiah an original cu kanmah lei ttialning hi a si ko lai ka ti. Atu Mizo min ttialning khi Bangladesh le India rampi Kala min ttialning bak a si tiah ka ruah. Mindong i “a” le “i” thlak mi te lawng khi aa dannak a si.
India le Bangala min ttialning: Tissa Balisuriya, Gnanayaram, Sathiannathan, Govada Dyvasiryadam, Aruna Gnanadason, Antony Mookentholam, tbt. Hi nak sau deuhdeuh zong a um nain atu hi ka hun telh kho rih lo. Singapore i ka sianginn kai hawi Bangladesh pastor pa min cu min fangkhat (wordkhat) lawng a si i cafang 20 tiang aa peh. Amin tak ka philh. Mizo min ttialning zong: Lalrindiki Khiangte, Lalsanglura, Ngunthawngsanga, tbt. a si i a donghnak i “a” le “i” thlaihmi dah ti lo cu Bengali min ttialning he aa khat bak ko. Bangladesh le Kala ram ummi an si caah an min ttialning nih a rak khuh (influence) ve hna caah an rak ttial tawnning tlau cang sehlaw a dawh ngai. Cucaah hi tin an ttialnak a si lai tiah ka ruah ko. Cucaah kanmah lei ttialning a simi original tu hi ilak kho ve hna seh law ti ka duhnak cu a si.
Hi min le ttialning kong hi 2000-2001 lio ah Laiforum ah rak ceih bal mi a si cang. Cu lio zong ah atu ka ttialmi dirhmun hi ka rak ttial cang. Delete a si lo ahcun Laiforum archive ah a um rih ko lai. Micheu nih ramleng kan chuah tikah kan min kong ah kan fiang lo—nan family name, given name, surname, First name le Second name ti pawl ah kan buai tuk tiah a chim mi an rak um. Cuticun phunmin hi family (last name) ai ah hun isak chih a tam nak a si rua tiah ka ruah. Cu bantuk ramdang i document ah thlakding ilak lawhnak men ruangah kan miphun identity fiangte in a langhter i fekte in a dirkamhtu kan min ttialning vaivuanh awk kan si lo. Tahchunhnak ah: Miphun dang cheukhat bantuk in First le Last name tiah sakmi kan ngeih lo caah kan minfang hnu bik khi “Last name” ah siseh, ahmai bik minfang khi “First name” ah siseh ttialding a si ko. Minfang pathum ngei mi min kan si ahcun alai minfang kha “Middhle name” ah ttial ding a si ko i tlam a tling ko. A biapi mi cu Min pumpi i cafang (spelling) palhlo bak ding a si. Kanmah nih kan ittialning kha a hman lo tiah aho zung le ram, cozah zong nih ningcang lo in an kan thlen piak hrimhrim lai lo tiah ka ruah ko. Kan minfang a hnuhmai, alai an duh poah i chia ko hna seh, abiapi mi cu spelling palh lo kha a si i cucu a za ko. Vawlei cung mi vialte min ttialning aa lo cio lo, kanmah le ttialning tu kha claim tuah peng ding le a thei lo mi hna zong fianhkhawh an hau deuh.
Kei ka observe ve ning ah ca kan rel mi chung in hei chim ko usih law, min saupi pi an komh i ttialmi hi a tlawm te. German holh tu ah biafang komh (compound words) in ttialmi thil min le biafang saupi pi (cafang 15 cung aa peh mi) an um pah len. Thilmin kong le biadang sullam pawl ahcun zei holh le ca poah saupi in ttialmi biafang an um pah cio ko lai. Kan Lai holh le ca zong ah. Sihmanhsehlaw, minung min kong ahcun cu bantuk biafang sawhsawh he aa lawh awk a si lo. Cattialning hi a biapi ngai. Punctuations (sullam ngei in ttial/hman ding) pawl sullam an ngeih ning hi theih kan hau. Ca (Literature) a kalning le a sullam, a ttialning (Grammar ti ko usih!) a biapi tuk. Cu nihcun holh sullam a ngeihter, a fianter. Cu ahcun minung min ttialning hi zeidang thil min le kongbia pawl ttialning he aa lo lo. Fiannak tlawmpal hun ttial rih ko ning law:
Cattial phung ah minung min cu cafang ngan in thawkding an si. Cafang ngan in thawk lo mi cu minung min ah ruah a si lo. Mirang zong nih an min ttial cafang ngan he an tthen hna.
1) Clark Sundar, Alan Harkness, Raymond Edward Brown, Charles Marshall Kraft, tbt.
Clarksundar, Alanharkness, Raymondedwardbrown, Charlesmarshallkraf t, tiah an ttial lo.
2) Lian Thawng, Sang Uk Mang, Za Hlei Cung Thawng tbt. in ttial ve ding a si ko. Clarksundar, Alanharkness, Raymondedwardbrown, Charlesmarshallkraf t, tiah ttial a si lo bantuk hin.
3) Kan phunmin tu cu kan i thlak chih duh ahcun sakmin tling hnu ah apeh in ttial ding. Sang Uk Cung Hlawnceu tiah, Sangukcung Hlawnceu tiah ttial lo ding. Sangukcung Hlawnceu tiah na ttialmi ah hin cattial phung/mit in kan zoh ahcun phun min le sak min theih khawh a si ti lo. Minfang an pahnih hin thilri, thilnung min ah ruah an si.
4) Phun min zong cafang ngan in ttialding a si lo. Sen Thang, Zo Phei, Hlawn Ceu, Kheng Lawt, tbt. in phun (clan) min ah ttialding a si lo. Hihi minung min ttialning le a kalning cu a si. Cucaah phunmin ttial ahcun Senthang, Zophei, Hlawnceu, Khenglawt, tbt in ttial ding a si.
5) Hi bantuk hin minung min ttialning le thilri min ttialning hi an i dan ning a si. Cucaah Laimi kan min ttialning hi thliri min bantuk sawhsawh ah cheukhat a can cang mi le can aa tim rih mi pawl kong ah lung a fak tuk.
Minung cu thilnung kan si lo. Minung kan si. Ca/Literature kal/umtuning ah Minung min le proper noun poah cu cafang ngan in ttial a si bantuk in Laimi kan min zong kan ngeih tthing ning te in facang ngan in ttial ve ding an si. Cafang hme in nan/kan i ttial tikah thilnung sawhsawh nan/kan lo.
Salai Vantu nih 2000 hrawng ah “Salai” le “Mai” hi kan miphun min ah ilak cio ding a si tiah a rak ttial i a rak thlah. A ttialmi le a fianter mi a ttha ngai. Al awk um lo a si ko. Kan cohlan duh le duh lo, le kan ilak duh le duh lo lawng a tangmi a si. Tukum 2007 chung zong ah cu lio ta cu a rak thlah tthan. Nan rel cio ko lai. Anih a issue cu “Salai” le “Mai” hi Chinmi dihlak nih ilak dih usih law ti a si. Karen nih “Saw” le “Naw” an i lak bantuk khin Laimi dihlak nih “Salai” le “Mai” cu ilak dih usihlaw ti hi ka duhbak mi a si ve. Za ah za in ka dirkamh i Salai Vantu proposal hi tlam a tling te lai ti ruahchannak ka ngei.
