Zei Chan Hen Kan Chuah!

Zei Chan Hen Kan Chuah!

(Victor Biak Lian ttial mi “Ka Philh Kho Lo” Cauk ah Sa-hme Ka Peh)



Kumkul leng a kai cang! Kan chan cheu a tlum ruangmang ko. Zoh tthan ah: ”Zei chan hen kan chuah”, tiah i hrum pi phu a si.

Nain: Kan doh mi kan thlen khawh hlan cu, ”tluang kan khawng rih lai lo; kan hrum fawn lai lo” ti in pei bia kan rak i tiam kha. Cu caah, hrum nai sai hlah! Maw vanlawm: Pathian nih can ttha a kan pek ve. Kan miphun kan dir pi ve! Kan ram caah kan ttuan ve! Dothlennak kan tuah! Kan ke-neh hi rak zoh law, zei dah kan chim timi cu na rak theih te ko lai.

Nain: Inn tlun hlan ah kan khual tlawnnak kong chim cu ka duh bal lo. Kan lam thluan zoh tthan in lunglen tuar zong ka duh fawn lo. Asinain, minung hen pei kan si cu! Aho dah lung kuai lo in a um kho hnga. Aho dah hrum lo le kio lo in a um kho hnga. Kan tuar mi pei a fak ve cu! Kan tawn mi pei a har ve cu! Khuacan nih bia a hung chim tthan. Fing le tlang nih neh tthing an cin rih. Zan thlapa nih bia thli tiam mi vial te a philh rih lo. Thlizil nih zuntthing a rak phawrh tthan tawn. Cu ban tuk can te ah cun, “zei hen kan tawn” tiah kan hrum ruangmang tawn. Mi hmai ah puan lukhuh in ttah hla kan sa lai lo, kan hrum lai lo ti len zong ah; mit chinh kam seh in, kan lu kan vun thin ii kuttum kan suh tthan tawn. Asinain, mitthli nak in hacang rial tu kan vun ii thim tthan rih lai. A can a cut hlan chung cu!

Kan zoh tthan rih lai lo kan ti bu; kan zoh duh ti lo ti len zong ah... zoh tthan le cuanh tthan a hau tawn. Kumkul leng kan khual tlawnnak lampi. Cu lampi kan kal lio ah kan chiah tak mi kan ke-neh kha vun zoh tthan cio tuah uh, tiah Pu Victor Bika Lian nih a kan sawm. Amanh nih cu, ”Ka Philh Kho Lo” a ti. Philh awk a ttha hrimrhim lo. Hi lamthluan le hi ke-neh hna hi kan philh ah cun; Kan miphun a philh mi kan si sual lai. Kan ram a philh mi kan si sual lai. Pathian nih kan miphun le kan ram caah khua a khan, lai a rel cia mi a philh mi kan si sual lai. Zei cah? Hihi Pu Vicotor pakhat long in a kal mi lamthluan a si lo. Pumpak kong a si lo. Kan miphun pi te in kan zawh cuahmah mi, kan kal cuahmah mi lamthluan a si.

Hi lampi kan kal lio ah hin: harnak tam pi kan tawn. Mitthli tam pi a luang. Thisen tam pi kan thlet. Nunnak zong tam pi kan thap cang. Fei le nam in aa hliam mi an um. Sa le ral, zen le kuan, sianghnuai le ttekhluan nih vanlai mu bang a thlak hna ii, an chan cheu hlan ah mual a kan liam tak mi zong an um. Cingcih an khih hna, thir le dar in hreng an khenh hna ii, thawng chung ah an chan chung khua ci a mui thai mi zong an um. Thih ttian in a ttian mi kan um. Nun ttian in a ttian mi kan um. Nu le fa zong ttang a tthen hna. Leng le val zong ttang a tthen hna. Mui hmuh tthan um ti lo in tlang zamual tam pi nih an kan liam tak cang.

Pa Hlun (Salai Sang Hlun) a tuarnak kha vun ruat tthan cio tuah uh! Kala ralkap nih an thleih. An ke hmanh in an kal pi ngam lo in, helicopter in an phorh ii an zuan pi. Bia ceih ding ah mi hmai ah an chuah pi ngam lo; a thli te in thawng chung ah an hrem ii, a lu an hloh. Zei bia cu dah an ceih ngam hnga? Kan ram pei a dir pi cu! Kan ram a dir pi mi asi caah; a thli te in a lu cu hlo len hna hmanh seh law, kan ram nih a min cu a dir pi tthan te ko lai. Vawlei chan a dongh hlan tiang!

