KA ME AREM VE CANG LAI (PART-2)

Lian Hmung Sakhawng

(Atang lei hi, 17 December 2011 ah Kolkata Airport ah ka ttial mi asi. Atuzing Chihmui in Lengpui (Aizawl) Airport ah kaa thawnh. Aizawl in Kolkata ah ka hung zuang. Cun Kolkata in New Delhi lei va lanh te ding khi ka si. Delhi lei kan zuan hlan ah akar lak ah suimilam pa-nga chung cann ka ngei. Cu chung ah cun, kaa dinh pah in ka ttial mi asi.)

Atutan CNF Conference cu, kan Chin miphun tuanbia ah ro aling ve te ko lai. Chinmi kan tling: Khuachak lei le khuathlang lei, chak lei le thlang lei, nichuah lei le nitlak lei, ramchung le ramleng; Upa le mino, hruaitu le zultu, hriam atlai mi he atlailo mi he kan chuak dih. Ni-nga chung kan tuah mi conference pi nih athawng he apang he khuaza ramkip athler i, ahnih len ko. Hi ban tuk conference pi; CNF member asi cia mi he asi rih lo mi he akan pum kho tu CNF rianttuan tu upa vial te cung le, ahlei in Pu Khua Uk Lian le Col. Solomon Thang Ding cung ah lunglawmhnak ka ngei.

Conference ttian ni cu, zingkate in rawl an kan pek i, zapi cu Aizawl lei ah an cho dih. Kei belte cu, Aizawl kai ti lo in, Chihmui in Lengpui airport lei tu kaa thawh te lai, ka ti. Lian Lian nu le pa (Pu Thomas Thangno le adawngnu) nih, “duh sah te in ka kai ve te ko lai, naa thawh hlan cu in tthut pi rih ko u si”, an ka ti ii, zapi an ttian hnu in innleng ah nitlang kan to. Pu Thomas sin ah conference tluangte le hlumhlai ngai tein kan tuah khawh caah lunglawmhnak bia ka chim.

Pu Thomas nih aka thawh i, “Asi! Atu tan kan confernce cu ani le acann zong aa tawng thiam. Kan pa le: Pu Lian Uk, Dr. Za Hlei Thang le Salai Kipp te pawl nih an kan tel pi khawh mi zong nih hin thlam atlin ter khun; mi zong an lung atho khun”, ati. Cun, nihziam pi khin a um i, merh nawm te in abia avun peh: “Asinain; na thei ti maw? Hi cu 2001 January thla lio ah khua kan rak khan mi athlaici le atheipar asi ko cu!” aka ti. Khua ka ruat i; “Asi hrim!” ka ti ve. Thil ttha pakhat achuah khawh nak hnga caah hin khua fakpi in ruah le khan ahau; cun lung dawng lo tein cann sau pi chung, akum le akhua in, teima te le ngol lo tein, rian ttuan zong ahau fawn. Pu Thomas achim mi; 2001 lio kong cu ka ruat tthan ve.

Culio ah cun, Pu Thomas Thangno cu CNF Chairman arak ttuan lio asi. Kei tucu, Sweden ah sianginn ka kai i, ka dih kate arak si. Ram le miphun caah rian ttuan kaa thawh tthan cang lai, tiah India le Thailand ramri lei ah ka rak pawh hmasat lio ah asi. Ram le miphun caah rian kan ttuan lai seh kan ti asi ah cun: attuan cia mi kan hawi le sin ah ruahnak hal hmasa ahau. Cun, Thomas he cun kan hmet lio te in sainginn kai tti kan si. Kawi le dua aa daw cia mi khuptthi kan si. Haka High School ah tangriat in tanghra kan awn tiang; cun Rangoon Regional College (2) kan kai lio zong ah kum hnih chung tthen lo te in aa zul mi le aa khal mi kan rak si. Atu, acann le atikcu nih avun kan phak i, kan kawi dua te in ram le miphun caah rian ttuan kan ni thawh veve. Kumhra deng ahmun chung ah um khawh lo in, ca cawn ah kaa thawh caah; atu zei tin dah ahmun le ahma chung ah ka luh tthan lai, timi hi ka kawipa, cun kan miphun hruaitu (natioanl leader) zong asi cang mi, Thomas sin ah ruahnak ka rak hal hmasa.

Culio cu: CNF le India Acozah an ni pehtlai ning arak ttha lo. Pa Hlun (Salai Sang Hlun) te an thah hna hnu khan, an kar ah bia ttha arak kal kho rih lo. Sa le ral in an rak i zoh lio asi. Cucaah, CNF Chairmanpa Delhi khuachung ah himte in a um khawh ding hi rian ngan pi arak si. Acaah ttih anung: thihnak le nunnak kar lak ah arak um. Caaah; CNF ralkap pawl nih athli te in inn khan pakhat an hlan piak i, cu chung ah cun an rak thuh. Delhi aphak mi le a um mi zong aho hman an rak theih ter hna lo. Cu inn khan chung te ah cun, kan kawi dua in nikhat le zankhat khua kan rak khan. Anau le CNF ralkap pawl nih ti le rawl an rak kan chanh tawn.

Culio ah khua kan khan mi le kan ruah mi ah abiapi bik in kan chiah mi cu; Kan Chin miphun vialte akan huap kho mi le akan ai-awh kho mi “Chin national politics” chuak ve cang seh, ti hi asi. Chin national politics achuah khawh ve nak hnga caah zei tin dah kan ni zuam lai i, rian kan ttuan lai, ti mi kong hi khua kan rak khan. Kawl Ralkap Acozah kan doh ban tuk te in; kan miphun chung ah ruahnak lei in “dothlennak” tuah ahau, tiah kan hmuh. Chinmi caah “national politics” pakhat chuah pi kan duh asi ah cun; kan rak hmuh ve mi cu: Chin miphun nih achung “ral” pahnih kan ngeih, ti mi hi asi. Cu achung ”ral” pahnih hna ruang ah nihin ni tiang, Chin national politics a chuak kho rih lo. Cu achung “ral” pahnih cu: “peng” (localism) le “hnam” (tribalism) an si. Cu achung ral pahnih kan tei khawh longlong ah “Chin Nationalism” hi kan chuah pi khawh lai. Cucaah; Chin national politics achuah tiang kan ni zuam lai i, rian kan ttuan lai, kan ti.

Chin miphun vialte ai awh in rian ttuan kan duh caah, zei tin dah keimah dir hmun ka lak lai, ti mi hi Thomas nih fakpi in khua aka ruah pi ve. 1998 lio ah Canadaram, Ottawa khua ah “International Chin Seminar” kan rak tuah lio ah; CNF ralbawi nagnbik Pu Zing Cung nih, ”CNF chung kan luh pi law, rian ttuan tti u si” tiah, a rak ka sawm bal. Mah kong cu Thomas he kan ni ceih. Chinmi vialte pumh tthan dih ding in kan ni tinh caah; achung ka um ah maw a tthat deuh? aleng in dah ttan ka lak lai? Culio ah cun, vanchiat ah CNF le ZRO/ZNC pawl an rak i hmu thiam lo i, an mah le an mah zong an rak i kah lio a si. Thomas he ruahnak kan chuah tti mi cu; keimah hi aleng in ka um lai. CNLD ka dir pi tthan lai ii, cun Chin poltical party vialte rualremnak kan tuah lai i, rualremnak lam kan kawl lai, kan ti. Culio ah Thomas nih rian arak ka khinh mi cu; ZNC (Zomi National Congress) le MPP (Mara People’s Party) hi nangmah nih na chawnh hna lai i, rualremnak kan phak tti tiang tei kan rial lai, ti hi a rak si.

Cuti te cun; CLND, ZNC le MPP pawl hi UNLD-LA ah kan pumh tthan hna. Thomas he kan ni tawn hnu ahmai thla ah UNLD-LA Confernce cu Chiang Mai, Thailand, ah kan tuah i, ZNC in Pu Zo Suan arak kai kho ve. Culio i, khua kan rak ruah ning cu: CNF an si zong ah; ZRO an si zong ah, India ramri long ah an um i, hmun le hma an ni cuh mi abi tuk. Cucaah, an phu hnih i; Chin national issue long si lo in; Kawlram pumpi ca le, tlawngcungmi vialte caah ttuan ve hna seh law, tlangcungmi vialte rian kan ttuannak le kan ni funtawmnak ah hin an lu tung ve hna seh; an hmuh mi a kau deuh lai; an khua ruah mi zong akau deuh lai; cu tik ah cun, atu kan mah le kan mah kar lak ah kan ni hmuh sual mi vialte zong hi anem, adam deuh lai, tiah kan rak ruah. Cucaah, ZNC lei in kan upa le pawl kha UNLD-LA lei in Union level ah lam kan sial piak hna. CNF zong NDF ah hmunhma hang u law, tlangcungmi vial te caah ttuanvo la ve cang uh, kan ti. Cuticun; Pu Zo Suan long si lo in; Pu Thang Lian Pau, ZNC/ZRO Chairman hrimhrim zong UNLD-LA ttuanvo kan phawt i, Vice-Chairman ah kan rak thim. Arauh hlan ah, CNF in Pu Zing Cung zong NDF General Secretary ah an thim i, kan miphun hmai a hngal ter tu, Kawlram chung tlangcungmi vialte a kan hruai tu ah ahung cang.

Cutin cun kan kal lengmang i; 2001 May thla ah CNF le CNLD tawnnak le hnatlaknak Aizawl ah kan rak tuah. Cun, acung lei ah ka ttial cia mi, Ethnic Nationalities Seminars le Conference vialte ah CNF lei he; ZNC lei he sawm lengmang an rak si. Mit hmai kan ni hmuh ahung tam deuh; theih thiamnak zong ahung karh lengmang ve i, ahnu ah cun: kha thluk in mah le mah aa rak ikap mi kha; rawl kheng kan pur tti kho. Avuikhatnak: hmai tawnh te in rawl kheng kan purh tti cu, Mei Sod ah a si. Pu Zing Cung nih fanu te a kan ngeih piak i, Chan Uk Thang anau – Esther a laibuh an erh lio ah asi. Esther naulaibuh cu, Dr. Sui Khar le Pu Victor nih vokthau in an erh piak: cu-ah cun ZNC kan hawi le cu kan sawm ve hna i, nuam te in rawl kheng kan rak purh tti hna.

Kan Laiphung ah rawl kheng purh tti hi cu, remnak tuah ah asang bik arak si. Hlan kan pupa chan ah cun; ral an thawh i an ni doh tik ah, ral lio ah an kah an ni thah long si lo in; ral atei mi nih asungmi kha anung zong in an thleih chih hna. Khati, ral anung in an thelih mi hna he khan rawl ei tti phung asi lo. An pawng hmanh an ei ter hna lo. An rawl kheng an purh ter bak hna lo. Tikawr hmanh umkhat an hmawm tti lo. Asinain, kha ral an thleih mi pa nih khan, an rawl kheng a hung pur ve asi ah cun, kha pa kha thah phung ati lo. Cu caah, ral an thleih mi nih kan that hna hlah seh, ti an duh a si ah cun, an rawl kheng kha hramhram lo in an purh piak ve tawn hna. Rawl kheng an purh tti hnu cun, ral an thleih mi hmanh kha miluat ah an hung cang i, miluat cu ral bang thah phung an si ti lo. Cucaah; CNF le ZNC kan hawi le rawl kheng an purh tti hnu cun, remnak long te a chuak cang. U le nau; miphun phunkhat te pei kan si cu tiah dawtnak ahung chuak. Aa si ding le aa vel ding hmanh kan si loh; zei maw tiah, theih sualnak a rak um ruang ah thisen arak luan sual mi asi. Cucaah, kan kar lak ah remnak tuah cu arak biapi tuk hringhran.