Atu kei ka issue cu phundang deuh, kan min kan ttialning kong i kan tlaunak kong tu a si. Kong dang a lo nain aa pehtlai mi an si. An i tthen kho lo. Laimi hi miphun phunkhat kan si ve ahcun kan sining dirkamh kan hau. Biahmaisa ah ka chim cang bantuk in kan dirkamhning le zohkhenhding hna lak ah hi kan min kan isakning le kan ittialning hi kan miphun dirkamhnak pakhat a si ve. Salai Vantu chimmi “Salai” le “Mai” hi Chinmi dihlak in ilak kho usih law, kan pupa chan in min kan isakning le kan ittialning tein zul kho usih law zeitluk indah kan feh chin hnga!
L Sui Kung Ling
7 October 2007
LAI PHUNPI NI AA THAWKNAK
LAI PHUNPI NI AA THAWKNAK
By Pu Sang Vung (Mang Ling pa)
Hakha vuanthawk bawipa nih Lairam uknak kong caih ding a si caah 17-02-1948 ah Falam nan phan dih lai, tiah Hakha peng ramuk le khuabai vialte ca a kan pek. Hi caan lio hi Leitak ramukbawi ka ttuan lio a si. Keimah pumpak hrimhrim in aa telmi ka si i thil umkalning hi ka theih dih nawn caah von tial ve ka duh nak hi a si.
Hi caan lioah hin Lairam ah peng panga a um. Tiddim, Falam, Hakha, Paletwa le kanpelet lawng an si. 1949 ah Hakha peng a kauh tuk caah Matupi peng thar an pek. 1960 ah Mindat kha peng thar ah an ser. Tonzang le Thantlang hi 1965 ah peng thar an hmu ti a si ko nain, an fehter taktak cu March 2, 1966 ah a si.
Cuticun, Hakha vuanthawk zung in ca kan hmuh bantukin Hakha peng chung ramuk le khuabawi vialte cu 14-02-1948 ah Falam kan phan. Falam khua kan khat ko. Hi meting lio i khualtlung vialte eidin awk, an riahnak hmun a zohkhenhtu le khuakhangtu ah an thimmi cu Pu Thang Sun (SAT) a si i, amah hi General manager an ti. 18-02-1948 cu ramukbawi zong an thlun dih rih lo hlei ah khual tlunnak inn le eidin tuaktan le a tlungmi cazin laak a si caah meting tuah a si rih lo.
19-02-1948 zinglei suimilam 10 in meting cu thawk a si. Falam cerhmun ah kan tuah. Meting hruaitu hna cu; 1. Pu Vomtu Maung (Lai vuanci hmasabik, Kanpelet), 2. Ex Captain Mang Tung Nung (Tiddim), 3. Pu Ral Hmung (Hakha) hna an si. Kan meting i an aupi bikmi (motto) cu – “Mirang (England) kut in kawlram nih luatnak kan hmuh cang bantukin Laimi zong nih ramuk le khuabawi kut in kan luat ve cang lai” ti hi a si.
Mirang nih anmah siangpahrang uknak phung kha Lairam ah an hman ve i ramuk le khuabawi uknak phung an kan ser piak. Ramuk le khuabawi an thih tikah an fapale nih ro an co. an fapale a hrutmi, kutkiak, kekiak an si zongah ro an co i an kan uk. Cu hlei ah sakhua, rawlrel an kan laak. Hi uknak phung hi kan Laimi luatnak le hunchonak a kan dawntu a si. Cucaah hi uknak phung tthalo hi kan raal nganbik a si. Laimi paohpoh nih kan doh cang lai. Kanmah duhmi te thim i khuabawi tuanter ding. Kum 4 ah voikhat thimnak kan tuah lai, tihi an aupi bikmi a si. Cucaah meting cu ramuk le khuabawi uknak phung dohnak meting a si kan ti ko lai. Hi kong hi pakhatnak ah Ex Captain Mang Tung Nung nih a chim. Cun Pu Ral Hmung nih a chim ve.
A thaizing kan meting peh ding a si. Ramuk le khuabawi a zulmi hna an mithi, an lalaang pawl nih ramuk le khuabawi uknak a tha ko tiin me an thlak sual lai ti an phang. Cucaah Falam vuanthawk zungin ca an chuah i Falam in 8 a hlatnak khua vialte kum 18 cung nan ra dih lai, tiah atanglei khua vialte hi ca an pek dih hna. Cu hna cu – Laizo, Thlanrawn, Zamual, Congthe, Zathlir, Lungpi, Mangkheng, Sunthla, Relsing, Tlaisun, te hna hi an si.
A thaizing 20-02-1948 ni zinglei suimilam 10 in meting thawk a si than. An auh tharmi hna kha ramuk le khuabawi uknak kan duh ti lo timi ah nan kut nan hler dih lai, tiah an cawn piak hmasa hna. Ramuk le khuabawi uknak kan duh ti lo, tiah an auter hna. Cu hnu cun kut hlernak an tuah. Hakha le Falam in ramuk khuabawi uknak phung a tha ko tiin mi tlawmte nih kut an hler ve.
Meting ah biachahnak an tuahmi hna cu:
Nan khua cio nan phak cangka in khuapi meting nan tuah lai i Falam khua i kan caihmi le biachahnak hi khuami vialte nan chimh dih hna lai.
Ramuk phung a um ti lai lo.
Khuabawi hi mi zapi duhmi 2 chungah pakhat me tam deuh a hmuhmi kha a si lai i, vuanthawk zing ah a min nan pek lai.
Ramuk le khuabawi nih an in khawlh tawnmi hna sakhua rawlrel vialte nihin thawk in pek ti lo ding a si lai.
Hi a cunglei biachahning bantukin Hakha peng ah khuabawi an thim dih.
Hi caan lio ah aa telmi ramuk le khuabawi hi kum upa lawngte an si caah nihin ah hin a nung rihmi ka thei hna lo. Hakha peng cun keimah lawng hi a nung rihmi ka si rua ka ti. Hihi Lai Phunpi Ni aa thawkning cu a si.