Pa Ci (Salai That Ci) le Sawke (Salai Uk Lian Thang) hna kha tah zei tin dah an thih! Thawng chung ah maw an hrem hna ii an thih? Ram lak ah dah an kal pi hna ii an va thah hna? Aho te nih an ruak kung kai lo; puan lu khuh in ttah hla vorh te zong um lo; an thlan leisen a chawh piak tu te hmanh um lo in mual an kan liam tak . Maw Sui Kung! Maw Hmung Hmung! Nan nih tah zei tin dah mual nan kan liam tak ning cu a si? Nan nunnak a tai hmanh a chuah hlan ah… ziah???

Nan nih cu: ”Pasal ka nunnak hi kan ram le kan miphun caah ka thap ve lai,” tiah lungfim te in mual a liam mi nan si. Pasal ttha nan rian nan lim bia tu a si. Ngeih a chia mi cu, kanmah: lam lai lak ah nan kan kal tak mi tu hi kan si. Kan khual tlawnnak kan lamthluan a dih rih lo. Inn kan tlung kho rih lo. Kan kal cuahmah. Kan doh cuahmah. Thazang kan herh. Mi van kan hai. Kan nin ngai hna. Kan nin hlam ruangmang tawn hna. Ra kan dir pi rih uh, tiah chun le zan in kan hram. Nan phu tal nih kan dir pi rih ko seh law; nan lim tal nih kan hang rak thlum ter chin ko seh. Thisen luan lo cun, ram ser khawh a si lo; luro ii phum tak lo cun miphun dir pi khawh a si lo cu ta! Nan thisen le nan rolu cu kan ram le kan miphun a nunnak caah si hram ko seh. Hihi kan thlacamnak a si.

Sui Kung a thih mi kan theih hlan ah Hmung Hmung nih a kan thih tak cang e, ti mi thawng chiah nih Haka a ra kan phak hmasa. February thla lai hrawng ah a si: Chin Miphun Ni (Chin National Day) ka lawmh hlan te! CNLD (Chin League) campaign kan kal ii, Thlantlang ah kan cam. Ni Chawn nu te inn cung ah zapi tawnnak kan tuah ii, Federal le Democrcay kong ka chimh hna. Cu lio ah cun, Katunu Mang Hlei Iang nih ”Kapu Pa Hmung, Ka U Hmung Hmung dah kaw a thi an ti cu! Inn ah rak ttin ta...” a ka ti. Ka U Mang Tha Men nu te inn ah ka va tli ii, inn khat in mi nih an rak kan chuah hnawh. Inn chung ka lut; ttah le hram in khuai ci a mui. Inn khan a ki lei te ah khin; Ka U Hlawn Hlawn (Sayama Ngun Hlawn) le Kapi Mah Than nu puan lu an ni khuh, ttah hla an vorh i, an dir bu in an kut an ni zar i an pei an vuah. Zei te kan banh kho rih lai pei maw tiah, tham le hlawm a duh rih mi an lo. Hmung Hmung cu a ruak te hmanh nih a kan tlun hnawh kho ti lo. Kan banh kho ti lo; kan cawi kho ti lo; kan mawi kho ti lo.

Athiazing, zingka te in Haka ah ka kal. Vantthat ah motor a um ii, tuan ah inn ka phan. Haka khua kan luh, dawr thar kan phak ah khin cun; Haka pi khi chunmui nih khuh seh law ti bang, khua ning a tti. Mi tuk a sum. Mi mithmai zoh ah a arr dih mi an lo. Mi hmai a panh lo; nih tlam zong a leng lo. Ngeih a chia; ngeihchiatnak cu ttihnak nih a chap. Cozah nih an kan theih lai sual kan ti ii fakpi hmanh in kan ttap ngam lo, an ka ti. Inn chung ah ka lut. Ka U Bu Bu (Sayama Ni Bu, Sang Za Hmung nu) he kan tafar in kan ni kup: ”Pa Hmung, Hmung Hmung nih a kan kal tak cang...” ti vial a chim ii, a tap kho ti lo. A tlu. Ka U cu ka vun cawi; a pum ah hin nunnak a tang ti lo mi khi a lo: Thlarua le dawtnak in a ra mi lungthin nih pei an kal tak fawm cu!