Kan Chinmi vialte chung ah rualremnak tuah kan ni zuam lengmang i, Chin poltical party vialte, meithal athlai mi he athlai lo mi he; cun Nubu, Minobu le Saingngakchiabu kan zapi tein kan ni fonh i, avui (1) nak conference pi zong kum 2004 kan vun tuah tti khawh. Cucu: ”Seminar on Chin Consensus Building” kan rak ti i, CNF Camp Mt. Victoria ah kan rak tuah. Cu tawnnak conference cu, ramleng kan vah hnu in Chin miphun vial te; peng le thlang zong tling te in kan tuah khawh hmasa bik mi “tawnnak” arak si. Khauza ramkip a um mi vun i tawn dih asi caah, phaisa zong adih mi arak tam ngaingai. Phaisa kan dih mi le kan heu mi vialte caah, Lian Bawi nu (Dr. Sui Khar adawngnu) nih arak kan kawl piak. Cu seminar lio ah cun; ”Political Affairs Committee of Chinland” (PACC) kan rak dirh khawh i, PACC chung ah cun Chin political parties asi mi: CNF, CNLD, MPP le ZNC hmaithlak in nubu, minobu le adang vial te zong kan rak i tel kho dih.

PACC min in kum (2) chung rian kan ttuan tti hnu ah, 2006 ah avui (1) nak ”Chin National Conference” cu ZRO HQ Mt. Sinai ah kan rak tuah. Chinmi vialte ai awh in Khuachak lei ah a um mi Chin miphun nih kan tuah khawh mi “Chin National Conference” cu, atu hi avui (2)nak asi. Avui (1) nak cu: 1948 February thla ah Falam khuapi chung an rak tuah mi conference asi ii; cucu ni-hin ni tiang “Chin National Day” tiah kan ulh. (Chin miphun vialte tling in ― Khuachak lei he Khuatlang lei he ― kan kai khawh mi Chin National Conference taktak hi kan Chin tuanbia chung ah a um kho rih lo. Cucaah, Mt.Sinai ah kan tuah mi “Chin National Conference” hi khua ahngal mi nih cu, kan Chin miphun tuanbia ah ro aling nagi ve ko, tiah roling in lung an rak phum ve te ko lai.) Kum 2006 lio ah Sinai Tlang (Mt. Sinai) ah kan tuah mi ”Chin National Conference” pi ah cun; Chinmi vial te lungrual te in kan ram le kan miphun caah rian kan ttuan tti lai, tiah ”Chin National Council” kan dirh. Cu conference pi ah; Pu Thomas Thangno cu CNC Chairman ah kan thim i, Pu Ral Hnin cu General Secretary ah kan rak thim.

Chin National Council (CNC) ah hin, ramleng in acawl acing mi Chin political party vialte le bu vialte kanni tel dih. Cun: CNC nih hin “Ethnic Nationalities Council” (ENC) ah Chin miphun le Chinram ai-awh in palai a thlah fawn. Keimah pumpak ka hmuh nak ah cun, CNC chung ah Chinmi vialte lungrual te in rian kan ttuan tti khawh caah, ENC he kan ni pehtlainak ah si seh; ENC chung rian kan ttuannak zong ah si seh; mithmai ttha kan hmu i, miphundang zong nih mithmai ttha an kan pek ve ko, tiah ka ruah. Culong si loin, kanmah Chin miphun chung ah kum sau nawn rian kan ttuan tti caah, kan lung kan ni hmu; kan ni theih thiam; kan ram le kan miphun caah kan si khawh chung in kan ttang tti lai i, kan ttuan tti lai, tiah kan ni fun kan ni tawm kho. Cucaah, Pu Thomas nih, ”Atutan kan conference cu, 2001 lio ah khua kan khan mi athlaici asi ko” tiah ati mi hi asi ko lai, tiah ka hei ruah pi ve.

(Chihkhat te kan gol rih lai. India ka phak chawng ah ca-uk ka vaa i cawk ta lai. India ah ca-uk man a fawi deuh. Cu hmanh ah cun, Kolkata hi a fawi khun. Delhi nak in ca-uuk man aa deng deuh. India scholars pawl an ttial mi ca-uk study tuah ka duh i, Amartya Sen ttial mi uk (2), Ramachandra Guha ttial mi uk (1), Shashi Tharoor ttialmi uk (2) le Khushwant Singh ttial mi uk (3) ka cawk. Cun vanlawng cung ah umhraphen rel awk ah, a chuak thar mi: Condolezza Rice ttialmi “No Higher Honour” le Walter Isacson ttial mi “Steve Jobs” zong ka cawk fawn).

xxx xxx xxx

(Atanglei hi 14 Jan 2012 ah Uppsala ah ka ttial mi a si. Hi hin cu zarhte ni asi. Zung rian kan ni din ii inn rian kan ttuan ni a si. Inn rian ka dih in, cann ka lak i ka sia a herh mi te ka vun ttial ve).

Ethnic Nationalities Council (ENC) nih kan kalpi mi kan policy pakhat cu; Kawlram chung ah a um mi thlangcungmi vialte nih kumsawmruk kan doh mi hi; ”independence” caah kan doh mi asi lo. Cucaah Kawl Ralkp Acozah nih ”separatist” (ram tthen aduh mi) an kan ti mi hi hman lo. Ram ser a duh mi tu kan si. Asinain; kan mah ser kan duh mi ram cu, Kawl pawl nih an duh mi ”unitary state” ban tuk cu asi lai lo. Unitary state ah cun, miphun phunkhat, holh pakhat, biaknak pakhat long a um lai tiah, in an kal pi i; Kawlram hi Kawlmi ca asi lai; Kawlram chung ah Kawl holh long nan hman lai; cun Kawl biaknak asi mi Buddhbata hi ”ram biaknak” (state religion) asi lai, an ti. Cucu kan duh lo.

Kawlram cu miphun tampi hmunkhat te in kan um nak ram asi. Cucaah, ”hi ram chung ah hin; miphun tam pi kan um tti” ti mi hi nan pawm ve lai. Holh tampi kan hman ti mi zong hi nan pawm lai i, cu holh vialte zong cu ruang te in tthanchonak nawl nan pek lai. Culong cu asi lo; Kawlram chung ah miphun tampi kan um ban tuk in, biaknak zong tam pi a um ve. Cucaah; state religion a um awk asi lo. Secular state ti mi “biaknak” vialte zalawng tein biak khawh, zumh khawh an si dih lai. Cu bantuk in; miphum tampi, holh tampi, biaknak zong tampi kan um tti i, khua kan sak tti khawh ding ah hin, Kawlram cu “unitary state” si lo in, “Federal Union” in kan um lai, kan ti. Federal Union in ram athar in kan ser khawh nak hnga caah; kan ram uknak phunglam ahram pi bik asi mi, “Constitution” zong “Federal Uknak-phunglam” ningte in kan ttial lai, tiah kan ti fawn. A ttial zong kan ttial ve.

Cun pahnihnak ah: Kan ram hi Fedelal Union in ser tthan ding ah si seh; kum sawmruk chung tlangcungmi nih kan doh mi ral deih ter ding ah si seh; hmai tonh te in ”Biachimnak” (Dialogue) kan ngeih ahau. Cucaah: Kan chim mi cu; ”Kan ram deih ter kan duh! Deihnak ca-ah biachim aherh. Kan ral asi mi “Ralkap Acozah” nih biachim an duh hui lo. Cucaah cun, hung kan bawm tuah uh” tiah, UN, US, EU, Japan le ram dang tampi kan ni roih hna. Cu ruang ah cun, UN General Assembly pi nih biachahnak a rak ngeih ii, cucu hi ti hin asi: ”Kawlram a deih khawhnak hnga (1) Ralkap Acozah, (2) Aung San Suu Kyi nih a hruai mi hna Democracy pawl le, (3) Tlancung mivial te ”Biachimnak” um seh” tiah, anti. Cucu ”Tripartite Dialogue” kan ti tawn mi cu asi.

ENC kan tuah hlan ah; Kawl pawl---Ralkap Acozah he; democracy ka duh ve tiah avak mi pawl he, an phu hnih in an kan ti mi cu; Kawlram ah tlangcungmi miphun nan tam tuk. Abu zong nan tam tuk. Cucaah, Tripartite Dialogue ti mi “Biachimnak” cu asi kho lai lo; zei ruang ah dah kan ti asi ah cun: thlangcungmi hna hi an ni ruang kho lai lo, tiah an kan ti. ENC nih biatak te in rian a vuun ttuan ve tik ah; atu ah cun, Kawl pawl long si lo in; UN siseh, EU siseh, USA siseh; ASEAN, Tuluk,le India vialte zong si hna seh; an zapi tein: “Tlangcungmi” tel lo in cun Kawlram kong hi bia chim khawh a si lo; Tlangcungmi tel lo in ral zong adai kho lai lo; ram a deih lo ah cu, democracy zong achuak kho lai lo ii, ram zong atthangcho kho hliei lai lo, Cucaah: thlangcungmi hi Kawlram deihnak ca le ram sersiamnak caah an biapi tuk.., ti hi an pawm dih cang.

Cucaah, ENC kan rian ttuannak ah angan bik in kan chuah pi khawh ve rua, tiah ka ruah mi cu: “Kawlram hi Federal Union” in kan ser lo asi le, ”Federal Uknak-phunglam” in kan kal pi lo asi ah cun, ram a dai kho lai lo. Cucaah ”Federal Uknak-phunglam” hi kan pawm ahau tiah, Kawl vial te an lung apiang i, atm deuh nih cun an pawm ve cang. Pahnihnak ah; Kawlram kong bia kan chim lai ii, ram kan ter kan duh a si ah cun; hi biachimnak hmun ah thlangcungmi an ni tel ve hrimhrim lai, ti mi hi a si. Cucaah, atu lio ah politics lei in ruahnak achuah kho bik asi tiah Vawleicungpi ni an hmuh mi “International Crisis Group” nih 2003 ah ca an chuah i, an ttial mi cu; “Kawlram chung ah a um mi thalngcungmi vial te nih hin kum sawmruk chung ral an rak doh cang. Asinain, zei dah an doh hnawh chan ii, zei tin dah ram kan ser ttha lai ti mi hi, ENC a um hnu longlong ah Vawleicung pi nih kan theih pi hna”, tiah anrak ttial.

Cucaah; ENC min in khual kan tlawn tik ah Vawleicung khuaza ram kip ah a um mi Acozah tampi le Ram-uktu upa tam pi nih upat pek te in an rak kan tawn, an rak kan chawnh. UN zong ah kan lut; EU zong fawi te in kan lut; US President innpi White House zong ah kan lut, US President le US State Department ah alu tlai vial te zong nih an rak kan tawn hna. Chim duh mi cu; ENC kan rak dirh ruang ah Ethnic Issue ti mi, “Tlangcungmi Kong” hi Vawleicung ah ramhruaitu le ramuktu upa tampi sin ah an hna pem lak in bia kan rak chim khawh ve ko, ti mi hi a si.