Cun, a min kong hi tial ka duh rih. Lai Phunpi Ni kan timi hi kanmah Hakha, Falam, Thantlang ca lawng tuak ahcun a hmaan ko lai nain Laimi dihlak caah cun tlam a tling deuh rua lo, tiah ka ruah. Zeicatiah Lairam ah peng 9 kan um i Tiddim le Tonzang nih Zo an i ti. Kanpelet le Mindat nih Cho an i ti. Paletwa nih Khami an i ti. Matu nih Matu an i ti. Cun kawl zong nih ‘Chin’ an kan ti i mirang zong nih ‘Chin’ an kan ti fawn. Hlan lio zongah Chin ziza vuanci zung nih Yenkung ah Lai Phunpi Ni an tuah zungzal i ‘Lai Phunpi Ni’ an ti bal lo. “Chin National Day” an ti lengmang kha kan hngalh. Peng thum nih Lai tiah kan i auh i pengruk nih a dangdang cio in min an i sak dih. Cucaah, peng pathum lawng siloin Laimi dihlak a huap khomi “Chin Phunpi Ni” ti tu hi hmang deuh usih law a tha deuh hnga maw, ti ka ruat tawn.
Note: A ttial ni le caan ka thei lo. Rungcin in group ah 9 Feb 2007 i an thlahmi mi ning in chiahmi a si.
By Pu Sang Vung (Mang Ling pa)
Hakha vuanthawk bawipa nih Lairam uknak kong caih ding a si caah 17-02-1948 ah Falam nan phan dih lai, tiah Hakha peng ramuk le khuabai vialte ca a kan pek. Hi caan lio hi Leitak ramukbawi ka ttuan lio a si. Keimah pumpak hrimhrim in aa telmi ka si i thil umkalning hi ka theih dih nawn caah von tial ve ka duh nak hi a si.
Hi caan lioah hin Lairam ah peng panga a um. Tiddim, Falam, Hakha, Paletwa le kanpelet lawng an si. 1949 ah Hakha peng a kauh tuk caah Matupi peng thar an pek. 1960 ah Mindat kha peng thar ah an ser. Tonzang le Thantlang hi 1965 ah peng thar an hmu ti a si ko nain, an fehter taktak cu March 2, 1966 ah a si.
Cuticun, Hakha vuanthawk zung in ca kan hmuh bantukin Hakha peng chung ramuk le khuabawi vialte cu 14-02-1948 ah Falam kan phan. Falam khua kan khat ko. Hi meting lio i khualtlung vialte eidin awk, an riahnak hmun a zohkhenhtu le khuakhangtu ah an thimmi cu Pu Thang Sun (SAT) a si i, amah hi General manager an ti. 18-02-1948 cu ramukbawi zong an thlun dih rih lo hlei ah khual tlunnak inn le eidin tuaktan le a tlungmi cazin laak a si caah meting tuah a si rih lo.
19-02-1948 zinglei suimilam 10 in meting cu thawk a si. Falam cerhmun ah kan tuah. Meting hruaitu hna cu; 1. Pu Vomtu Maung (Lai vuanci hmasabik, Kanpelet), 2. Ex Captain Mang Tung Nung (Tiddim), 3. Pu Ral Hmung (Hakha) hna an si. Kan meting i an aupi bikmi (motto) cu – “Mirang (England) kut in kawlram nih luatnak kan hmuh cang bantukin Laimi zong nih ramuk le khuabawi kut in kan luat ve cang lai” ti hi a si.
Mirang nih anmah siangpahrang uknak phung kha Lairam ah an hman ve i ramuk le khuabawi uknak phung an kan ser piak. Ramuk le khuabawi an thih tikah an fapale nih ro an co. an fapale a hrutmi, kutkiak, kekiak an si zongah ro an co i an kan uk. Cu hlei ah sakhua, rawlrel an kan laak. Hi uknak phung hi kan Laimi luatnak le hunchonak a kan dawntu a si. Cucaah hi uknak phung tthalo hi kan raal nganbik a si. Laimi paohpoh nih kan doh cang lai. Kanmah duhmi te thim i khuabawi tuanter ding. Kum 4 ah voikhat thimnak kan tuah lai, tihi an aupi bikmi a si. Cucaah meting cu ramuk le khuabawi uknak phung dohnak meting a si kan ti ko lai. Hi kong hi pakhatnak ah Ex Captain Mang Tung Nung nih a chim. Cun Pu Ral Hmung nih a chim ve.
A thaizing kan meting peh ding a si. Ramuk le khuabawi a zulmi hna an mithi, an lalaang pawl nih ramuk le khuabawi uknak a tha ko tiin me an thlak sual lai ti an phang. Cucaah Falam vuanthawk zungin ca an chuah i Falam in 8 a hlatnak khua vialte kum 18 cung nan ra dih lai, tiah atanglei khua vialte hi ca an pek dih hna. Cu hna cu – Laizo, Thlanrawn, Zamual, Congthe, Zathlir, Lungpi, Mangkheng, Sunthla, Relsing, Tlaisun, te hna hi an si.
A thaizing 20-02-1948 ni zinglei suimilam 10 in meting thawk a si than. An auh tharmi hna kha ramuk le khuabawi uknak kan duh ti lo timi ah nan kut nan hler dih lai, tiah an cawn piak hmasa hna. Ramuk le khuabawi uknak kan duh ti lo, tiah an auter hna. Cu hnu cun kut hlernak an tuah. Hakha le Falam in ramuk khuabawi uknak phung a tha ko tiin mi tlawmte nih kut an hler ve.
Meting ah biachahnak an tuahmi hna cu:
Nan khua cio nan phak cangka in khuapi meting nan tuah lai i Falam khua i kan caihmi le biachahnak hi khuami vialte nan chimh dih hna lai.
Ramuk phung a um ti lai lo.
Khuabawi hi mi zapi duhmi 2 chungah pakhat me tam deuh a hmuhmi kha a si lai i, vuanthawk zing ah a min nan pek lai.
Ramuk le khuabawi nih an in khawlh tawnmi hna sakhua rawlrel vialte nihin thawk in pek ti lo ding a si lai.
Hi a cunglei biachahning bantukin Hakha peng ah khuabawi an thim dih.
Hi caan lio ah aa telmi ramuk le khuabawi hi kum upa lawngte an si caah nihin ah hin a nung rihmi ka thei hna lo. Hakha peng cun keimah lawng hi a nung rihmi ka si rua ka ti. Hihi Lai Phunpi Ni aa thawkning cu a si.
Cun, a min kong hi tial ka duh rih. Lai Phunpi Ni kan timi hi kanmah Hakha, Falam, Thantlang ca lawng tuak ahcun a hmaan ko lai nain Laimi dihlak caah cun tlam a tling deuh rua lo, tiah ka ruah. Zeicatiah Lairam ah peng 9 kan um i Tiddim le Tonzang nih Zo an i ti. Kanpelet le Mindat nih Cho an i ti. Paletwa nih Khami an i ti. Matu nih Matu an i ti. Cun kawl zong nih ‘Chin’ an kan ti i mirang zong nih ‘Chin’ an kan ti fawn. Hlan lio zongah Chin ziza vuanci zung nih Yenkung ah Lai Phunpi Ni an tuah zungzal i ‘Lai Phunpi Ni’ an ti bal lo. “Chin National Day” an ti lengmang kha kan hngalh. Peng thum nih Lai tiah kan i auh i pengruk nih a dangdang cio in min an i sak dih. Cucaah, peng pathum lawng siloin Laimi dihlak a huap khomi “Chin Phunpi Ni” ti tu hi hmang deuh usih law a tha deuh hnga maw, ti ka ruat tawn.