Inn ka phak tiang ah, ka lung kil hin Hmung Hmung a thi lai, ti hi ka zum kho rih lo. Cu caah, zei tin dah thawng nan theih, tiah ka ti hna. Ka U Iang Iang (Sayama Tial Iang) nih ca a vun ka pek. Ha Hung (Za Hung Mang) nih Kachin ram in a rak kan kuat mi ca a si. A ttial ni ka zoh ii, lampi ah sau a rau lo hi ta, ka hei ti. Ha Hung kut ttial in ca cu ka rel ii, “E... mah vial hi pei a si ko cang hi” ka ti ka lung kaa tthum ruang mang. Zingka Thlantlang in kaa rak ithawt lai ah Ka U Sang Lian Cin nu nih, Ka U Bu Bu va pe te tiah, Hmung Hmung te Champhai lei ral hrang pak ah an ni thawh lai zing ah Thlantlang ah an ni thlak mi hmanthlak a ka pek mi ka chuah ii kan zoh. Zei ca dah Pathian! Kan nih inn chung khar ah a chuak thiam bik mi; ca a thiam ii a fim bik mi; Kawl cozah namneh bu hmanh ah RIT a hmu kho ve ii, zei tik dah engineer a kan ttuan piak lai ii, Anu lung a hnemh lai; a u le a far le vial te a kil kamh hna lai; pu le tu vial te a kan khawmh te lai ii, kan nunnak a kan cawi san ve te lai tiah kan ni zoh thla bik mi; Hmung Hmung tu kan sin in na kan lak piak, tiah kan hram len!

Mah zan cu pumhnak kan tuah. Hla fung hnih thum kan sa ii, pumh ttha tein kan ni awt hlan ah Pa Hei (Lian Hei) nih bia thli a vun kan chimh. Ka U, mi hlat hlai tu Kawl ralkap pahnih inn leng ah an um. Pumh kan awt ngam lai maw? a ka ti. Rak let ter ve hna u, ka ti. Pumh kan thawk ii, inn chung khar lei ai awh in keimah nih bia ka chim. Bible cacang pakhat ka rel: ”Mi nih a hawi le caah dawtnak ngan bik a ngeih khawh mu cu an ca i a nunnak pek hi a si” (Johan 15: 13).

Ka dir kaa ah cun, Krifa phung te in Bible ca ka rel lai; Krifa hawikawm sin ah lunglawmhnak bia ka chim lai, ti fang khi kaa tinh mi asi ko. Asinain, Kawl ralkap pahnih nih kan thin an ka phawh ii, Lai phung te in tluang ka khawn hnawh hna. Kapa hla do ka thlur; Kapa a thih lio Kani Cinte (Pi Par Cin) a ttahnak hla kaa thawh, cun Kapu Mang Hnin mirang ral a rak doh lio ah Kapi Tial Chin nih a phuah mi hla: ”Anu paw chung chuak in nam tat bang har cia cu; A tthulh lai maw len vung paw sa hawi; Rim nam pa rei a dir ah” ti mi ka sak ii, Kan pupa min vial te le Sang Za Hmung min in kaa chal nak ii, Kawl pawl cu ka thlerh hna. Kawl holh in kaa vun i nawlh. Pumh dih hlan ah an chuak ii, an zam diam.

Athaizing zingka te ah; Tha Lian nu le Sung Tial nu kan inn ah an ra ii, Kawl pawl mah ti na hro mi hna kha a ttha tuk. An ni auh tuk ii, celh chauk an si lo, an ka ti. Mah hnu cun cat lo in pumhnak an kan tuah piak. Acan ah cun, nikhat chung ah pumhnak vui thum tiang an kan tuah piak. Dawr thar Krifa upa nih a dang te in pumhnak an kan tuah piak. Cun Baptist long si lo in AG, UPC, CJC le Krifabu kip zong nih pumhnak an kan tuah piak fawn! Zankaht cu: Rangoon le Mandalay University ah ca a cawng lio mi Sianghleirun Siangnagkchia pawl, Hmung Hmung a hawi le pawl nih pumnak an kan tuah piak. Mah zan cu Rev. Van Hre nih phung a chim. Phungchim a thawk hlan ah thla a cam ii;

“Khua-zing, Kan Pathian: zei zong vial te a ser tu; Nangmah nih minung cu na kan ser, kan nunnak can vial te zong na uk dih. Atuzan can ah na sin ah kan ra tthan: Hmung Hmung a nunnak caah kan ni lawm tiah kan chim tthan rih. Nafapa Sang Za Hmung cu kan ram le kan miphun caah a lu a hloh ii, a nunnak a pek cang. Vawlei pumsa cu kan ram le kan miphun caah a pek tak ii, a tu cu na sin ah a ra cang. Hi nafapa hi kan ram le kan miphun caah vawlei pumsa in a nunnak a pek dih hnu ah, a thlarau cu na van inn thiang ah a phan cang tiah na vancung pennak catlap rang chung a min cu ra kan ttial piak ko cang!” ati.