Asinain: politics cu kanmah duh ning akal kho thlu lo. Kawl Ralkap Acozah nih, Tripartite Dialogue ti mi, biachimnak cu an duh lo. Zei ruang ah? Bia kan chim ah cun kan sung lai, ti an ni theih caah asi. Biak kan chim ah cun, Ram-uknak Phunghrammpi (Constitution) kan mah duh ning an ttial kho lai lo, ti an phang. Cucaah, constitution kanmah tlangcungmi (ramleng a um mi le meithal a thlai mi) tel lo in; Ralkap duh ning in an ttial. Cucu an rak kal pi mi asi. Biachimnak “Dialogue” an rak duh lo.

Cuti cun, Ralkap Acozah nih anmah duh ning long in an kal. Kan bia an ngai lo. Dawtsarih aum mi lam (Seven-step Roadmap) an ti i, Ralkap nih Kawlram hi zei tin dah a uk khawh lai i, tlangcungmi vilate hi zei tin dah kan pen khawh hna lai, kan tei khawh hna lai, tiah khua an khang i rian an ttuan. Cuti cun, 2008 ah “Ram-uknak Phunghrampi” (Constitution) cu a thar in an ttial. Cucu hmang in, 2010 ah election, an tuah. Election in akai mi Acozah athar zong atu cu an ngei ve cang.

Hiti hin, Kawl Ralkap Acozah nih an mah duh ning hoih in 2008 Constitution an ttial dih le cangka, ENC zong ah khua fak pi kan ruah ve. Pakhat kan rak hmuh chung mi cu; 2008 Constitution hi hramhram lo in an chuah pi cang caah, UN nih a hrih mi, Tripartite Dialogue (Biachimnak) cu Ralkap Acozah chann chung ah asi kho ti lai lo. Cucaah; kan ram zong hmakhat lopi in “direct” in kan thleng kho ti lai lo. Direct si lo in, “duhsah te in thlennak” (gradual transition) long asi kho cang lai, kan ti. Thlennak hi duh sah tein akal mi “gradual transition” asi cang lai caah; achung ah kan minung − miphun le ram caah ttuan a duh mi − tampi an um ve a hau, kan ti. Achung kan ti mi cu: Acozah chung le Parliament chung; ramchung lei in rian ttuannak vilate kha kan chim duh mi asi. Cucaah, ENC nih 2010 Election kha boycott arak tuah lo. Election ah kaa zuam lai i, miphun le ram caah ka ttuan lai, ati mi pohpoh thaa kan pek dih hna. (Cu ruang ah cun, ENC cu ttha lo te in akan sawi, akan phawmh mi zong an rak tam pi.)

Cun, pahnihnak ah: Tripartite Dialogue hi Ralkap Acozah kut tang ah achuak kho lai lo nain; Acozah thar akai tik ah biachimnak cu a um te hrimhrim lai. Asinain; cu ban tuk biachimnak a va um sual hmanh ah, “political talks” hi cu asi hmasa lai lo. Ral deihnak, kan ni kap rih lai lo, timi (ceasefire) kong tu hi asi te lai. Cucaah; tlangcungmi meithal atlai mi vialte athar in timhtuahnak kan ngeih aherh, tiah kan ruah i, ENC nih meithal athlaimi vilate tawnnak “meeting” kan rak auh piak hna. Cuti cun, 2010 September thla ah khan, “Commtittee for Emergence Federal union” (CEFU) tiah, meithal atlai mi ca long ah “bu” thar kan rak dirh. CEFU cu 2011 kum thawk kaa te ah khan, “United Nationalities Federal Council” (UNFC) tiah thlen ahung si.

Kan rak ruah chung ning te in, 2011 August thla ah Presedent Thein Sein nih, “thlangcungmi meithal atlaimi vialte he biachimnak kan tuah lai”, tiah order achuah. President Thein Sein nih akawh-mi biachimnak kong hi zei tin dah bia kan leh lai, tiah 2011 September thla ah ENC le UNFC cu meeting kan tthu tti hna. Cu meeting ah bia kan thluk mi cu; Acozah nih a auh ning te in “biachimnak” kan tuah lai. Cun, hi “biachimnak” hi adawt dawt in um seh law; dawtkhatnak ah cun, meithal atlaimi “bu” vialte nih anmah le State Acozah cio he ii tong hna seh law, ii chawnh cio ko hna seh, kan ti. (Akar lak ruahnak aa khat lo mi, zei tin dah kal usi law a tthat deuh lai, tiah kan hmuhnak aa khat mi he, aa khat lo mi he, bia tampi arak um len. Asinain, ka chim rih lai lo.)

Cucaah: atu tan CNF Haka khuapi an luh i, biachimnak an tuah mi hi, kan ram le kan miphun aluatnak le kan Chinmi zalawnnak kan hmuh nak caah, ahram thawk a si ko. Hi biachimnak ah hin; a tlawm bik in dawt thum tal cu a um te lai. Dawtkhatnak cu kan tei cang. CNF le Chin State Acozah bia an chim cang i, “kan ni kap ti lai lo”, tiah hnathlaknak zong an ngeih cang. Dawthnihnak cu: CNF le Kawlram Acozah (Union Government) hi bai an ni chawn rih lai ii, khi tik ah cun; kan ram hi zei tin dah kan ser tthan lai, zei tin dah ser kan duh, ti mi kong an chim te lai. Cun, dawtthumnak ah cun: Tlangcungmi vialte rual khat te, hmun khat te, bu khat te in kan dir tti hna lai ii, Kawl Acozah he bia kan chim lai. Cucu; Pu Cin Sian Thang nih akan au piak lengmang mi, “Second Panglong Conference” kan ti mi cu asi.

Hi vialte tlam ava tlin dih ding ah hin, can lak ahau, lungsau ahau, lungfim zong ahau ngaingai te lai. Cucaah, hi biachimnak tlamtling te in CNF kanpa le nih an kan chuah hluh piak khawh nak hnga, kan zapi tein Cung Pathian sin ah thla cam piak cio hna usi. Hi biachimnak tlam atlin ah cun, kei cu ka me a rem ve cang e, tiah Kapu Mang Hnin hlado hiti hin kaa thawh len te lai:

1. Ka me e, rem cang lai,

Farkhan tintling ka ih ah;

Mi ttial e, min hngalhnak ah,

Tumlian kal law ka hmai ah.

2. Ka me e, rem cang lai,

Lungrawn lai khua ka ruah ah,

Ram daw e, leng le valno mi nih;

Vanpuak darling zaido he, ttek hluan hlur cang hna anti.

(Afunghnihnak hi cu keimah phuah mi a si.)

Lian Hmung Sakhong

Uppsala, 2012-01-14

Dam te cio in,

Van Lian pa (Lian Hmung Sakhong)

KA ME AREM VE CANG LAI (PART-1)

Lian Hmung Sakhawng

Sui Khar, Ral Hnin le Ngun Cung Lian nih hmai an suan.

Col. Solomon Thang Ding nih a ralbawi thuam tling te in aa hruk i, CNF Ralkap cu a hruai hna. Cun, ti ngaleng ttha bang Chin pasal cu an ni zul i, Haka khuapi an lut!

Chinram kan khualipi. Kan pupa nih,

Rungcin e, Vandeng Hauka in;

Vanni thlaza awi rih lang;

Ka sem e, mawng le hrinhniang nih;

Hrinzung awrh in nunkhua la bang peh lai hna”

tiah hla an phuah, thlaza an cam, ti an phul i, rai an thawi hnawh mi khua. Culong asilo; kan Siangbawi te an lu an ni phumnak khua.

Aho valpa dah sianghnuai bei in hlado he Rungcin khuapi a lut bal? Saram lu he cun an tlung cio sawk! Hrang a pak mi aho valpa tal hiti ngaingai hin an lut kho bal maw? Van Mang le Mang Hnin, Lal Luai le Za Huat, Hrang Nawl le Son Kho Pau; an mah le an chan ah hrang an pak cio. Meithal in Haka khuapi cu an chiim, an thler cio. Asinain hlado he mipi awrh in an lut bal rih lo.

Adawng tu mipi an chah tuk. Alam tlang in vun chuah ah Haka khuapi zalamtlang vial te cu Cawngnak le Hnittial in aa phah dih mi ko khi a lo. Mipi nih CNF cu puanpar an kai ter hna. Kan pupa nih fanu in an rak “ah” tawn bang.

Hi bang bia hi kan Chin miphun tuanbia ah a um bal hnga maw? Khuachak lei ah cun ka thei bal rih lo. Khuathlang lei bel ah a rak um ve. Pu Laldenga Aizawl khuapi a luh lio kha! Laldeng nih India Acozah a rak chawnh hna ii, atu bang Aizawl khaupi ah a rak lut ve. Mipi nih an dawn, puanpar kai in an rak kai ter i, Aizawl khuapi chung ah hlado he a rak lut ve.

Mi zei maw nih cun nan ti ko lai: CNF cu zei ral ko hen an doh? Zei ral ko hen an tei? Zei hlado dah tlur awk an ngeih? Khua ttha te in a ruat kho lo mi nih cun: Nan meithal thawng kan thei lo; Nan ral hriam thawng kan thei lo; Hrang an pak ve an nin ti hna, khuazei ah dah nan salu cu nan tar? tiah nan ti men lai.

“Mei thal fungkhat hmanh puah lo in ral tei khawh cu raltuk thiam vial te lak ah thiam bik asi” (To subdue the enemy without fighting is the acme of the skill of war) tiah Sun Hzu nih “The Art of War” ti mi cauk ah a rak ttial. Kum thawng hnih le zasarih (BC 700) lio ah a rak chim mi bia a si.

”Biachimnak” (dialogue) cu ral tei hmual a ngan ter tu a si. Sungh sual ah cun, ningzah a thleih tu zong asi fawn. Cucaah, hi ”Biachimnak” hi tluang hram seh! Hi “biachimnak” nih kan ram hi luat ter ve cang seh. Zalawnnak zong pe ve cang seh. Hihi thisen man asi. Hihi kumkul chung kan doh mi cu asi. Hihi kan Chin miphun luatnak lampi cu asi lai. Hihi kan chuah hluh ah cun, kei cu ka me arem ve cang lai!

Hmailei zei dah a ra te lai ti mi cu a ho hmanh nih kan theih kho rih lo. Cucaah: Hmailei ka bih hlan ah hnu lei tu ka vun chuanh tthan lai!

xxx xxx xxx

(Atanglei hi June 12, 2011, zanlei chang ah Chiang Mai Airport ah ka ttial mi a si. ENC Conference ni-nga chung kan tuah. Cu hnu cun: ENC le UNFC meeting ni-hnih chung kan tthu rih. Chun nitlak meeting kan tuah hnu in, mah zanlei ah cun Europe lei khual tlawn ding in kaa thawh tthan. Airport ah can tlawm te kan ngei i, kaa dinh bu in ka ttial mi asi.)

Vun chim ve cang ko lang!

Buan kan co hlan cu tluang kan khawng lai lo; an kan tei sual ah cun kan hrum fawl lai lo! Chin pasal ttha tual lai cung ah dah fawh buan kan kan tthut lio hih, tiah ka ruah tawn.