Note: A ttial ni le caan ka thei lo. Rungcin in group ah 9 Feb 2007 i an thlahmi mi ning in chiahmi a si.
HNIANG, THO, HLUKHLA
HNIANG, THO, HLUKHLA
Pu Tan Ki (Sakta)
Biahmaithi
Laimi (Chin) hi miphun phun khat te kan si ko nain,kan umnak tlang le tiva hawrkuang hna nih an kan dan caah, kan holh cu adang dih. Asinain Laimi phun tam deuh cu tlangcung ummi kan si bantuk in kan lothloh kan thingphawrh, kan eidin, kan khuasak, kan hni puan aih le phunglam hna ah hin cun aa khat dih.
Cucaah miphun khat le unau chuak khat kan si nak hi kan tuah sermi vialte nih hin alangh ter dih. Hlan lio ka pupa le hna hi lothlo mi an si bantuk in lopil an tlak tik ah, cu lopil kha lopil tiah lopil hmun kha an ngei hna i cu lopil cu an tlak tik ah kum thum tiang lawng thloh phung a si.mah cu pil khat an ti. Cu a kum khat nak cu ¡°ringkum ¡° an ti i phiang kan cin ah cun ¡°phiang kum ¡° ti zong in ti a si. Asinain faang, fangvawi , adangdang zil mai tibantuk zong hmun khat ah cin khawh an si.
A kum hnihnak cu Ra kum, le a kum thumnak cu Mim kum,an ti i hi kum 2 nak le kum 3 nak cu locul ti zong in ti an si. An nunchung khuasak nak i a herh bik mi cu ngandam le lothlawh i paw icawm khawh hi biapi bik a si ko caah damnak le rawl ngeih nak caah Laiphung te in cubantuk in kan tuah ah hin a tha lai tiah mithi le minung kar le minung le khuahrum hna kar ah lamkaltu an um ve. Cuhnacu;- 1. Khuavang . 2. Litinh thiam mi. 3. Mang ih thiam mi. 4. Dong khawh thiam mi. 5. Thi nung hlanh a thiam mi. 6. Mifim tiah an ti mi hna, chimnak zulh in rian an tuan hna i khua an sa hna.
Cu an biakchawnh mi hna cu;- 1. Pinu. 2. Cangcu (tangtu), 3. Khuachia. 4. Khuahrum . 5. Lasii tibantuk hna an si i hi hna hi Zin le Khua an ti hna. Cu mit in hmuh khawhlo mi Pathian tinak ah;- 1. Cunghlum. 2. Dingthlu ( Lairel) 3. Dangh zing. 4. Khualul. 5. Zungnu ( Khuanu) 6. Khuazung , 7. Lulpi, 8. Sanglai, tibantuk in min an ngei.
Hi zin le khua ( khuazing) sinah hin tihzah bu tein biak chawnhnak cu amah le a caan ning te in an tuah. Cu hnu cun; 1. Lopil nam, 2. Lobawl (lo raithawi) 3. Cinthlak thawi, 4. Cileh pi 5. Cileh te, 6. Lo ar thah, 7, Ci hring kau, 8. Buk bawl ti bantuk hna an si.
Hi bantuk in rawlawk thlaizun ca le damnak caah thawinak cu an tuah. Lopil nam cu khuapi ca in tlang bawi nih sia in thlacam thawi nak an tuah. Cu hnu cun pumpak cio in lo bawlnak cu an tuah.than i mah dih cun mah le lo hmun cio cu vah a si. Lopil nam ti lo a dang thawinak hna hi cu mah le pumpak cio in tuah mi lawngte an si.
LOPIL NAM I THLACAMNAK
Maw..cakeirawn (lopil min) aw.. siapi in fawh ee.. lopil kan nam ee.. kumtha kum voi ter law¡¦ rawl awk kan ngeih ter law.. zilruang zaam law.. mairuang zaam law.. favui fual law¡¦ bahnah tlam law¡¦kawm fo sau law.. asawm kan pe law.. azaa kan pe law.. kan daw law.. kan hria law.. lunun kan pe law¡¦ngandam kan pe law.. nalung um hlah law.. nathin um hlah law¡¦ na sip tuah hlah law.. na sir tuah hlah law.. lunun in kan tuan ter law.. ngandam in kan tuan ter law..tiah tlang bawi nih khuapi caah thla cu a cam.
CILEH THLACAMNAK
Ka arhli sen le ka fangzu pi in thlaikho ci kan leh ah hin ee.. kan cawm law kan king law.. thlipi le rialpi him ter law.. zuu hmur tem law.. vaa hmur tem law.. saram kaa hup law.. nilum tha le ruah hangthlum in fawh hnai na khal lai ee.. ro in caar hlah law.. thu in man hlah law.. tiah mah le lo hmun ca cio ah thla cu an cam. Cithlak raithawi hi lo an duah ka March le April ah si dawh a si. Cilehpi le cilehte cu thlai kheuh an langh hnu June le July thla ah tuah dawh a si.
HNIANG
Hniang cu rawl awk thlaizun he pehtlai in ahmasa bik tuah mi puai pakhat a si. An cin an thlak mi rawl awk thlaizun hna kha an cu an za i an biak mi Khuazing sinah tharcangh ( tharchuah) hmasa lo ah cun thar rak te chung phung a si lo. Khuapi caah tlang bawi nih vokpi in thlacam thawinak an tuah hnu lawng ah hniang puai cu tuah i thar cu teh phung a si. Hniang ti mi hi Sakta khua mi nih cun ¡°Ancangh¡± an tii a thla zong kha ¡°Ancangh¡± thla an ti. Tisik an hnah an za cang i thar kan chuah ( pek) thar kan cangh tinak khi a si.
Hakha, Thantlang, Zokhua le adang dang khua hna nih hniang an timi zong hi kan dawt bik cem mi fahniang, fahniang phorh cu ( phawrh za) tinak in auh fawinak ah Hniang tiah ti hna selaw a dawh, Hniang thlacamnak cu lopil nam thlacamnak he aa khat. Lotuk lovah phul hrawh in tisik anhnah an zat hlan deuhah, thar te manh lo in a thi mi chungkhar an um a si ah cun a za mi thlai thar te te in mihti rawl hunh nak zong a um ve. Tharcangh a si caah mah puai hi THLAITHAR puai cu a si. Kum vawi tak tak a si rih lo caah tho puai bantuk cun tuah a si lo. Hniang cu thlapa huncho lei,August thla ah tuah a si. Hi hniang thla, thlapa hunchuk lei ah cun canrel thereng zong an awn cang i kum vawi kan phan cang an ti tawn. Mithi a ngei mi hna cu an lung a hno i an tap tawn hna. Hniang tuah thla hi khua khat le khua khaat a lo lo i thlaithar rawl zoh in tuah a si caah September le October thla i a tuah mi khua zong an um.