A tlamcam a dih hlan ah mi vial te kan ni chik irh dih; cun duh sah te ttah aw nih a zulh ii kan chum tual cu ttah le mitthli nih a vun khuh dih!

Thlacam tampi ka theih tawn! Asinain, mah zan ah Saya Van Hre thlacam ban tuk cu ka thei bal lo. Kan ram le kan miphun caah rian a ttuan mi zong tam pi an um. Mirang ral a rak doh mi kan pu le kan pa le zong an rak um. Cun, kan mah hlan ah hriam a rak tlai mi Pu Hrang Nawl te, Col. Son Cin Lian te, Pu Tual Zen te, Pu Mang Tling te...tam pi an rak um. Kha kanpa le nih khan, kan ram caah a lu aa pe mi: an mah pumpak an si zong ah, an ral kap an thih lio can zong ah, zei tin dah thla an rak cam ve tawn hnga. Kan mah chan ah cun: Hmung Hmung a thih lio ah, Rev. Van Hre nih, “Hi nafapa hi kan ram le kan miphun caah a lu aa hlo ii a nunnak” aa pee mi a si tiah ”na vancung pennak catlap rang chung ah a min ra kan ttial piak”, tiah thla a cam. Chin miphun le Chinram caah a nunnak aa pe mi a si tiah, vancung pennak catlap rang chung ah, an min ttial piak ding in Zingnu sin thla kan cam.

Zei chan hen kan chuah? Kan mah chan ah! Atu cu 88 Generation kan ni ti. Thawngkhat zakua le sawmriat lio ”leng le val” ... kan ni ti lai. Haka kan khuapi long si lo in, Rangoon le Mandalay Sianghleirun kha kan cin nak le kan len nak cu an rak si. Chin miphun vial te kan lung kan ni ni rual a za cang, tiah au pi chan a rak si. Apeng le atlang; phun le hnam (tribal & clan) min in thleidannak um ti hlah seh kan ti. Cucaah, pengtlang min le phunhman min vial te kan kal tak lai ii, Chin miphun hi miphun pakhat te long kan si, tiah kan miphun min rak au pi chan a si. Chak le tlang, tlangcung le nelrawn, kan umnak hmun nih kan dang ti hlah seh! Chin miphun phunkhat long kan um, tiah a rak au mi kan si. Chin miphun tlang holh (common language) kan herh, tiah kan rak au pi. Chin miphun nih kan miphun hmelchunnak (national symbol) ngeih kan herh, tiah a rak au tu kan si fawn. Cu long asi lo!

Vawleicung tuanbia ah: a sual bik, a hrang bik, thlachiat ruah lo in mi thah le lai-nawn a hmang bik mi, tiah rolung phun phu a si mi Kawlram Ralkap Cozah kha “kut long in” a doh ngam mi chan ah kan chuak. Nan ni cin ken cio ti maw? 1987 August thla ah Ne Win cozah nih phaisa a thah lio kha! Kha lio ah “kan duh lo” tiah, lampi a chuak hmasa mi kha Rangoon University ii Inwa-sawng a um mi siangnagkchia pawl an si. Cu Inwa-sawng siangngakchia hmai a suang mi hna lak ah khan Salai That Ci aa rak ii tel ve. Kawlram tuanbia ah kha siangngakchia pawl min kha a um ti lai lo. An min an hnawh cang. Kan tuah mi le kan doh mi an hnawh an thenh dih. Mi nih ii cin ken ti hna hlah seh, an ti. Zei ca’h, thil ttha kan tuah mi, mipi nih an ni cinken ah cun, cucu miphun caah a thazang a si. Cu thazang cu cozah tthalo nih an ttih.

1988 March thla ah phaisa a vuihnih nak an thah. Phone Maw a thi. Sianginn an khar. June thla ah siangiin cu an hun tthan. Tlawmpal hlan ah a buai tthan ii an khar tthan. Chin Siangngakchia vial te zong cu atu le atu te an tlun ter hna. Asinain, vanlawng fawi te in an khan piak duh hna lo. Cuti cun kan buai tthan. Cu lio cu BIT Bible sianginn ka phan cang. Asinain, university campus ah nifa ka va kal ve tawn. Chin Sianghleirun Siangngakchia pawl, Education Minister nih a rak tawn hna lio zong ah khan kan rak um ve. (Atu Indianapolis, USA, ah Pastor a ttuan mi Rev. Thla Awr he khin Siangngakchia pawl cu tha pek can ah, tiah kan va um pi ve hna).