Cu lungput nih cun a ka hruai i, kan rian ttuannak kong hi tam pi ka chim duh bal lo. Attial zong kaa sum tawn. Dr. Bawi Uk nih vui khat a ka thawh ii, “Ka u, nan rian ttuannak kong le nan khual tlawnnak kong hi tam pi ra kan ttial piak u law a ttha tuk lai dah kaw,” tiah sia herh te in a ka ti bal. Ruahnak ttha ngia a si ko, ka ti. Asinain, tam ka ttial kho bal lo. Khual kan tlawnnak kong le meeting kan tuahnak kong hi cu, cuti pipa in chim awk kan ngei rih lo. Asinain, ram rian kan ttuannak ah zei tin dah kan ram thlen kan duh i, zei tin dah a thar in kan ram hi ser tthan lai, timi kong cu tam nawnte ka ttial ve. Asinain, tam deuh cu Mirangca le Kawlca tu in ka ttial i Chin (Lai) ca le holh in ka ttial kho tuk lo.

Kum kul leng kan doh ve cang. Kum hra chung khual kan tlawng. Kan tawn mi a tam; kan hmuh mi zong a kau pah ve ko cang! Khua awng kan pemh cann te ah cun, zei maw thil kan tuah mi cung ah kan lung kan hei i hmuih ngai ve tawn. Acann ah cun, kan si a vang; kan ai a puang; kan ngeih a chia. 2001 January khan a ho hmanh nih fial lo te in mah “rian” hi keimah te in kaa khinh. Khual tlawn kaa thawk tthan ve. 1988 in kan rak thawk i, kan dih rih lo mi ”dothlennak” lampi zulh tthan ding in kaa vun i thawh tthan.

Atutan cu khua kan kho; keimah te in lunghmuihnak ka ngei. Cucu kaa tthut pi kho lo. Awi dang bang si seh law, airport kan phak, vanlawng cung hmanh kan kai hlan in, kaa tein a tengh in kaa teng lai ii, thlep ko ka it hui cang hnga. (Kumhra chung kan rian ttuannak ka hei ruah tthan ah; airport hi kan caah dinhnak hmun ttha bik a rak si. Kan chuah tak cia mi khua ah tuah hnga mi thil vial te kan tuah dih i, kan kal tak cang; Cun kan va tlawn mi khua dang cu kan phan rih fawn lo. Akarlak ah dinh cann te kan ngei tawn.)

Atu zong ka tha cu aba ngai ko. (Asinain, kan chim vuihra: thil pakhat te kaa tthut pi khawh lo mi a um. Cucaah, computer kaa chuah i, mah ca hi ka ttial.) June 6 zing deilei pa-nga ah Bangkok ka phan. Dinh lo in Chiang Mai ah ka va lan ii, zinglei pakua hrawng ah akhua cu kan va phan. Ka hawi le vial te nih meeting thawk ding in an rak ka hngah ko. Chun ni tlak meeting kan tuah hnu in, zan lei ah: Par Tha pa (Pu Victor Biak Lian) nih a kan hrih i, GCCF (Global Chin Christian Fellowship) meeting ah a ra mi kanpa le kan hawi le kan va biak, kan va chawnh hna. Biaknak lei in kan miphun a kan hruai tu: Dr. Steven Hre Kio, Dr. Chum Awi, Dr. Hla Aung le adang upa tam pi he kan ni tawng. Zan riah kan ei tti hna. Hotel ka ttin tik ah cun, a cann ka tuak i: suimilam sawmthum chung ttha te in ka it rih lo hi ta, vanlawng cung kan ngut mi dah ti lo cu! Cun, ka chun le ka zan aa thleng fawn i, kaa hngilh kho hui lo. Ka buai ko!

Zarh khat chung meeting kan tthu. Ni hin zong zing lei pakua in kan thawk i, panga ah kan dih. Meeting a dih ah cun, inn hmai ah taxi nih a rak ka hngah cang. Kan hawi he zong “dam te in” tiah, ttha tthi in ban tlaih ta manh lo le chawnh biak ta manh lo in, hnawh sareng in airport lei ah ka chawi. Asinain tu tan cu ka ba lo: ka pum cu aba ko nain ka lung thin aba lo. Zei ruang ah dah a si hnga? Aruang bik cu; lunghnangamnak angan pi in kan ngei caah asi. Cucu, atu tan kan conference ah Chin pasal ttha pahnih Kawlram tlangcungmi vialte a kan hruai tu ding in an kan thim piak hna caah a si. Avui (6)nak ”Ethnic Nationalities Conference” pi ah Chin pasal ttha Dr. Sui Khar cu ENC Secretary-General caah an kan thim piak i, Pu Victor Biak Lian cu ENC Strategic Department tlai tu ding ah thim a si ve. Kiemah zong ENC Presidium ah Vice-Chairman in ka tthut pi ve hna.

Mah fak bia an chim ra kan ti hlah uh! Tluang kan khawn bia zong a si rih lo. Hi Chin pasal: Dr. Sui Khar le Pu Victor Biak Lian nih an thleih mi rian hi, ENC ti mi “Ethnic Nationalities Council” i, amuru aa hlumnak le abiapi bik mi cu an si ko. Cucaah, a tu tan hi, Kawlram chung ah a um mi tlangcungmi vialte hi, Chin miphun nih hruai ve cang hna uh...tiah Pathian nih rian a kan khinh ko cang rua, tiah ka ruah. Zei cah tiah ENC kan ni hruai ning phungthar ah hin: Secretary-General hi abiapi bik mi asi. Kawlram chung ah a um mi tlangcungmi vial te nih kum sawmruk chung dothlennak kan tuah cang. Miphun dang kan hawi le han cu; kanmah Chin miphun nak in thisen tam deuh an thlet, nunnak tam deuh an thap i, harnak zong tam deuh an tuar. Cu hna lak ah cun, Chin pasal ttha: Dr. Sui Khar cu hruaitu ah an vun kan thim piak. Hihi kei kaa lung hmuih i, kaa tthut pi khawh lo mi cu asi.

ENC tiah atawinak in kan chim tawn mi, “Ethnic Nationalities Council” hi kum 2001 lio ah khan Thialand le Kawlramri, Karen ramchung ah kan rak dirh mi asi. Ahram kan rak i thawk nak kong cu hi ti hin asi. Kawlram ah a um mi tlangcungmi vialte hi, kum sawmruk ral kan doh cang. Kanmah dang cio in kan doh lengmang asi ah cun kan ral kan tei kho lai lo i, kan duh mi ram zong kan ser kho lai lo tiah ruah a si caah, kan zapi te in kan thazang kan ngeih mi vialte kan fun kan tawm dih lai i, hmunkhat te in kan doh tti lai tiah, ENC cu kan rak dirh mi a si. Cucaah, ralkap a ngei i, hriam a tlai mi an si zong ah; politics a khel i party a dirh mi an si zong ah; nu thlu lo, pa thlu lo, mino le thlangval vial te zong aho hmanh nganh tak lo in, kan zapi te in thazaang kan ngeih mi vialte kan fonh dih lai, tiah ENC cu dirh a si.

Hiti hin kan thazaang kan ni fonh khawh nak hnga adawt dawt tein cann sau pi chung rian ttuan arak si. Kum 2001 March thla lio ah khan, hriam tlai mi vial te an ni fonhnak ”National Democratic Front” (NDF) le, 1988 lio ah ramchung ah kan rak dirh mi tlangcung mi political parties vial te kan ni funtawmnak ”United Nationalities League for Democracy” (UNLD) kan nih fonh i, UNLD-NDF Joint Action Committee kan rak tuah. NDF cu: Kawlram i a um mi tlangcungmi hriam a tlai mi vialte hmunkhat tein rianttuan tti ding le dothlennak tuah tti ding in 1976 ah an rak dirh mi ralkapbu ngan bik kan ni ngei mi arak si. Cu UNLD-NDF JAC ah cun, NDF lei in an Chairman arak ttuan mi General Shwe Saing (KNU, atu cu a kan thih tak cang), General Secretary arak ttuan mi Khaing Soe Naing Aung le, Foreign Secretary arak ttuan mi Dr. Sui Khar an rak i tel i; UNLD lei in Dr. Chao Tzang Yawnghwe (a kan thih tak ve cang), Khun Marko Ban (MP), le Dr. Lian Hmung Sakhong (keimah) kan rak i tel. Cu UNLD-NDF JAC te cun kan rak i thawk i, ni hin ENC tiang kan tuah khawh mi hi a rak si. NDF Chairman General Shwe Saing cu Chairman ah kan rak thim i, keimah nih General Secretary ka rak thleih piak hna.

UNLD-NDF Joint Action Committee cu; 2001 August ah kan tuah mi avui hnih nak “Ethnic Nationalities Seminar” ah “Ethnic Nationalities Solidarity and Coordination Committee” (ENCSCC) tiah amin kan thlen i, a dir hmun zong kan cawi. Aruang cu: NDF ah member a lut rih lo mi ralkapbu vilate le UNLD member asi rih lo mi political parties vialte zong sawm chih in khumh chih kan duh dih hna ca-ah asi. ENSCC min in kumthum reng lo kan kal hnu ah, akau deuh le athuk deuh in rian ttuan kan hau; cun political mandate zong tam deuh in kan herh chin lengmang caah, ENSCC “committee” cu “council” lei ah kan kai ter lai tiah, Kum 2004 ah kan rak tuah mi, avui (3) nak “Ethnic Nationalities Conference” pi ah biachahnak nganpi tuah a rak si ii, cuticun, “Ethnic Nationalities Council” (ENC) cu fek tein dirh kan rak dirh khawh nak hi si.

ENC nih aa tinh bik mi le policy a thlak mi cu; Kawlram chung ah a um mi tlangcung mi vial te nih kan duh bik mi uknak phunglam asi mi “Federal Uknak-phunglam” in Kawlram hi kan ser tthan lai, ti asi ko. Federal Uknak-phunglam in Kawlram ser tthan kan duh caah tlangcungmi vialte kum sawmruk chung ral kan thawh mi hi asi. Cucaah; ENC kan dirh ning atlungtlang (structure) hrimhrim zong hi “Federal Uknak-phunglam” in kal ve seh, kan ti. Cu ruang ah cun; Kum 2005 ah kan tuah mi, avui (4) nak Ethnic Nationalities Conference ah biachahnak a thar in kan ngeih tthan i, ENC cu “bu” cung ah dirh mi (organization-based) long si ti lo in; Federal Uknak-phunglam ning te in dirh mi “ram” (state-based) ah kan thlen tthan. Asinain, dothlannak ah arak kan hruai hmasa mi NDF le UNLD tu cu an min hrimhrim zong in itel rih ko hna seh kan ti. Cucaah, vuikhat te ah “state-based” ngaingai in dirh mi federal phunglam cu kan rak thlinh kho lo.

Kan hung tthang cho chin lengmang. Kum 2008 ah kan tuah mi avui (5) nak “Ethnic Nationalities Conference” pi ah cun; ENC cu fiangte le thiangte in “ram” (state-based) in kan hun dirh khawh i, Federal Uknak-phunglam cung ah atung le atlang (structure) vialte zong ttha te in kan thlak khawh. Cucaah, ENC cu Kawlram chung ah a um mi tlangcungmi vialte nih kan ni ngeih mi “ram” (State) pasarih: Arakan, Chin, Kachin, Karen, Karenni, Mon, le Shan States cung ah kan dirh ii, State pakhat cio nih aa zat te in palai ENC ah kan thlah cio. Cuti in palai kan thlah mi vialte hna chung cun: Presidium Members caah state pakhat in pakhat cio kan thim hna. Cuchung cun: pathum kha aa changchang (rotation) in Chairman ttuan awk ah kan thim fawn hna. Pakhat Chairman a ttuan lio ah, adang pahnih kha Vice-Chairman in an um. Anmah cann aphak tik ah Chairman an ttuan ve lai. Asinain: Secretary-General belte cu; conference pi nih vote a pek i direct in thim a si leng ah, a nih cun thlen lengmang hau lo in a¨kunthum chung peh te in a ttuan lai. Cucaah, Dr. Sui Khar a tleih mi hi a biapi nagingai.