THO
Tho cu lai mi vialte nih sunsak bik cem mi,Hniang puai,tuah a dih in tuah mi a si.Tho cu kum khat cung thlai kan cin mi vialte an hung za dih i rawl vial te a thar in anhmuh tikah kum a voi cang an ti i mi thi le mi nung hmun khat te ah, rawlthar kan i hrawm an ti i, puai an tuah .Mi thi an tho tinak ah,¡±Tho¡±, an ti. Cin thlak mi an cut a zaat kha,Kum voi cang an ti. Caan relnak , kum relnak, an hman caah, ¡°kum thar¡± ti zong a si. Pakhat le pakhat docawi thlai pat nak a um tik zong ah, kum vawi ah, kan cham te lai an ti nak kha a si cu.
Tho cu thlaithar tho puai a si lo. Thlaithar ti mi cu cin thlak mi ti sik anhnanh an zat ka,thar va cangh kha ti duh nak a si i ,Tho cu rawl thar puai a si. Cin thlak mi thlairawl vial te an cu an za cang ti duh nak a si i, rawl thar tho caah raithawi thla cam nak tuah a um ti lo.Hniang i, thla cam thawi nak tuah mi kha i rinh a si ko.
Mi thi hunh mi ca lawng ah, mi thi a ngai mi hna nih thla cam nak an tuah.Baibal ca hlun chung i Isreal mi phun hna i an rai thawi nak le a tu Krifa kan si hnu ah , thih hnu thawh than nak cawn piak mi zong hi, kan pu pa hna zumh ning le thuah ser mi he hin a khat pah ko. A si ning tak tak an rak hngalh khawh lo tu kha a si. Van cung khua a um ti kha an hngal lo i, mi thi an um nak cu, 1.Zing hmu 2.Bual tual 3.Zing phul 4. Ri zung 5.Zingrawn tiah hi hna hi mi thi khua tiah an ti.
Cu mi thi hna cu mit in hmuh khawh lo mi, Rau in , an um i, an nun cang a hmun ko tiah an zumh.(Thla cu nunnak a si ve i a dang te in chim a si ve ) Thlarau tiah a ti lo.Tho cu ni 4 in ni 5 tiang a tuah mi khua zong an um i a tam bik hngalh khawhmi cu ni (3) a si. Tho ni min sak mi hngalh khawh mi hna ah;-
(A) 1. Tho ni 2. Tho dangh ni 3. Thian ni.
(B) 1. Thi hun ni 2. Mithi hunh ni. 3. Mithi thlah ni.
(C) 1. Thla Tlun hun ni. 2. Hun pi ni. 3. Thi Thlah ni.
(D) 1. Thi timh ni. 2.Thutpi (Topi) ni. 3. Lam Lai sial ni.4. Saar ulh ni. 5. Thi thlah ni , hna hi an si.
Tho ah cun mithi an tho than tiah an zumh caah cun mithi a ngei mi hna nih mah le ti khawhmi rawl, sa, le thei tlai hna an ngeih chun mi cu a phun tling tein mithi cu rawl ei fate minung ei hlan kuangka thlang ah an hunh. Cu hnu cun mithi ngei mi chungkhar in thlacam thiam mi pakhat khat nih hi ti hin thla an cam:-
¡°Hung u law¡¦ Hung u law..rawl ee ..kan hunh hna hi ee¡¦ading ding ee.. a ei ding ee¡¦i ko u law¡¦i au u law¡¦nantling in ee..tlunnak a ngei lo mi ee¡¦kainak a ngei lo mi ee¡¦¡± tiah an cam. Kha chung kha, kha rawl pawngah minung uico i chawk hlah ulaw ti a si. Thothe nih a tlanh ah cun mithi nih an ei an ti i an lung a hmui ngai. .Bawngte le Muva van lai ah an rat chel ah cun ik thluahmah in an tap tawn. Mithi kha Bawngva in le Mupi in an ra tiah an ruah i dam tein va kal u law tiah an ti tawn hna.
Caan tlawnpal ah khan thlacam tu nih cun ¡°Nan ding bang ee¡¦. Nan ei bang ee¡¦.him u law¡¦.i hlawm u law¡¦tiah a ti tan hna. Cudihcun minung nih cun an ei ve. Thi tonh mi inn poh ahcun ruak humh te bang kin kan to pi hna an ti i abu abu in an vak duah hna. Hawi lak ah khua sa kho deuh nih Lamserh an tuah i ruakha tlak le paih pawl zong an ser. Khat lei ah nuamhnak khat lei ah tah nak le ngeih chiat nak he can cu an hmang cio hna.
Cu ti cun Tho a donghnak thithlah ni cu a phan. Thaithawh hun dih thithlah zingah mi thi kha mi nung khua lei i a tlung te bang khin an timh tuah hnna. Sei chungah thilri a herh deuh deuh mi vialte an sanh i seihnam an hlinh,in leng par ah an chiah piak hna i va kal ai u an ti hna. Thi a ngei mi cu an tap thluah mah .Kuang le dar tum pah in meithal an thlah.Dam tein vung i kal ai u , kum vawi ah kan i tawng tan te hma lai an ti hna. Mitthli he Tho cu a dih.
Hi Tho kan ti mi hi Tidim nih Khua Do, Falam nih Fang Er ( Dawng pui), Mindat le Kanpalet hna nih Kumci an ti i a khat dih. Lai mi (Chin) kan zapi ta a si.
Tho puai hi Hakha khua pi ah, AD 1950 hrawng tiang le hmun dang ka dang ah AD 1958 hrawng tiang hi cu tlanlio kan pu kan pa le tuah tawn ning tein rak tuah cio a si ko nain AD 1958 hnu cun Lairam a cheu ah Pathian bia le bia lo a zat a um cnag i Pathian bia mi hna nih Tho cu tuah ti lo in an um i Pathian bia lo( Lai phung um) mi lawng nih a rak tuah.
Cucaah Pastor le Krifa u pa hna nih Lai phun in tuah tawn mi Tho hi Lai phung in tuah si ti hlah sehlaw Tho canah Thlaithar Tho tiin tuah si cang sehtiah letin a can cu Novembet thla ah siseh tiin bia chah nak hi ngeih dawh (um dawh) a si.