Education Minister pa nih fak pi in a kan hro. Minister hnawh-thuh pek le tlawmh duh ah maw a si hnga: U Kyaw Ngein nak in fak deuh in a rak kan hro mi cu, kanmah Chinmi a si ve ii, BSPP chan ah rianngan ngai a rak tlai nu a si. Cu nu ko nih cun fak khun in a rak kan hro. Cu ti an kan hro cuahmah lio ah cun, hmaithlang ah a tthu mi nu pawl nih, ”umm...umm....” tiah an lei cangh lo in an aw-chia an chuah hnawh hna ii, kan zapi te in kan zulh dih hna. Mitampi cu an min kan cing ti lo: nu pawl lak ah upa deuh a si mi, Master a kai lio mi hna: Sui Cin Tial le Ni Cin te pawl nih an hruai hna, ti cu kaa cin ken rih. Cu lei-cangh-lo-aw ”umm....” nih cun Kawl Education Minister pa cu a tlik ter. Minister pa a kal hnu in, kanpi nu nih cun a kan hro tthan hnik ii, a au in kan au hnawh cang. Bia kan chim ter kho ti lo. Mah zan ah cun maw, a thaizing ah dik? Vanlawng cu an khan piak hna i, Chin Siangngakchia vial te cu an tlun ter dih hna. Kei cu BIT ah ka kir. (Cu tluk in Chin Siangngakchia a rak kan hro mi ”nu” cu, Australia ah kan va hmuh tthan. Asylum a sawk ve. Aw...minung ngai te hi, ka ti.)

1988 August thla ah ram cu biatak te in a buai. Cu ah cun, Bible Sianginn kan dih cang. Asinain, Rangoon Univeristy, History Department ah MA thesis ttial ding in Rangoon ah kan rak um rih. Cu chung cu, Rangoon Chin Baptist Church ah Sunday School chim tu ah rian ka rak bawmh tawn hna. Zingkhat cu, Sunday School chimh ah tuah te in biakin ah kaa thawh. Sunday School kai ding ngakchia pakhat hmanh an ra lo. Upa pumh can a phan. Aa pum mi aho hmanh an chuak fawn lo. Chin miphun, hi tluk Pathian a duh ii, biaknak lei aa zuam ve ko mi: Zei dah a cang hnga? Aruang cu a um! Cu lio cun, bia tak te in a buai lio a si. San-dah-piah le lam zawh a si ii, cozah a um ti lo ti awk deng khi a rak si. Cu-ah cun, zia chiat vial te a pihnak le a khawmhnak ah: Cozah nih thawng inn an boh piak hna ii, thawngtla vial te an thlah hna.

Cu ti thawngtla an thlah mi hna cu, khualai chung ah zapi din ding in an chiah mi “din-ti” chung ah “thih-si” an peih ter hna, ti asi. Cucaah: thawngtla a chuak mi, din-ti chung ah thih-si a peih mi an si tiah an puh mi hna poh poh cu, an thleih hna ii an hnawng an tan hna. Cu tluk cun a buai kho. Rangoon khua chung hrim hrim ah cu thil cu a rak um. Cu long asi lo; thlan vial te zong an boh dih ii, mi ruak an vui lio nih an ni phorh te mi hna thil le rii tiang an fir dih. Cu long a si rih lo. Rangoon khua chung vial te poster a phun phun an tar ii, ca khat lak in an thlah.

Cu ti an tar mi poster ah pakhat nih zei tin dah a ttial kan ti a si ah cun: “Siangngakchia a kap mi hna hi, Chin Hills Battalions an si ii Chin ralkap an si. Cu caah, Chin miphun hi Siangngakchia a that tu an si. Cucaah: Chinmi nan hmuh mi hna poh poh tlai hna u law, an hngawng tan hna uh,” ti a si ko. Hngawngtan a kai cuahmah lio ah, Chinmi nan hmuh mi hna poh poh tlai hna u law, an hngawng tan hna uh, tiah poster an tar cang ah cun: a ho te hmanh leng an chuak ngam ti lo. Zarhpi ni zong ah an ni pum ngam ti lo.