Kum 8 chung kan ni hruai hnu in, avui (5) nak conference kan tuah tiang ah hin thil tampi aa hung i thleng. ENSCC chan in aa thawk i, ENC chan chung vial te a rak kan hruai mi kan Chiarmanpa Padoa Ba Thin (KNU) nih avun kan thih tak. Ruahnak lei in kan rak i bochan bik mi Uncle Eugene (Dr. Chao Tzang Yawnghwe) zong nih a kan thih tak fawn. General Bo Mya, General Aung Than Lay, Sao Hseng Suk le Hteh Bu Peh zong nih an kan thih tak cang. Cuti cun, kanpa le nih pakhat hnu pakhat an vun kan thih tak cuahmah, hruaitu ttha kan herh tuk lio ah, conference cu kan rak tuah. Ruah lo pi in keimah Chairman ah an rak ka thim. ENSCC kan rak thawk kaa tein atu ENC chan tiang; kum pi kum 8 chung General Secretary ka rak ttuan piak cang hna. Atu Chiarman ah an vun ka thim fawn! Pumpak cun kaa rak i lawm ngai ko.

Asinain, khua ka rak ruah mi cu; dothlenank kan tuah tik ah hin hriam le nam, tha le zaang long in ttuan lo in; hmunhma tampi in adang dang cio in ttuan le thazaang chuah cio a herh, tiah ka ruah. Cun, atu chan cu hriamnam long zong si lo in, diplomacy lei le fimnak lei zong in thazang tam pi kan chuah chih a hau, tiah ka ruat fawn. Cun, keimah pumpak ca long si lo in; zapi ca le kan tuah kan ttuan awk a herh mi vial te ka zoh chih tik ah, ENC Chairman lak lo in, Vice-Chairman in ka um lai i EBO tu ah Research Director kan ttuan chih lai, tiah ka rak ruah. Cu ti ning cun atu tiang ka um. Zei khua kan va kho te lai cu ka thei lo. Ttuan cu kan ni ttuan sek ko!

(Vanlawng cung ah kai cang uh… an ti. Ahnu ah ka peh te lai!).

xxx xxx xxx

Dam te cio in,

Van Lian pa (Lian Hmung Sakhong)

Tho Uh Sih Law Sa Uh Sih II:

CNF le USDP Cozah hnatlaknak No. 6

Hnatlaknak 6. The Chin State Government level peace delegation and the Chin National Front have agreed to allow international Non-Governmental Organizations to operate freely in Chin State and elsewhere in the Union of Myanmar so that they can tackle the issues facing the Chin people, including the food crisis, lack of medicines, lack of access to clean water etc., in accordance with the existing laws.

Cozah le CNF palai hna nih Ramkip in cozah a silo mi hna bu pawl nih dan le dun ning in zalawng te in Chinland chung ah siseh, Kawlram chung ah siseh riantuan khawhnak an ngei lai tiah hnatl;aknak an ngei. Cu nih cun ni hin kan Chin mipi nih harnak an ton cuahmah mi rawltamnak, si le ai um lo le ti (din ti thiang) tlamtling lo nak in a tun mer hna lai.

Nihin cu politiks ruang ah thongtla hna tampi an chuak ti thawngpang nih a kan lawmhter cio lai dah! Cu nih a vun chuahpi rih mi cu, ziah hi kan cozah thar hi an bia bantuk in an ti tak ko lo hle... ti khi a si. Khun Tun Oo a chuah mi ko nih a ka lawmhter khun. Nizan ah Kum 63 aa do cangmi hna Karen he daihnak minsen an thut hoi. A rauh hlan ah Mon hi an thut ve ko lai. News ka rel mi pakhat ah an chim mi cu "Kachin kahnak an daih lawng ah, min kan thut ve lai" ti phun deuh a si. A si tak ah cun bia hal ka duh hna hnga! Kachin ah donak a um ruang ah an thut lo a si ah cun Kachin bantuk in ziah an kah ve hna lo? chim duh mi hi cu Politiks ah a nih nih cu ti khan kha ti khan a ti lo ah cun ti hi cu biakawl sawh sawh a si. A rauh hlan ah an thut lai tiah a chung lei bia ka theih mi a um. Kachin zong cu Feb 5 an mah dothlennak ni "Rawtmalan Puai" an ti mi hrawng ah hin an thut ve te lai dah! Karenni cu an ceih lio ve. Zeipoh va si seh law, Kawlram piahtana cu tlangcung mi piahtana lawng hi solve ding a tang cang. Daw Aung San Suu Kyi nih "The rule of Law" hi a biapi bik a ti na in, kum 60 leng ramchung dohnak hi a biapi deuh tiah ka ruah. Mah le ruah ning cio cio. Nizan ah mirang ca in an tial mi Aung San, you lied! tiah an tial mi kha tha te in rak rel ve hmanh uh.

ChinState cu a sifakbik State tiah UNDP nih an chim mi hi al a duh mi nan um lem lai lo dah! "Sifah nih Sal ah a kan zuar" tiah kan pa mithi Rev. Sang Awr nih a chim bal. El awk a um lo. Kan mah tluk sifak hi cu thlichia le tilet nih a den mi hna ram le ruahsurlo ruang ah harnak a tongmi hna Africa ram dah ti lo cu an um lo. Kan sifah ning zong hi a har ngai ka ti. Kan mah santlaihlo zong hi aa tel ve ko hlah maw ti hna ka ruat pah na in, cozah thatlo zong cu a si ve hrim hrim.

Tutan CNF nih an minsenthut hnatlaknak ah hi zawn te an telh chih mi hi a ruang a um. Nihin ni ah Chin State chung ah NGOs an si ah INGOs an si ah an rak um tuk lo. UNICEF, UNDP le WFP tibantuk khi an rak um na in, kal an sianh hna lonak a tam ngai. Tuah ding le tuahloding ri a tam fawn. Mautam nih a hung kan phak tik ah, cu pawl hmanh nih cun kan Mautam cu an thei bak lo. An umnak khua le ram ah mautam nih a phak hna ve lo ah cun an theihlo zong a si kho men. CNF an rak cawlcanghnak khua le tlang vialte an pam dih. Cutik ah, CNF sin ah kum fatin an pek ton, rawl siseh, phaisa siseh an pe kho ti lo. CNF a cawmtu khua vialte hna kha an rawl a tam tik ah cun CNF zong biatak in hi lio can ah an cawl ve i, ramkip ah Mautam kong ah siseh, biachim le tawlrel kip an an kal an um. Cun, rawlphawtnak zong ah an ngeih mi department pakhat Public Affairs Committee (PAC) zong an tang ve. An nih hi Chin State a kenkip ah an ke in a phan dih mi le a hmudihtu an si tik ah, kan mipi an sifah an retheih hi hawinak in an thei deuh ve hrim hrim ko lai. Cu ca ah, hi sifahnak, retheihnak hin zeital a kan bawmchan khotu an si hnga maw tiah INGOs, NGOs hna zalawng te in rak ra hna seh law, kan bawm ve hna seh ti kha an saduhthah a si ko. ENC in siseh, CHRO in siseh Kawlram INGOs tampi hi BKK ah kan ton lengmang hna i, kan ram ra ve ding in kan sawm tawn hna. Cozah dawnkhannak ruang ah a si bik ko ee an ti leng mang. A tu cu a si ti lai lo.

A tu lio ah Chin State ah a tuanlio mi NGOs le INGOs hna cazin hi http://themimu.info/3W/index.php ah hin zoh khawh an si. Cun, attached file zong hi rak zoh uh law. Hi hna pin ah hin a bik in ramkip um mi hna zong nih kan hawi sawm cio hna uh sih law, kan ram ah "Sifah Ral" hi do tuah hna uh sih. Sifah retheih hi mah ca ah a fak bik ko ee an ti mi hi a dik tuk. Cun, ramchung khua nu khuapa zong nih nan harsatnak hna kha hi hna sin ah hin a chim le a rel zia va thiam uh. Hi hna nih hin an mah le an area ah an tuah cio mi te an ngei cio i, tahchunhnak ah an mah project a si lo mi hal tibantuk kha a tha lo. An ti khawh mi chung khan hal thiam an hau. Rangoon ah thlakhat voikhat lengmang an i tonnak ah CNF zong an meeting cu an kai kho ve cang lai dah! Cu ah cun kan mipi herhbau mi vialte va chimnak cu an ngei kho ve cang lai. Chim tam poh a tha ko. Kan chim lo cun zeitindah an theih hnga? Cun, kan Chin State cozah upa hna hi kei cu ka zumh ngai hna. Nihin Dr. Sui Khar le Chinland Guardian biaruahnak zong ah a fak ngai ngai hna i, kaa lawm tuk. Chin State cozah he theihthiam le lungkhat te in rian kan tuan thiam ah cun zeipoh te hi a tluang ko lai.

A tu zong ah a khuakip in siseh, a peng in siseh, development ca ah phaisa thawh le lamcawh le leikuang cawh, hydro electric laknak etc.. hna ah kan i tel cio mi hi a tha tuk. Thanchonak kong ah cun a peng le a khua le a tlang in kan i thawk hna lai na in, kan miphun politiks kong ah cun zapi tanrual thiam kan hau kan ti cang khah.

Note: Thaizing lei can nih akan pek ah cun SEZ kong hnatlaknak number 7 kong kan chim than te lai. Political consultation kong ah ruahnak a rak chuahpi tu nan cung ah kaa lawm. Keimah hi CNF aiawh in ka tial mi zong a si lo. Keimah pumpak in ka rak tui ve tuk i, zapi ruahnak chuah cio siseh law ti ah hi bantuk ka tialnak a si ti zong kha theihter kan duh hna.

CNF Publicity and Information Dept. nih Haka an kalnak Video cassette kha zapi hmuh cio ding in chuah an timh i, copy right an tuah fawn. Cu ca ah kan miphun tuanbia "Important historic document" pakhat a si ca ah a cawk in kan cawk cio hna lai. Utube tibantuk ah Haka hrawng Thantlang hrawng in rak thlah chung rih hlah uh law a tha hnga. Professional nih edit an tuah cuahmah. CND hlan ah nan khua cio ah CC pawl nih $ 10 in an in zawrh hna lai i, a chuak mi vialte zong cu a herhnak a tam ko rua hi ta! Ram chung lei tu cu ka thei ve lo.

Pu Lairamthang (Tun Tun) nih Pu Solomon te nufa hmanthlak na kan tar piak mi cung ah keimah pumpak in kaa lawm tuk hringhran. An pawng i a dirmi kha a u Ceu Thai asi i, keimah he cacawngti kan si. Lailei khuasak le damlo ruang ah dah a si lai khatluk tar in a langh kha! Amon kan in lawmh pi. Na nu a thawng rih ko khah!