Cucaah 1958 hnu cun Tho cu a lo i Thlaithar Tho tiin nihin ni can tiang tuah a si.A tu ah Lai phung in Tho tiah tlei cia Rev. S. Van Hre le Hakha khua nu khua pa hruai nakin October thla thlapa lai canah Hakha khua pi ah tuah a si ve.Hiti a si ah cun Lai Tho hi pahnih ngeih ban tuk kan si.Hlan lio ah Pathian bia le bia lo an i zat hrawng hrang a si caah Pathian phung hi dawn khan tu si sual lai tiah ruah nak a um caah Thlaithar Tho tiin rak let hnaseh law a dawt. Cucaah ruah than a hau mi cu nihin Lairam Krifa um tu ning kan zoh ah cun Lai mi tam deuh cu Krifa an si cang i hlan lio Krifa hruai tu hna nih an rak phanmi Krifa phung le lam a dawn khan tu a si sual lai ti i an rak ruah mi hi a tu ah cun phan awk a si ti lo. Tawhlanzi Council chan ah Lai mi phun kum thar a si an ti i Lai ram chung zung vialte ni (3) chung zung an khar dih. Tidim le Falam nih cun sung lawi tein kum tin an tuah i an cawnglawmh zungzal. Zeihmanh a ruat ve lo mi Lai mi a cheu nih cun Tidim le Falam taa a si tiah a ruat mi zong an um. Kan cung lei i uktu bawi hna hmanh nih Lai mi phun caah ni sung lawi a si an ti i October 18,19,20 ni thum cung nizerh ulh nak an rak tuah mi hmanh kha zeitluk lawmh nak dah a si.Cucaah Krifa phung in Thlaithar Tho an ti mi cu let than in Lai Tho a si lo ah Lai kum thar tiah ti ve hna sehlaw tiah ruah nak chuah duh mi a si.Thlaithar kan ti mi hi cu, Hniang- deuh tukha a si ko.Zeicahtiah thar teh hnsu ah,thlaithar tiin, tuah than phung a si ti lo.Tho tuah hi khua khat khua khat a khah lo caah November le December thla ah a tuah mi khua zong an um.
HLUKHLA
Hlukhla cu vaurawng, chawkhlei, le faiceu hna an par lio April, May thla hrawng ah tuah mi a si. Mithi terh tuamnak he a tlai mi a si ve caah laam serh, ruakhatlak, sariahthawh le ngahringdawi te hna hi khua sa kho deuh nih cun Tho nak hmanh in Hlukhla ah hin tam deuh cun an tuah tawn.THO bantuk in ni 4 ni 5 a tuah mi khua zong an um i tuah tawn mi cu ni 3 a si.tlangbawi nih khuapi caah vokpi in thlacamnak an tuah.
Cucaah khuachuah hauka le tlang lam vialte thiang te in an thlawh dih. Hau leng i a ummi thlan siseh lungdonh siseh, mah le chungkhar cio in an thlawh dih. Mah thlan lungdongh par ah cun, changvut, theithu, banhla, fuu tibantuk kha an chiah hna i, mithi cu an hunh hna. Thlan le lungdonhthlawh ah hin pul thi mi thlan, lungdonh lawng thlawh phung a si. Hibantuk in khua chuah, hauka le tlang lam pi hi kum khat vawi hnih lengmang THO le Hlukhla caan ah hin an thlawh tawn hna. Ahlan kan pupa le hna chan ah cun khua chuah le hauka cu an thlawh an remh tawn hna i rumra an ngei ngai ngai. A tu can ah cun zei hmanh ah kan ruat ti hna lo. Hi zong hi kan nunphung zei ah kan rel lo khi a si. Hlukhla tuah cu THO he a khat i a thlacamnak cu Hniang he aa khat.
(Rev. Za Ling chim mi le phunglam atheimi pupa pawl chim chinnak in Sakta khua kan tuahning in ka hlathlai mi a si; 6.10.2004 ni ah a tial mi a si).
Pu Tan Ki (Sakta)
Biahmaithi
Laimi (Chin) hi miphun phun khat te kan si ko nain,kan umnak tlang le tiva hawrkuang hna nih an kan dan caah, kan holh cu adang dih. Asinain Laimi phun tam deuh cu tlangcung ummi kan si bantuk in kan lothloh kan thingphawrh, kan eidin, kan khuasak, kan hni puan aih le phunglam hna ah hin cun aa khat dih.
Cucaah miphun khat le unau chuak khat kan si nak hi kan tuah sermi vialte nih hin alangh ter dih. Hlan lio ka pupa le hna hi lothlo mi an si bantuk in lopil an tlak tik ah, cu lopil kha lopil tiah lopil hmun kha an ngei hna i cu lopil cu an tlak tik ah kum thum tiang lawng thloh phung a si.mah cu pil khat an ti. Cu a kum khat nak cu ¡°ringkum ¡° an ti i phiang kan cin ah cun ¡°phiang kum ¡° ti zong in ti a si. Asinain faang, fangvawi , adangdang zil mai tibantuk zong hmun khat ah cin khawh an si.
A kum hnihnak cu Ra kum, le a kum thumnak cu Mim kum,an ti i hi kum 2 nak le kum 3 nak cu locul ti zong in ti an si. An nunchung khuasak nak i a herh bik mi cu ngandam le lothlawh i paw icawm khawh hi biapi bik a si ko caah damnak le rawl ngeih nak caah Laiphung te in cubantuk in kan tuah ah hin a tha lai tiah mithi le minung kar le minung le khuahrum hna kar ah lamkaltu an um ve. Cuhnacu;- 1. Khuavang . 2. Litinh thiam mi. 3. Mang ih thiam mi. 4. Dong khawh thiam mi. 5. Thi nung hlanh a thiam mi. 6. Mifim tiah an ti mi hna, chimnak zulh in rian an tuan hna i khua an sa hna.
Cu an biakchawnh mi hna cu;- 1. Pinu. 2. Cangcu (tangtu), 3. Khuachia. 4. Khuahrum . 5. Lasii tibantuk hna an si i hi hna hi Zin le Khua an ti hna. Cu mit in hmuh khawhlo mi Pathian tinak ah;- 1. Cunghlum. 2. Dingthlu ( Lairel) 3. Dangh zing. 4. Khualul. 5. Zungnu ( Khuanu) 6. Khuazung , 7. Lulpi, 8. Sanglai, tibantuk in min an ngei.
Hi zin le khua ( khuazing) sinah hin tihzah bu tein biak chawnhnak cu amah le a caan ning te in an tuah. Cu hnu cun; 1. Lopil nam, 2. Lobawl (lo raithawi) 3. Cinthlak thawi, 4. Cileh pi 5. Cileh te, 6. Lo ar thah, 7, Ci hring kau, 8. Buk bawl ti bantuk hna an si.