Cu zing cu, RCBC Biakinn ah, kaa cinken mi a hman rih ah cun: minung paruk maw, pasarih dik? Cu longlong cu biakinn ah kan phan. Rev. Lan Thuan, Salai Ram Ling Hmung (a kan thih tak cang), Saya Ming Hnin (a kan thih tak ve cang), Saya Pa Hmun (atu Australia ah a um), le Pa Suan (Tedim kan hawi pa a si i, a min tling ka ttial ngam rih lo. Amah hi ram chung ah a um rih rua tiah ka ruah) kan si. Adang pakhat an um rih rua, tiah ka ruah na-in a min cing ti lo. Kan mah vial cun khua kan khan ii, ”Hi thil hi thil dik lo a si. Kan Chinmi an kan nam neh bia asi. Cucaah, poster kan tar ve lai”, kan ti ii, biakinn chung ah cun poster tu kan ttial ii, Rangoon khua chung ah ka vah pi hna ii, kan tar ve. Cu ti cun, “poster campaign” cu kan rak tuah ve.

Rangoon khua chung ah Chinmi nan hmuh mi vial te tlai hna u law, an hnawng tan hna uh, tiah poster a ttial tu hi Captain Aung Tun a rak si. Captain Aung Tun tiah a min fiang te in a thut hlei ah; Aung Gyi a PA a ttuan bal mi ka si, aa ti fawn. Cu lio cu, Aung Gyi cu a min a tthan tuk lio a si ii, Aung Gyi min hman in ca an chuah mi cu, mipi nih an rel duh khun; a zumh zong an zumh khun. Cucaah, Rev. Lan Thuan nih a kan hruai ii, Aung Gyi inn ah cun kan va kal. Aung Gyi nih a kan ti mi, ”Ralbawi ka ttuan chung ah ka PA a ttuan mi tam pi an um ii, cu hna vial te chung ah Aung Tun ti mi an um bal lo. Cucaah, hi poster hi lih-bia a si” a ti. Ca a kan chuah piak ve. Cun kan mah kan ttial mi poster cung zong ah a min a kan thut piak. Aung Gyi nih kan poster cung ah a min a rak kan thut piak ruang ah, kan ca chuah mi le kan poster cu mi tam pi nih an rak rel. Chin khuanu khuapa zong nih an rak kan lawmh.

Tlawmpal ah: poster tar long cu a za lo e; lam zawh in san-dah-piah a hau e; an kan ti tthan hawi. Rangoon khua ii, YMCA Hall pi ah khin Rangoon khua ah a um mi Chinmi vial te meeting kan rak tuah ii, cozah-duh-lo-nak san-dah-piah committee pkhat kan rak tuah. A min ah: Chin National Union (CNU) kan rak ti ii, Chairman ah, a tu Japan ah a um mi U Nang (Pu Nang Lian Thang) khi kan rak thim. General Secretray ah keimah an rak ka thim. Cu ti cun, Rangoon a um mi Chin miphun vialte a ai-awh tu CNU min cun lam cu kan rak zawh ve.

Cu ti CNU min in Rangoon ah kan buai cuhamah lio ah; Sianghleirun, University siangngakchia pawl nih an hruai hna ii, Haka, Falam. Tedim, Tawnzang, Matupi, Mindat, Kanpalet le Paletwas zong ah lam cu an rak zawh cio ve. Haka ah “Chin Students’ Union” (CSU) an tuah ii, CSU hruaitu upa pahnih Rangoon ah an rak tlah hna. An min cu: Salai Sang Hlun le Salai Khua Uk Lian an si. Cu lio cu, Rangoon khua chung vial te zei bus hmanh a kal lo. Private motor pawl khi an kal ii, man fak ngai in kal um cio a rak si. Vuikhat cu, khua chung in kan kir lei ah, “Hle-dan mi-point” hmai ah khin “rawl-ei-ulh” in san-dah a piah mi Siangngakchia pawl lam lai ah khat lak in an rak ttut ko khi kan hmuh hna. Pa Hlun nih, “tha pek nak ah ca kan kuat hna lai” a ti ii, ca bi te keimah nih ka ttial ii kan rak pek hna. Chin State capital Haka khua in Chin Student’s Union nih ca an kan kuat tiah, lungtho ngai in loudspeaker in kan ca cu an rel. Rawl ei a ulh mi he, an pawngkam in tha a pe mi mibupi he, lunglawmhnak ah an pei fak pi in an kan bengh piak. Atu ka ruah tthan ah, “Pa Hlun kha upa lung a keng ii, khua saupi a hmu mi hruaitu ttha a si. Thil hmete hmanh ah zumh awk tlak in rian a ttuan mi a si” tiah ka ruah tthan tawn.