Hi ca a reltu nan zapi cung ah kaa lawm.
Upatnak he,
Victor Biak Lian (Par Tha pa)
Ottawa

Tho usihlaw sa uh sih: CNF le USDP cozah hnatlaknak

U le nau hna,

Kan hnu zarhkhat chung cu Chin internet vialte ah CNF kan hawi le nih USDP cozah he remdaihnak an tuah mi kong, Than Tlang le Haka khualipi hna ah sunglawi ngai in donnak le thlahnak kong, biazai tha tha le hladawh phun phun an phuah mi hna, vun rel cio tik ah lung a hmui. Keimah zong ka um hmun te in ka chungkhar hna he lawmhnak mitthli kan rak i thlak ve. A tu tiang zong an kong ceih kan dai kho rih lai lo dah! A tu hi ca ka tial ah hin cun Tio ral lei ah an rak pet cang ko lai dah!

Hnatlaknak minsen an thut mi hna zong Haka lei in an kan kuat khawh colh tik ah tha te in a tu le a tu ka rel i keimah lawmh in ka rak i lawm tuk. Chinland Guardian zong nih mirang ca in an kan leh piak mi zong an kan kuat khawh colh i ka lawm chin chin. Ka rak ruah ve ton mi saduhthah te te duhsah te in a tling ko lo maw? tiah ka ruat. Midang a ho tel nih hi an hnatlakmi biatlang 9 he pehtlai in an tial te hnga maw aw tiah ka rak hngak na in, cu kong cu a ho nih tial um lem lo in, a thawng le a pangpi ah cun kan ri ko. Hitluk tiang tiang hi ka rak i ruah hrim hrim lo. CNF emergency conference ah ka saduh ka rak chimmi vialte an vun i tel tik ah kaa lawm chin chin. Hi hnatlaknak 9 hi an zapi te in an biapi tuk dih ko na in, a tutan ah hnatlaknak number 5-6-7 he pehtlai in zeitindah CNF nih hma an lak lai i, kan hruai hna seh law a that bik hnga ti ka saduhthah te ka vun tial hnik lai. Hi ka ca a rel mi vialte nih nan ruahnak, nan hmuh ning le nan saduhthah zong vun langhter cio ding ah kan sawm chih fawn hna. Mah hi ka tial mi hi CNF Supreme Council le Executive Committe zong ah mirang ca in a rauh hlan ah ka kuat hna lai. Tuzan ah hin number 5 nak te lawng hi vun zoh than tuah hna uh sih law, can nih a kan pek tik ah 6, 7 cu kan peh than te lai.

(5) The Chin State Government level peace delegation and the Chin National Front have agreed to allow the Chin National Front and the Chin National Army to freely hold public consultations, so that the desire of the Chin people can be brought forward as the basis of their discussion at the Union-level talks.

" CNF le CNA pawl nih Union cozah he biaruah tik ah a herhmi mipi ruahnak an lak khawhnak ding ah mipi he zalong te in khuakhan biaruahnak (politiks kong) ngeihkhawhnak kan hna a tla"

Mah hi keimah zong nih can sau nawnpi ka rak chim lengmang mi cu "Opportunity" "can tha" a si ka ti. ENC zong nih cu ti cun kan au. Cu hlan ah kan ram ah politics kong ah zalong te in ceih le ruah a um bal maw? a um kho maw? cu ruang ah cun a thli thup in heh tiah ramchung minung hna kan auh hna i, ramleng ah phaisa tampi dih in kan ram kong khuakhan lairelnak cu kan rak tuah leng mang. Cu bantuk ruang ah minung pazeizatdah thong ah an phanh? "Association with illegal Organization act" ramtang mi he pehtlainak upadi an chuah mi a si. A tu Pu Khun Tun Oo zong hi hi ruang ah kum 100 leng thong an thlak phahnak a si. Hi upadi ruang ah mipi sin ah bia kan chim khawhlo hi a si. Tih a rak nung tuk mi kha a tu cu tih a nung ti lo u le nau hna. Kan ram le kan miphun kong kha vuai cikcek te in i ceih tuah hna uh sih. Sihmanhsehlaw, CNF nih an kan hruai a hau. CNF nih bahu cozah he an i chonh tik ah kan mipi nih an duh mi cu mah hi a si an ti khawhnak ding kha a si. Zeitindah kan tuah lai? Zeitindah lohma kan lak lai? Cu ca ah cun a tang bantuk hin lohma phun hmun 4 in kan lak pi hna seh law ka hei ti.

Ram leng ah hi Chin mi tamtuk khua kan sa i kan ram kong ah an mah i ceih ve lo awk an tha lo. A ruang cu kan ram mipi a cawmtu an si. Kan ram a thanchoter khotu an si fawn. Phaisa thazang in siseh, fimthiamnak thazang zong in bochan mi an si chih. Cu ca ah cun, North America ah hin USA ah, Europe ah hin Norway lo le Denmark ah va si seh law, Australia le New Zealand ca ah hin Australia ah si kho seh law, cun, Malaysia le Singapore ca ah Malaysia, cun India um ca ah cun Delhi le Mizoram ah ti in CNF nih biaruahnak (Chin seminar) an tuah a hau. A ra lai mi Chin National Day hi can tha lak riangmang in tuah siseh law a rem cang bik hnga ta! (CND he pehtlai in a dang ka vun tial than te lai)

Ram chung ah kan ngeih mi township 9 vialte siseh, Kalay Valley ah siseh, Yangon ah siseh Chin Seminar or consultation an tuah a herh.

Hibantuk kan tuah khawhnak ding ah cun phaisa a herh. Minung thazang tampi a herh. Tlaihfung zong an mah nih kan tuah piak hna seh law, CNF an dirh ka ah "Objective: Tinhmi" cherhchan in mipi sin ah kan ram hmailei uknak ah zeitindah saduh nan thah cio ti kha ceihpi hnu ah cu seminar resolution (Hnatlaknak) vialte kha cozah sin ah chuahpi mi Chin mipi aw ann cu a va si hnga! |Minthut le document tha te in kan lak thiam a hau fawn. Hi thil kan tuah kho lai maw?

CNF regional committee ramkip a um mi nih hi kong tuanvo an lak a hau. July thla hrawng ah a ramkip ah civui kan ngei ko hna. Cu zong cu can tha lak in tuah khawh a si. Miphun kan tlin a hau. Ramchung ah cun, cozah riantuan an si ah, kan political parties hna an si ah, Krihfa buu zapi le khuanu khuapa hna pin ah mino, sianghleirunn sianghngakchia hna le bible sianghngakchia hna, nubu hna le civil society (NGOs) zong an i tel khawh dih ah cun zeitluk in dah a va that hnga!

Hi nih hin rualremnak (UNITY) zong a kan ser ter khawh lai i, a tu ka tial minak kau deuh zong in kan tuah khawh rih ko. Hi series of public consultation hi tuahdan a phun phun lak ah zeitindah a that bik lai ti zong khi ruahnak vun chuahpi cio ding ah kan sawm fawn hna. Tuchan kan dothlennak ah "Key Word" bia hrampi cu "MIPI" ti hi a si ko. Mipi duhnak cu zeibantuk cozah zong nih a el kho lai lo.

A ralai mi Chin National Day ah hin ramkip in siseh, ramchung in siseh celebration lawng si lo in, politiks rimnam he kan tuah thiam ah cun statement kan chuah tik ah CNF nih Union level ah bia an chimtik ah a bawmkhotu aw an kan si ter khawh thiam thiam. Hi vialte a si khawhnak ding ah CNF Supreme Council le Executive Committee nih biatak te in lam nan kan hruai ah cun a tlam a tling ko lai ti kha CNF upa hna sin ah zapi theih in ka ruahnak ka rak tial. Can belte tamtuk ngeih dawh kan si lo ti kha nan theih cio ko khah!

Thaizan ah cun number 6: The Chin State Government level peace delegation and the Chin National Front have agreed to allow international Non-Governmental Organizations to operate freely in Chin State and elsewhere in the Union of Myanmar so that they can tackle the issues facing the Chin people, including the food crisis, lack of medicines, lack of access to clean water etc., in accordance with the existing laws.
NGO hna kan ram ah zeitindah kan sawm hna lai i, kan sifah ral kan do lai? Mautam zeitindah kan do lai? ngandamnak le tithiang kan din khawhnak ah zeitindah NGOs lawng hmanh si lo in cozah dang zong kan i sawm hna lai? Ram kip kan khuasak nak ah hawi le kawm kan ngeih mi hna cu vun chuahpi cio tuah hna uh sih law,

Adonghnak ah can nih a kan pek ah cun number 7: SEZ kong kan ceih hna lai. The Chin State Government level peace delegation and the Chin National Front have agreed that, with financial support from the Union government, the Chin National Front will take a leading role in development work in relation to the Special Economic Zone (hereinafter SEZ) in accordance with laws governing the SEZ, so that the poorest state in the Union of Myanmar can be turned into a modern and developed State.

"Sifah nih sal ah a kan zuar" tiah kan rak chim ton lo mei? A sifakbik ram nan sinak chung in CNF hruainak in le cozah lei phaisa bawmhnak in kan mirum hna thluak le ngeihchiah cu a hram ah kan vun bunh lai i, a thangcho mi le pangpar dum bantuk state ah kan ser khawh lai? Chin mi $$$$$ vialte zong cu cu tah? CNF nih Chin State chung ah motor 300 luhpinak License he la hna seh law, question number 1. Kan caw kho lai maw? kan lam nih a zo hna lai maw? India in maw kan cawk lai? Thailand in dah? Kan i ruah than hna lai.

Salai Sun Ceu saduhthah bantuk in "A mawi sin sin ding Lairawn"

Upatnak he,

Victor Biak Lian (Par Tha pa)
Ottawa

Electric lawmh lio biachim

Pastor Cung Bik

Mah video hi Philippine ka um lio ah phone in ka chim mi a si. Electric Lawmh lio caan te zan i social an tuah lio bak ah phone chung in ka chim mi a si. A ngaih a har deuh men ko lai nain lungsau te tu in rak ngai ve ti ah upat nak he kan sawm.

Victor Biak Lian le Global Chin News Biaruahnak

Sunday, 10 July 2011 22:54

GC-Editor : Cauk natialmi a chuak cang tiah thawngpang tha kan theih I, mah na cauk kongkau he pehtlai in tonbiaruahnak kan duh. Hmasa bik ah, tu cauk na chuahmi cauk min, le a chungtel ‘contents’ hna kongkau na kan chim kho lai maw?

Victor BL: Atu bantuk Chin Media Group nih ka cauk kong ah ton-biaruahnak nan ka ngeih caah ka lawm. Cun, nan cungah upatnak kan ngeih fawn hna.

Ka cauk cu amin ah “Ka Philh Kho Lo” tiin laiholh in ka hei ti ko I, micheu nih cun mirang ca in “Remembrance Days” tiah na rak ti mi he aa dang maw a ti victor blna! Remembrance Days cu Laiholh cun Philhkhawhlo mi NI hna tiin a hman deuh ko lo maw? Etc.. Zeipoh va si she law, aa naih ngai ngai ko. Cauk min ah cun a tawi tung mi a tha tiah “Ka Philh Kho Lo” tiah ka hei bunh tikah, a chung I a ummi cabia hna cu keimah pumpak ka ton mi chung in thihhlanlo, hi vawlei cungah ka nunnak a hmun chung ka philh khawh ti lo ding ni le caan hna le thil a cangmi hna kha an si. Culak zongah cun kan dothlennak he aa pehtlai mi kong kha an si tikah, thisen le nunnak le thlanhripi he tialmi tuanbia pakhat a si ka ti ko.