Hi bantuk in rawlawk thlaizun ca le damnak caah thawinak cu an tuah. Lopil nam cu khuapi ca in tlang bawi nih sia in thlacam thawi nak an tuah. Cu hnu cun pumpak cio in lo bawlnak cu an tuah.than i mah dih cun mah le lo hmun cio cu vah a si. Lopil nam ti lo a dang thawinak hna hi cu mah le pumpak cio in tuah mi lawngte an si.
LOPIL NAM I THLACAMNAK
Maw..cakeirawn (lopil min) aw.. siapi in fawh ee.. lopil kan nam ee.. kumtha kum voi ter law¡¦ rawl awk kan ngeih ter law.. zilruang zaam law.. mairuang zaam law.. favui fual law¡¦ bahnah tlam law¡¦kawm fo sau law.. asawm kan pe law.. azaa kan pe law.. kan daw law.. kan hria law.. lunun kan pe law¡¦ngandam kan pe law.. nalung um hlah law.. nathin um hlah law¡¦ na sip tuah hlah law.. na sir tuah hlah law.. lunun in kan tuan ter law.. ngandam in kan tuan ter law..tiah tlang bawi nih khuapi caah thla cu a cam.
CILEH THLACAMNAK
Ka arhli sen le ka fangzu pi in thlaikho ci kan leh ah hin ee.. kan cawm law kan king law.. thlipi le rialpi him ter law.. zuu hmur tem law.. vaa hmur tem law.. saram kaa hup law.. nilum tha le ruah hangthlum in fawh hnai na khal lai ee.. ro in caar hlah law.. thu in man hlah law.. tiah mah le lo hmun ca cio ah thla cu an cam. Cithlak raithawi hi lo an duah ka March le April ah si dawh a si. Cilehpi le cilehte cu thlai kheuh an langh hnu June le July thla ah tuah dawh a si.
HNIANG
Hniang cu rawl awk thlaizun he pehtlai in ahmasa bik tuah mi puai pakhat a si. An cin an thlak mi rawl awk thlaizun hna kha an cu an za i an biak mi Khuazing sinah tharcangh ( tharchuah) hmasa lo ah cun thar rak te chung phung a si lo. Khuapi caah tlang bawi nih vokpi in thlacam thawinak an tuah hnu lawng ah hniang puai cu tuah i thar cu teh phung a si. Hniang ti mi hi Sakta khua mi nih cun ¡°Ancangh¡± an tii a thla zong kha ¡°Ancangh¡± thla an ti. Tisik an hnah an za cang i thar kan chuah ( pek) thar kan cangh tinak khi a si.
Hakha, Thantlang, Zokhua le adang dang khua hna nih hniang an timi zong hi kan dawt bik cem mi fahniang, fahniang phorh cu ( phawrh za) tinak in auh fawinak ah Hniang tiah ti hna selaw a dawh, Hniang thlacamnak cu lopil nam thlacamnak he aa khat. Lotuk lovah phul hrawh in tisik anhnah an zat hlan deuhah, thar te manh lo in a thi mi chungkhar an um a si ah cun a za mi thlai thar te te in mihti rawl hunh nak zong a um ve. Tharcangh a si caah mah puai hi THLAITHAR puai cu a si. Kum vawi tak tak a si rih lo caah tho puai bantuk cun tuah a si lo. Hniang cu thlapa huncho lei,August thla ah tuah a si. Hi hniang thla, thlapa hunchuk lei ah cun canrel thereng zong an awn cang i kum vawi kan phan cang an ti tawn. Mithi a ngei mi hna cu an lung a hno i an tap tawn hna. Hniang tuah thla hi khua khat le khua khaat a lo lo i thlaithar rawl zoh in tuah a si caah September le October thla i a tuah mi khua zong an um.
THO
Tho cu lai mi vialte nih sunsak bik cem mi,Hniang puai,tuah a dih in tuah mi a si.Tho cu kum khat cung thlai kan cin mi vialte an hung za dih i rawl vial te a thar in anhmuh tikah kum a voi cang an ti i mi thi le mi nung hmun khat te ah, rawlthar kan i hrawm an ti i, puai an tuah .Mi thi an tho tinak ah,¡±Tho¡±, an ti. Cin thlak mi an cut a zaat kha,Kum voi cang an ti. Caan relnak , kum relnak, an hman caah, ¡°kum thar¡± ti zong a si. Pakhat le pakhat docawi thlai pat nak a um tik zong ah, kum vawi ah, kan cham te lai an ti nak kha a si cu.
Tho cu thlaithar tho puai a si lo. Thlaithar ti mi cu cin thlak mi ti sik anhnanh an zat ka,thar va cangh kha ti duh nak a si i ,Tho cu rawl thar puai a si. Cin thlak mi thlairawl vial te an cu an za cang ti duh nak a si i, rawl thar tho caah raithawi thla cam nak tuah a um ti lo.Hniang i, thla cam thawi nak tuah mi kha i rinh a si ko.
Mi thi hunh mi ca lawng ah, mi thi a ngai mi hna nih thla cam nak an tuah.Baibal ca hlun chung i Isreal mi phun hna i an rai thawi nak le a tu Krifa kan si hnu ah , thih hnu thawh than nak cawn piak mi zong hi, kan pu pa hna zumh ning le thuah ser mi he hin a khat pah ko. A si ning tak tak an rak hngalh khawh lo tu kha a si. Van cung khua a um ti kha an hngal lo i, mi thi an um nak cu, 1.Zing hmu 2.Bual tual 3.Zing phul 4. Ri zung 5.Zingrawn tiah hi hna hi mi thi khua tiah an ti.
Cu mi thi hna cu mit in hmuh khawh lo mi, Rau in , an um i, an nun cang a hmun ko tiah an zumh.(Thla cu nunnak a si ve i a dang te in chim a si ve ) Thlarau tiah a ti lo.Tho cu ni 4 in ni 5 tiang a tuah mi khua zong an um i a tam bik hngalh khawhmi cu ni (3) a si. Tho ni min sak mi hngalh khawh mi hna ah;-
(A) 1. Tho ni 2. Tho dangh ni 3. Thian ni.
(B) 1. Thi hun ni 2. Mithi hunh ni. 3. Mithi thlah ni.
(C) 1. Thla Tlun hun ni. 2. Hun pi ni. 3. Thi Thlah ni.
(D) 1. Thi timh ni. 2.Thutpi (Topi) ni. 3. Lam Lai sial ni.4. Saar ulh ni. 5. Thi thlah ni , hna hi an si.