Pa Hlun le Pa Uk Rangoon an cam chung ah General Saw Maung le a ralkap pawl nih aa-na an lak. Cu zan cu meeting kan tthu hna ii, “poster tar le lamzawh in kan tei kho ti, zei dah kan tuah lai?” ti mi kan rak ii ceih. Pa Hlun nih, ”India ramri ah kan kal lai ii, meithal kan tlai ve cang lai” tiah bia a chuah pi. Cu kong cu, zan khua dei deng kan ni ceih. A si kho lai maw? Mipi nih tha an kan pe lai maw? Mei thal le hraimnam tah khua zei in dah kan hmuh lai? Ruah awk a rak tam ko. Athaizing kan tho ii Rangoon ah a um mi; Chinmi upa lungfim ti mi tam nawm ruahnak kan rak hal hna. Tha a kan pe mi an um; a kan nih sawh menmen mi zong an um. Pakhat pa nih cun, “Kafa le, mei thal theli cu chim hlah uh; kanmah Chinmi hi cu mu! Kawl ralkap caah cun mei thal in tuk hmanh kan hau lai lo. An zun an kan zun hnawh ah cun, an zun hmanh nih a kan fenh dih lai. Cu vial cu a si ko lai,” a rak kan ti. Acheu khat kanpa le cu thachiatngai in bia an chim leng ah, kan miphun hi an upat tuk lo. Lung a fak ngai ko.

Asinain, thazang a kan pe mi zong tam pi an um ve. Cu lak ah ka philh khawh lo mi cu: Kanpa bik a si mi Rev. David Van Bik kan rak tawn mi a si. Rangoon a rak tlawn lio a si ii, BIT ah Saya Cung Lian Hup te inn ah aa rak ii tthum. Kan khua khan mi le kan saduh thah mi kong kan chimh, “zei tin dah na ruah?” tiah a ruahnak kan hal. A kan leh mi cu: ”Kafa le, kan miphun caah thih nan za cang, nun zong nan za cang” a rak ka ti. A bia hmanh ttha te in a dih hlan ah, kan sin ah a kan zul ve mi kan u HT nih, ”Blessing na kan pek a si ko lo maw?” tiah a vun ti (HT hi a min tling ka ttial ngam rih lo. Rangoon ah a um rih mi a si ii, a caah ttih a nung ai sual lai). Kanpa David Van Bik nih, ”Aw, ka chim ko cu ta. Kan ram hi thih zong a za ve ko cang. Nun zong a za ve ko cang,” tiah aa vun ii nawlh. Kanpa bia nih kan tha a kan thawh ter ngaingai. Kan ttin hlan ah Pa Hlun nih, ”Kapa thla ra kan cam piak ta!” a ti, Rev. David Van Bik nih thla a rak kan cam piak.

Mah zan cu meeting kan tthu tthan hna. Bia kan khiah. India ram ri ah kan kal lai i, hriam kan tlai ve cang lai, tiah. Cu lio ah cun, motor le tlawnglawng an rak kal lo ii, khual tlawn a rak har ngaingai. Cucaah, fawi te in kan ni thawh kho lo. Cu ah cun, Ralkap Cozah thar nih, party dirh khawh a si. Election kan nin tuah piak hna lai ti mi kha an vun thanh fawn. Meeting kan tthu tthan hna ii, kan u SA (a min tling ka ttial rih fawn lai lo) nih, ”Nan zapi te in ramri kal dih cu a si kho lai lo. Kawi Hmung hi CNU zong a ttuan lio mi a si. Cun, a nih hi Kawl hawi tam pi zong a ngei mi a si caah, a nih hi tang taa seh law, ram chung lei in party dirh ding ah rian pe ta uh” tiah ruahnak a kan pek tthan. Cucu Pa Hlun le Pa Uk zong nih a ttha tiah an ruah ve. Cu ti cun, keimah cun ram chung ah ka tang ii, Chin National League for Democracy (CNLD) ti mi party kha kan rak dirh nak a si.