A tlangpi in then hnih ah ka then hna. Thenkhatnak cu Chin National Army kan rak thawk ka hrawng Mizoram in Champhai khua in, Tuluk ramri Kachin Independence Army Hqrs tiang kan rak kal I, khika hmunah hriamtuk kan cawnnak le ral kan donak hna pin ah cu Tulukram thiam thiam cun Bangladesh ramri Bawm ram tiang kan rak kiarnak, cu lamthluan chung ah kan tonmi thil harsa tiah philhawkthalo pawl hna le Bangladesh ramri hrawng ah kan rak cawlcanghnak hna kha ka tial.

Then hnihnak tu cu, kan Chin miphun dothlennak ah CNF lawng si lo in, do a thlengmi buu dang dang hna he zeitindah dothlennak rian kan tuan ti le tlangcung mi dang dang hna kanmah bantuk do a thleng mi hna an kong, cu pinah cu dothlennak ruangah refugees in khua a sami hna Karen, Karenni camps pawl ka tlawnak pinah Malaysia le Mizoram hrawng ah refugee in kan vahveihnak hmunah ka va tlawn hna nak chungin ka hmuhmi tete ti in, a tlangpi cun an si.

GC-Editor: Mah cauk i, hmuitinh bik zei dah a si?

Victor BL: Kan fanau hna nih do a thleng liomi miphun kan si an theih hi ka saduhthah a si. Zeidah kan tuah a herh ti kha cu an theih te ko lai.

GC-Editor: Uk zeizat dah vuikhatnak ah publish nan tuah khawh i, khawika ram le khua hna ah dah aman zeizat in cawk khawh si lai, na kan chim kho lai maw?

Victor BL: Uk 3500 hi International Chin miphun sin zuar ding ah kan chuah I, Kawlram chung ca ah Uk 1000 an zuar cuahmah. Sianghleirun sianghngakchia nih cun a rauh hlanah an rak rel dih ko lai. Ramleng tu-ah cun, Malaysia ah Uk 400, USA ah hin 1900 tluk a si i, Europe ah 500 le Australia, New Zealand ah Uk 400, cu lo cu, Canada, Japan, Korea, Singapore ah Uk 200 tluk kan zemh. USA ah hin 1500 hrawng lawng zuar i, India ah 300 hrawng rak zuar ding kan ti mi cu, Tinbaw a phortu nih khan July thla tantim lawngah USA kan phakpi khawh lai an ti caah DHL in a rannak in CYO civui tanh in rak kuat a si. Philippines zong ah kan hei kuat telai.

GC-Editor: Mah “Ka Philh Kho Lo” timi cauk chung ah CNF nan rak dirhnak le adang na rak palmi hna kong tampi aitel tiah kan theih cang i, nangmah pumpak tawnmi thil hna lakah na philh khawh lo bikmi ni le caan le kong pakhat in na kan chim kho lai maw?

Ka cauk chung I ka tialmi hna hi cu philhkhawhlo mi thil, ni le caan lawng te an si dih. Cuhnalak ah pakhat na ka thimter a si ah cun rawllo in thla ruk(ni180) renglo tamhal buu kan um kha dah a fak ka ti cem hnga!cnaa

GC-Editor: Na cauk chungah Chin ralzam kong cheukhat na telh chih tiah kan theih cang i, Chin miphun tampi ralzam dirhmun in ramdang ah kan pemmi hi a tha ko tiah nah mu maw? Mah kong he pehtlai in, na hmuh na tonmi cung ah cherhchan in, tlawmpal na kan fianter kho hnga maw?

Victor BL: Kan pem hi cu zeitindah a tha cun kan hmuh khawh hnga! Ralzam cu kan si dih lo (lungthiang te in chim ah cun). Ralzam sinak a kawlmitu kan si deuh. Kan kawlmi kan hmuh ko. Sifah retheih ruang theu cu a si i, khattalei in cun Pathian ka thangthat. Pathian nih a kan timhpiak mi a si ti an chim tamngai ka theih cang.

GC-Editor: Cauk chuah le ca rel hi miphun pakhat caah a biapi ngaimi thil a sinak kong tlawmpal in na kan chim kho lai maw?

Victor BL: Ca a relmi miphun cu kan si lo ngai. Cauk chuahmi a tlawm ruang zongah a si ve. Kawlca in tialmi hmanh relawk a tlawm. Laica chinchin cun a har ngai caah kan ngeihchunh zong biaknak lei cauk deuh hi an tam. Fimnak cu cauk chungah aa tial ko an ti mi hi dah tahchunhnak a that bik rih ko! Cauk uk khat hmanh a rel ballomi nih fim ngai le theingai in bia a chimmi kan tam. Zeizong kong vialte cauk chungah a um dih timi hi kan theih ahau. Mizo hi ca an rel ngai. An mah Mizoholh le ca in an tialmi hi a tam tuk. Laica in ca tial tampi kan herh ko.

GC-Editor: Nangmah pumpak konghi Chin miphun caah riantuanmi na si caah zapi nih anin theih ngai cang ko nain, tulio rian na tuan cuahmahnak na kan chim kho lai maw?

Victor BL: Euro-Burma office (Belgium ram, Brussels) ah Asst. Management ka si i, ramchung ramleng riantuan buu (dothlennak he pehtlai in) kan bawmh hna phaisa thazang in. Hi kan rian ruangah Thailand ka um bik zong hi a rak si i, nihlawh an ka peknak zung zong a si. Dr. Lian H. Sakhong hi Euro-Burma Office ah research director a si, kan pahnih hin kan tuan ti.

Ethnic Nationalities Council (Union of Burma) ah hin Strategy Studies Dept. ah chung ka tuan. ENC cu tlangcung do-thlengbu vialte kan i kawmhsuatnak buu pakhat a si.

Chin Human Rights Org. ahhin Board of directors la ah pakhat ka si ve. Chin Forum ah Management Board of chungtel ka si ve. Cu hlanah cun kum 6 chung chungtuan ka rak sin a in, a tu cu a bawmtu lawng ka si cang. Ka rian dang a tamtuk ca ah.

GC-Editor: Chin miphun caah abiapi bik tiah na ruahmi ‘bia’ a tlawmbik pathum(statements) na kan chim kho lai maw?

Victor BL: Chin miphun nih ral phun hnih kan ngei. Hmuhkhawhmi a lenglei ral cu kan miphun a uktu kan cozah hi a si ko. Hi cozah cu thlen a hau. Thlendan belte a phunphun a um. Cu a do miphun kan si ti kha philh hlahuh u le nau hna. Kan mah le kan mah hi ral kan si lo. Kan si awk zong a si lo bantukin in hnahchuah, i entau ding zong kan si lo. Ralzoh in zeimawcan ah kan I zohton hna hi a mak ka ti. Kan holh aa dan ko cu maw kan puh peng hnga!

Kan chunglei ral cu “ZUU” din zia thiamlo hi a si ko. Dinlo ding cu ka ti lo hi mu! Dinzia thiamnak ding ah zeitindah kan i cawnpiak hnga! Cu kan awr duhte cu Kawl cozah nih an I fiang cikcek khah. Cun, kan ramah zeidah an tuah? TLUANG ZA UK group nih nizan nai ah BKK ahkan i hmu hna i kan ramlei thil kong abik in zuu ruangah a thimi le hmanawk a tlakti lomi pawl kong an ka chimh I, fakpi in ka ngeih achia.

GC-Editor: Kan mah Global Chin Media Group siseh, adang Chin miphun media rian tuantu hna sinah siaherh bia tawi na kan chimh ding ah ka nin nawl.

Victor BL: Media pawl nih hin zulh phung (principle) nan ngei i, tuah phung tuahlo phung nan ngei. Cu nan phunglam cu zulhkhawh i zuam hna uh. A tu ah cun ni 2 a rau cang mi cu news an si ti lo an ti bantuk in tulio computer chan ah cun na ti khawh ve ko lai. Media nih hin fim nan kan chimh chin leng mang ko tiah ka ruah. Laiholh tialmi cazual hna hi cu kaa manh ko ah hin cun rel ka tloh bal lo. Nan thiam tuk hringhran.

GC-Editor: Caan na kan pek I, kan biahalnak na kan leh caah kan I lawm tuk hringhran.

Victor BL: Ka lawm tuk ve kei zong.

_________________________
Note: GCN chung ta lak mi

A Hodah A Palh? A Hodah A Sual?

Thursday, 08 December 2011 13:21 |
Written by Roberthramhleicung

"Kut cu a hngawng in a ttangbo a vun tolh. A tthangbo in a tai ah a vun tla tthan. A thinlung aa sum kho ti lo i a kut cu tupi hmawng lei panh in burbukkaam ding ah aa thawh i a phanhlonak ding hmun tiang a vun phan. Nu zong nih cun a luat khawhnak ding ah heh tiah aa zuam len ko nain"

A rianttuannak in tuante ah a rak ttin. Darling dawhte in i ttamh. Na thil lak ah a tthabik i hruk. Tuni cu vanmi bantuk in i ttamh tuah! An nu cu a vun lau duak. Ziah na thisen hlah maw a kai tiah an nu nih cun niih buin a vun hal. Tuzan cu ka hawipa nupi tthit puai ah a kan sawm i kan kal lai. Nafa le zong tthate in rawlpe ta hna tiah an pa nih cun a leh. An nu nih cun, fale kal tak in anmah lawng i puai zawh ding cu aa harh ngai. Sihmanhsehlaw an pa biaial lo in an pa chim ning bantuk in a fale cu rawl a pek hna i amah cu dawhte in aa timh dih hnu ah a fa upabik nu kha na nau le tthate in rak zohkhent hna tiah a ti i an nupa cun Autorickshaw an hlan i tthitum puai zawh ding cun an i thawh.

Daidipdepte in a umnak hmun an hei phan. Cu ka pawng i a ummi inn pakhat hauka i bell cu an pa nih a vun hmeh. Inn chung lei cun pa pakhat nih inn ka cu a awn i nuva hna an hauka pawng ah an dir ko kha a hmuh hna. Mithmaipanh ngai in inn leng cu a rak chuak i haureng cu a awn. Ziah nan tlai ko ee tiah nuva hna cu a hal hna. An nu thinlung cu phun dangpi in a um. Kan pa nih tthitumhnak puai a tinak hmun hi hika hi maw a si hnga? A hohmanh an um fawn ttung lo, ka ruahnak ah cun minung an tam ngai lai i buailulh in an rak um rua lai ti pei ka ruah cu tiah an nu cu a lung chungte in amah le amah aa hal len.

An pathum cun inn chung cu an van lut. Ziah kanmah lawng maw? Mi dang teh an ra ve lai lo maw? A siloah an ttin dih cang dah? tiah an pa hawi pa (Gopal) cu a hal. Gopal nih cun sawm lo ah cun ziah an rat lai tiah a leh. Tlawmpal bia an i ruah ah an nu cu a lung a fiang chin lengmang. Kan pa (Haresh) tam tuk ding hlah. A ran deuhnak in ding law inn ah kan ttin cawlh lai. Kan fale anmah lawng in kan kal tak hna tiah an nu nih cun a vun ti. Haresh nih cun an nu (Bharati) cu a hawipa he an i dawtnak kong a vun hrilfiah. Zuu cu ngawl loin a vun din. A ri chin lengmang cang.