Tho ah cun mithi an tho than tiah an zumh caah cun mithi a ngei mi hna nih mah le ti khawhmi rawl, sa, le thei tlai hna an ngeih chun mi cu a phun tling tein mithi cu rawl ei fate minung ei hlan kuangka thlang ah an hunh. Cu hnu cun mithi ngei mi chungkhar in thlacam thiam mi pakhat khat nih hi ti hin thla an cam:-
¡°Hung u law¡¦ Hung u law..rawl ee ..kan hunh hna hi ee¡¦ading ding ee.. a ei ding ee¡¦i ko u law¡¦i au u law¡¦nantling in ee..tlunnak a ngei lo mi ee¡¦kainak a ngei lo mi ee¡¦¡± tiah an cam. Kha chung kha, kha rawl pawngah minung uico i chawk hlah ulaw ti a si. Thothe nih a tlanh ah cun mithi nih an ei an ti i an lung a hmui ngai. .Bawngte le Muva van lai ah an rat chel ah cun ik thluahmah in an tap tawn. Mithi kha Bawngva in le Mupi in an ra tiah an ruah i dam tein va kal u law tiah an ti tawn hna.
Caan tlawnpal ah khan thlacam tu nih cun ¡°Nan ding bang ee¡¦. Nan ei bang ee¡¦.him u law¡¦.i hlawm u law¡¦tiah a ti tan hna. Cudihcun minung nih cun an ei ve. Thi tonh mi inn poh ahcun ruak humh te bang kin kan to pi hna an ti i abu abu in an vak duah hna. Hawi lak ah khua sa kho deuh nih Lamserh an tuah i ruakha tlak le paih pawl zong an ser. Khat lei ah nuamhnak khat lei ah tah nak le ngeih chiat nak he can cu an hmang cio hna.
Cu ti cun Tho a donghnak thithlah ni cu a phan. Thaithawh hun dih thithlah zingah mi thi kha mi nung khua lei i a tlung te bang khin an timh tuah hnna. Sei chungah thilri a herh deuh deuh mi vialte an sanh i seihnam an hlinh,in leng par ah an chiah piak hna i va kal ai u an ti hna. Thi a ngei mi cu an tap thluah mah .Kuang le dar tum pah in meithal an thlah.Dam tein vung i kal ai u , kum vawi ah kan i tawng tan te hma lai an ti hna. Mitthli he Tho cu a dih.
Hi Tho kan ti mi hi Tidim nih Khua Do, Falam nih Fang Er ( Dawng pui), Mindat le Kanpalet hna nih Kumci an ti i a khat dih. Lai mi (Chin) kan zapi ta a si.
Tho puai hi Hakha khua pi ah, AD 1950 hrawng tiang le hmun dang ka dang ah AD 1958 hrawng tiang hi cu tlanlio kan pu kan pa le tuah tawn ning tein rak tuah cio a si ko nain AD 1958 hnu cun Lairam a cheu ah Pathian bia le bia lo a zat a um cnag i Pathian bia mi hna nih Tho cu tuah ti lo in an um i Pathian bia lo( Lai phung um) mi lawng nih a rak tuah.
Cucaah Pastor le Krifa u pa hna nih Lai phun in tuah tawn mi Tho hi Lai phung in tuah si ti hlah sehlaw Tho canah Thlaithar Tho tiin tuah si cang sehtiah letin a can cu Novembet thla ah siseh tiin bia chah nak hi ngeih dawh (um dawh) a si.
Cucaah 1958 hnu cun Tho cu a lo i Thlaithar Tho tiin nihin ni can tiang tuah a si.A tu ah Lai phung in Tho tiah tlei cia Rev. S. Van Hre le Hakha khua nu khua pa hruai nakin October thla thlapa lai canah Hakha khua pi ah tuah a si ve.Hiti a si ah cun Lai Tho hi pahnih ngeih ban tuk kan si.Hlan lio ah Pathian bia le bia lo an i zat hrawng hrang a si caah Pathian phung hi dawn khan tu si sual lai tiah ruah nak a um caah Thlaithar Tho tiin rak let hnaseh law a dawt. Cucaah ruah than a hau mi cu nihin Lairam Krifa um tu ning kan zoh ah cun Lai mi tam deuh cu Krifa an si cang i hlan lio Krifa hruai tu hna nih an rak phanmi Krifa phung le lam a dawn khan tu a si sual lai ti i an rak ruah mi hi a tu ah cun phan awk a si ti lo. Tawhlanzi Council chan ah Lai mi phun kum thar a si an ti i Lai ram chung zung vialte ni (3) chung zung an khar dih. Tidim le Falam nih cun sung lawi tein kum tin an tuah i an cawnglawmh zungzal. Zeihmanh a ruat ve lo mi Lai mi a cheu nih cun Tidim le Falam taa a si tiah a ruat mi zong an um. Kan cung lei i uktu bawi hna hmanh nih Lai mi phun caah ni sung lawi a si an ti i October 18,19,20 ni thum cung nizerh ulh nak an rak tuah mi hmanh kha zeitluk lawmh nak dah a si.Cucaah Krifa phung in Thlaithar Tho an ti mi cu let than in Lai Tho a si lo ah Lai kum thar tiah ti ve hna sehlaw tiah ruah nak chuah duh mi a si.Thlaithar kan ti mi hi cu, Hniang- deuh tukha a si ko.Zeicahtiah thar teh hnsu ah,thlaithar tiin, tuah than phung a si ti lo.Tho tuah hi khua khat khua khat a khah lo caah November le December thla ah a tuah mi khua zong an um.
HLUKHLA
Hlukhla cu vaurawng, chawkhlei, le faiceu hna an par lio April, May thla hrawng ah tuah mi a si. Mithi terh tuamnak he a tlai mi a si ve caah laam serh, ruakhatlak, sariahthawh le ngahringdawi te hna hi khua sa kho deuh nih cun Tho nak hmanh in Hlukhla ah hin tam deuh cun an tuah tawn.THO bantuk in ni 4 ni 5 a tuah mi khua zong an um i tuah tawn mi cu ni 3 a si.tlangbawi nih khuapi caah vokpi in thlacamnak an tuah.
Cucaah khuachuah hauka le tlang lam vialte thiang te in an thlawh dih. Hau leng i a ummi thlan siseh lungdonh siseh, mah le chungkhar cio in an thlawh dih. Mah thlan lungdongh par ah cun, changvut, theithu, banhla, fuu tibantuk kha an chiah hna i, mithi cu an hunh hna. Thlan le lungdonhthlawh ah hin pul thi mi thlan, lungdonh lawng thlawh phung a si. Hibantuk in khua chuah, hauka le tlang lam pi hi kum khat vawi hnih lengmang THO le Hlukhla caan ah hin an thlawh tawn hna. Ahlan kan pupa le hna chan ah cun khua chuah le hauka cu an thlawh an remh tawn hna i rumra an ngei ngai ngai. A tu can ah cun zei hmanh ah kan ruat ti hna lo. Hi zong hi kan nunphung zei ah kan rel lo khi a si. Hlukhla tuah cu THO he a khat i a thlacamnak cu Hniang he aa khat.
(Rev. Za Ling chim mi le phunglam atheimi pupa pawl chim chinnak in Sakta khua kan tuahning in ka hlathlai mi a si; 6.10.2004 ni ah a tial mi a si).
Subscribe to:
Posts (Atom)