Pa Hlun le Pa Uk cu Haka ah an kir. Cu ti cun Champhai lei an va lan. Champhai hnu tuan bia cu, Avik nih a ttial mi ah khan vun per parh cio cang uh. Aavik (Pu Victor Biak Lian) nih “Ka Philh Kho Lo” (Remembrance Days) tiah a chuah mi cauk khi, CNF ralkap a ttuan lio, Kachin ram an um lio in aa thawk. Cauk in a chuah hlan ah internet in e-mail in a rak thlah tawn. Careltu tam pi nih nan cin rih lai dah! Remembrance a rak ttial hi, e-mail hman kan rak ii thawk kaa cio ah a si. Cu lio ah a tu “Lai Forum” kan ti mi e-group ah hin a rak tlawh tawn ii, a rel kan cim bal lo. Rel a nuam, cun rel ah hin lung zong a rak hno ngai tawn. Kum dih lai ah, Krismas le Kumthar lai ah keimah nih “Pu Victor Biak Lian a ttial mi remembrance hi atu kum chung kan tawn mi lak ah phil khawh lo mi thil pakhat a si ve. Cucaah, a mah hi ‘Man of the Year’ pek phu a si” tiah e-mail ka rak ttial. Culio ah cun, “Man of the Year” tiah kan mah Chinmi chung ah ii pek phung a si ti zong kan rak tuak tan bal theng rih lo. Ka e-mail ttial mi cu mi tam nawn nih an rak ka leh. Salai Van Tu nih fak pi in a rak dir pi. Thil ka cin mi ka palh lo ah cun; Chinmi chung ah “Man of the Year” thim nak zong hi mah cauk hin aa thawk ko rua ka ti. (Pu Van Tu nih a theih deuh lai. Amah hmurka zong kan ngai tthan te hna lai!). Man of the Year thimnak nak cha in a biapi deuh mi cu: kan miphun caah, “Roca” pakhat a rak chuak mi hi a si. Hihi a sung deuh so mo!

Miphun phunkhat ii sersiamnak caah tuahsernak tampi a herh: Ral tuk a herh ban tuk in, rian a phunphun zong ttuan a herh ve. Asinain, kan tuah mi le kan ttuan mi kong; kan tuk mi le kan thah mi kong; kan thihnak le kan nunnak kong; vansang kan au nak le khua ci kan muih nak kong; kan ngeihchiat le kan lunglen vial te; lunglawmhnak le hnangamnak kan tin kan co mi vial te; pumpak in kan tawn mi si seh; kan miphun pi tein kan tawn mi si seh; ca in kan ttial lo le phung in kan tluk lo a si ah cun, tuanbia ti mi cu a um kho lai lo. Tuanbia a ngei lo mi cu, miphun pi ah an ni chuah kho bal lo. “Dothlennak” kan tuah kan ti mi hi, kan miphun sersiam a si ko. Cu caah: Mei thal long in dothlennak tuah cu a za lai lo; Ca zong ttial chih a hau ii, zai zong phuah chih a hau fawn. Ca cio cio hmanh ah hin thisen in ttial mi ca ko nih hin ram cu a ser khawh ii, miphun zong a dir pi khun tawn. Thisen nih mi a kan hlum, humham a kan pek! Thisen man cu a laka a si bal lo: Miphun nunnak le damnak a si tawn.

Cucaah, Pu Victor Biak Lian a ttial mi cauk hi, kan miphun caah “thisen le hnai man” a si tiah, rak rel cio uh...ti in kan sawm hna.

Adonghnak pumpak biacah: Avik, na cauk kong “book review” ka ttial te lai ka ti, book review ngaingai ka chuah pi kho lo. Lunglen nih a ka tei. “Lunglen lio ah cun, fimnak cu dia zirziar te in a um…”, ti pei a si fawm cu! Na cauk rel cu, Hniang Hniang hla ngeih he aa lo. Lunglen a phawh ii rian ka ttuan kho lo. Hniang Hniang hla tiah…tlawm te ka vun peh ta lai. Australia ah a um mi Ngun Cer nu nih Hniang Hniang hla cu CD a rak ka tthenh, Chiang Mai an rat lio ah. Ngeih lo in sua pi ka chiah; mi dang nih ka inn ah kan ngei lai an ti zong ah “chuah hlah uh,” ka ti hna. Acheu nih ziah na ngeih bal lo, Lai Hla na duh lo maw? an ka ti. Ka duh ko; a si nain lunglen ka duh lo, ka ti hna. Vuikhat Mae Sod kan kal lio ah lampi motor cung ah ka hawi le nih an chuah sual ii, chun ni tlak HH hla nih a ka ciah ii rian ka ttuan kho lo. Meeting kan tuah ii, meeting agenda zong ka pian pai ter kho lo; concept paper zong ka chuah pi kho lo. Ka hawi le cu ka ti hram hna: ”Mah hi pei ka ti cu! Ka lung ra ka len ter hlah u law, tiah! Ka lung a len ah cun, rian ka ttuan kho lo ee, kan ti ko hna kha ta!” Nangmah zong!

Dam tein,

Van Lian pa (LHS)

Uppsala, 2011-07-22