Tam ngaingai an din hnu ah, Aa!!! rawl kan ei kho ti lai lo za cang seh rawl kan ei cang hna lai tiah Haresh nih a hawi pa Gopal cu a vun ti. Gopal nih cun rawl kha ready in rawldawr ah a rak cah cia dih cang. Rawl cu an pathum cun an ei hna. Haresh le a kawipa Gopal cu zuu tamtuk an din cang caah rawl zong tam ei ti lo in zuu din cun an i la tthan. An ri ngaingai cang. Bharati nih cun an pa cu kan ttin cang lai, na ri tuk cang. A hawipa Gopal cu ttuang ah a ril cang. Haresh zong ttuang ah a ril ve cang. Haresh nih ttuang ah a rilh bu cun an nu cu Gopal hi ka hawi ttha tuk a si a ihnak khan ah va ihterta law cu cun kan ttin lai tiah an nu Bharati cu a ti.

An nu nih Gopal a kut cu aa lak i a hngawng ah aa khinh i a vun cawi i ihnak khan lei ah cun a vun luh pi. Zuu a ri ngaimi Gopal kut cu Bharati a hngawng in a ttangbo ah a vun tolh. A tthangbo in a tai ah a vun tla tthan. A thinlung aa sum kho ti lo i a kut cu tupi hmawng tthiam ding in burbukkaam ding ah aa thawh i a phanhlonak hmun tiang a vun phan. Nu zong nih cun a luat khawhnak ding ah heh tiah aa zuam len ko nain a fawi ti lo.

A ngamh lo tuk buin an pa cu a vun auh. Rak ka bawm...Rak ka bawm...!!! Haresh cu a celh lo tuk buin ihnak khan lei cu aa vun i thawn i, Gopal a duh ning khan umpiak ko. Tuzan hi Gopal nupi tthit zan a si i a nupi hi, hi ka hin umsehlaw a duhmi paoh a tuahpiak lai tiah Haresh nih a nupi Bharati cu bawmh lo in Gopal a duhnak tlam a tlin khawhnak ding ah a nupi cu a hrilhfiah. Bharati cu an pa nih a bawmh duhlomi a hmuh tikah a ar ko. A holh kho ti lo. Gopal nih voi thum tiang a thawh hnu ah Haresh nih a nupi cu inn lei ah a ttin pi. Inn an phak in an nu cu thi dengmang in a ttap. Ttap hlah! Zeiruang dah na ttah? tiah an pa nih cun a hro. Gopal nih sualpi a ka timh i na ka khamh duh lo pin ah na bawmh chih hnu ah maw keimah cu ttap hlah na ka ti? Zeiruang ah dah ka ttah loin ka um khawh lai tiah Bharati nih a thinlung kekkua in a leh. An bia cu a vun sang chin lengmang. Saunawn an i sik hnu ah Gopal he lawng nan it tti lo midang tamtuk he nan it tti bal cang tiah an nu cu a vun ti. An nu thinlung cu phundangpi in a vun um tthan.


A luancia caan kha video bang a hmai ah an rak cuang. Kum 16 a rak si lio, tangra sianginn a rak kai tti hawi Vinod he an i duh ningte pawl an rak tlonlen ningte pawl kha a mitthlam a rak cuang thluahmah. An nih pahnih hi aa rak duh takmi an si. I um ding bak in an rak i ruat. Kan karlak ah zeihmanh nih kan tthen hlah seh, kan thih hlan chung tiah bia an i kam i pakhat le pakhat an i dawtnak le an i duhnak cu a ho dah a sau deuh a thuk deuh in aa daw kho aa duh kho tiah an i zuam tawn.


Ranjan Ben an timi nu nih fapa pahnih Haresh le Dines a ngeih hna. Cu a fapa le nupi ca ding ah an innpa Bharati hi a rak duh ngai. An pa Babu Bhai Paralia cu Bharati hi nupi ca ding ah ka duh tuk. Amah hi kan fapa le nupi a si ah cun kan innchungkhar hi kan i nuam tuk lai. A fel zong a fel i a dawh zong aa dawh. Kan nih pahnih zong a kan dawt lai tiah an pa cu a chim. An pa nih cun na chimmi cu ka lung a tling ve ko. Asinain Bharati hi duhmi a ngei ti in dawkaw ka theih. Cun a darling pa he hin an i kawmhning zong a ttha lo. Nuncan ziaza ttha loin dirhmun tiang in aa kawmmi an si tiah mi nih an chimnak ah ka theih ee tiah an nu cu a ti. An nu nih cun a poi lo mi nih an chim ning ah ttha hlah hmanh sehlaw keimah ka hmuh ning cu nufel tuk a si tiah, Bharati a fapa le nupi caah a duhnak cu an pa lung pem lak in chimh khawh aa zuam. Babu Bhai nih kan fapa le pahnih hi kan chimh hmaisa hna lai i an duh cun tiah an nu cu a leh. An fale Haresh le Dinesh cu an chimh hna i Dinesh nih cun a duh lo. Haresh tu nih cun nanmah nih a ttha nan ti paoh cu ka el lo tiah a nu le a pa bia cu a cohlan i Bharati cu a tthit.


Thla tlawmpal a rauh ah Bharati cu fanu a min ah Nandini an timi a ngeih. Asinain Haresh nih a thla a tuak ning he aa khat lo. Hi fa hi Vinod he an hrinmi a si ko lai tiah a lunghrinh. An i ngeih hnu zong ah Vinod an inn pawng ah aa chawh tawn kha a lung chung ah a rak chuak tthan. Duh hmaisa cu philh khawh a si lo timi ruahnak cu Haresh thinlung ah a cam. Kum caan sau nawn an i um hnu ah Bharati cu fapa pahnih a vun hrin. Cu zong ah cun Haresh nih hi hna hi ka fale an si lai lo. Vinod he an ngeihmi a si ko lai tiah a puh tthiamtthiam rih. Ka um lo kar caan ttha lak in Vinod he an um tti lengmang ruang ah a si ti ruahnak cu a thinlung chung ah a cam peng ko rih. Dinesh cu rian a hmuh caah hmundang ah aa ttial. Dinest nih inn a hlannak cung first floor ah a upa Haresh caah inn a hlanpiak i cu ka cun Haresh le a innchungkhar cu an i ttial. Hi ka hmun cu hmun him a si cang. Vinod zong a rak ra ti lai lo tiah lung damte in Haresh cu a um.


Haresh hi zuu ding a si tikah a zuu din hawi an tam ngai. Rian zong tthatti in a ttuan ti lo. Zuu din lawng a rian cang. Nikhat cu a zuu din tti hawi ttha ngai Gopal inn ah an nu cu a hlen i tthitumnak puai kan kal lai tiah a hlen i a hawipa sin ah cun a kalpi i a hawipa Gopal he a ihter hna. Nizan ah voikhat cu a zuar ko cang nain ni dang zuar tthan ding ah minung a kawl tthan. A nupi cu a thin a hung tuk i anmah pahnih cu fak lak bia an i el. Vinod he nan i duh ruang ah kan chungkhar hi, hi ti kan umnak a si. A tu ah cun pa kip sin ah kan zuar lai na duh lo cun nangmah zong kan thah lai i na fale (lakfa) zong ka thah dih hna lai tiah Haresh nih an nu Bharati cu a hrocer. Cu ti cun thih ttih ah a nupi nih cun phaisa hmuhnak ding ah pa kip he it tti ding in Haresh nih khua a khanmmi cung ah khua a sa cang. Zanlei sang in an chuak i zantlai hnu pi ah an rak ttin. A chel ah cun zinglei hna ah inn an rak ttin.


Rawl ei a za cang rawl ei ding ah an pa cu a rak phan ti lo. Aa tthang rih lo i a si ko lai tiah a ihnak khan chung an va zoh ah cun a rak thi diam cang. Police pawl an phone hna hi police pawl nih an hlat dih hnu ah an nu nih a thah cu an fiang. Cuticun Bharati cu an tlaih i thong ah an thlak.





Note: Crime & Detective Magazine chung i a tawinak in vun lehmi a si. Hihi a taktak a cangmi police nih hlathlainak an tuah dih hnu i an chuakmi a si.
-----------------------------
Global Chin News ta ka lak chim mi a si. ve..

Electric lawmh lio 9

Electric lawmh lio 8

Electric lawmh lio 7

Electric lawmh lio 6

Electric lawmh lio 5

Electric lawmh lio 4

Electric lawmh lio 3

Electric lawmh lio 2

Electric lawmh lio 1

PCCF retreat Video

CNF, TT& Hk nih an don hna

Thantlang Ngaknu nih pangpar tti kual he an don hna

Than Tlang Khua chung in donnak

January, 5-6,2012 ni ah CNF le Cozah Remdaih nak tonbiaruah nak ah CNF lei in a ra mi hna cu:
1.Dr.Sui Khar ( Hruai tu )
2. Pu Ral Hnin
3. Dr. Andrew Ngun Cung Lian
4.Bo Hmu Kyi Solomon
5. Pu Thet Ni
6. PU Hla Thun
7. Salai Petar
8. PU Ngai Cia Thang
9. PU Ro Khom aa
10 . Azakhan Bo Khin Mg Lay hna an si .


An Ropui taktak ko. January 4,2012 chun ah Than Tlang Khuapi chungah sunglawi taktak in an don hna. Khua nupa hna nih Sia an thah hna I chuncaw an ei. Zamlei suilam 2:30 hrawng ah Hakha an lan ve than I, Hakha khua pi nih sunglawi tak le Ropui tak he an don than hna. 5-6/01/2012 cu cozah tuan lio mi he tonnak le Bia ruah tti nak an ngai.


Hakha khualipi ah Ropuitak in an don hna.

Laimi tuan biadawh ttial tu hna Lai pasal ttha hna nih Lairam a hninh ko.

A tanglei i ttial mi hi CNF palai pawl nih a tlang piin, va chim an timh mi a si
1. Implement the Panglong Agreement immediately. (Panglong hnatlaknak kan rak tuah mikha a rannak in, tlinter cang)
2. Self determination must be enshrined. (Kan ram cu kanmah te in kan ni uk (kan tawlrel) lai.
3. Withdraw Army from Chin State. (Chin ramkulh in, Kawl ralkap kal dih cang han seh)
4. Federalism is a solution. (Kan ram buainak hi Federal ram ...ukphung lawng nih a daih ter lai)
5. Stop Human Rights violation. ( Minung i, kan kokek zalawnnak, hrawk ti hlah uh)
6. Peace with Justice. (Ahman/adikmi mi daihnak kan duh)
7. Draft a new constitution. (Kawlral uknak phunghram a thar kan tuah/kan ttial tthan lai)

8. We do not want ceasefire only, but political dialogue. (Kanram uknak kong hi kan ni ceih dih taa i, kan lung a tlin taa ti lo cun kan ni kap lai lo ti sawh sawh cu kan duh mi a si lo, kan ni kap rih ko lai)
9. We want genuine peace. (Adik/a hman i, mi himnak le hnangamnak a pe tak tak mi daihnak kan duh) by Daniel Sakhong

Zapi khuacimui an si ko.

Than Tlang le Hakha Khua pi chung cu lawmhnak mitthli le dawtnak/ngaihnak/ zunmitthli he an luang.


Vanrang toi um Laimi zapi nih thlacamnak le thazang le chawva he kan ram caah ttuan pi cio hna usih. Pakhat ttuan lawngin a zalo kan dih lak bawmh a herh.

Cung Bik
Manila,
Philippine