LAI PHUNPI NI AA THAWKNAK

LAI PHUNPI NI AA THAWKNAK
By Pu Sang Vung (Mang Ling pa)

Hakha vuanthawk bawipa nih Lairam uknak kong caih ding a si caah 17-02-1948 ah Falam nan phan dih lai, tiah Hakha peng ramuk le khuabai vialte ca a kan pek. Hi caan lio hi Leitak ramukbawi ka ttuan lio a si. Keimah pumpak hrimhrim in aa telmi ka si i thil umkalning hi ka theih dih nawn caah von tial ve ka duh nak hi a si.

Hi caan lioah hin Lairam ah peng panga a um. Tiddim, Falam, Hakha, Paletwa le kanpelet lawng an si. 1949 ah Hakha peng a kauh tuk caah Matupi peng thar an pek. 1960 ah Mindat kha peng thar ah an ser. Tonzang le Thantlang hi 1965 ah peng thar an hmu ti a si ko nain, an fehter taktak cu March 2, 1966 ah a si.

Cuticun, Hakha vuanthawk zung in ca kan hmuh bantukin Hakha peng chung ramuk le khuabawi vialte cu 14-02-1948 ah Falam kan phan. Falam khua kan khat ko. Hi meting lio i khualtlung vialte eidin awk, an riahnak hmun a zohkhenhtu le khuakhangtu ah an thimmi cu Pu Thang Sun (SAT) a si i, amah hi General manager an ti. 18-02-1948 cu ramukbawi zong an thlun dih rih lo hlei ah khual tlunnak inn le eidin tuaktan le a tlungmi cazin laak a si caah meting tuah a si rih lo.

19-02-1948 zinglei suimilam 10 in meting cu thawk a si. Falam cerhmun ah kan tuah. Meting hruaitu hna cu; 1. Pu Vomtu Maung (Lai vuanci hmasabik, Kanpelet), 2. Ex Captain Mang Tung Nung (Tiddim), 3. Pu Ral Hmung (Hakha) hna an si. Kan meting i an aupi bikmi (motto) cu – “Mirang (England) kut in kawlram nih luatnak kan hmuh cang bantukin Laimi zong nih ramuk le khuabawi kut in kan luat ve cang lai” ti hi a si.

Mirang nih anmah siangpahrang uknak phung kha Lairam ah an hman ve i ramuk le khuabawi uknak phung an kan ser piak. Ramuk le khuabawi an thih tikah an fapale nih ro an co. an fapale a hrutmi, kutkiak, kekiak an si zongah ro an co i an kan uk. Cu hlei ah sakhua, rawlrel an kan laak. Hi uknak phung hi kan Laimi luatnak le hunchonak a kan dawntu a si. Cucaah hi uknak phung tthalo hi kan raal nganbik a si. Laimi paohpoh nih kan doh cang lai. Kanmah duhmi te thim i khuabawi tuanter ding. Kum 4 ah voikhat thimnak kan tuah lai, tihi an aupi bikmi a si. Cucaah meting cu ramuk le khuabawi uknak phung dohnak meting a si kan ti ko lai. Hi kong hi pakhatnak ah Ex Captain Mang Tung Nung nih a chim. Cun Pu Ral Hmung nih a chim ve.

A thaizing kan meting peh ding a si. Ramuk le khuabawi a zulmi hna an mithi, an lalaang pawl nih ramuk le khuabawi uknak a tha ko tiin me an thlak sual lai ti an phang. Cucaah Falam vuanthawk zungin ca an chuah i Falam in 8 a hlatnak khua vialte kum 18 cung nan ra dih lai, tiah atanglei khua vialte hi ca an pek dih hna. Cu hna cu – Laizo, Thlanrawn, Zamual, Congthe, Zathlir, Lungpi, Mangkheng, Sunthla, Relsing, Tlaisun, te hna hi an si.

A thaizing 20-02-1948 ni zinglei suimilam 10 in meting thawk a si than. An auh tharmi hna kha ramuk le khuabawi uknak kan duh ti lo timi ah nan kut nan hler dih lai, tiah an cawn piak hmasa hna. Ramuk le khuabawi uknak kan duh ti lo, tiah an auter hna. Cu hnu cun kut hlernak an tuah. Hakha le Falam in ramuk khuabawi uknak phung a tha ko tiin mi tlawmte nih kut an hler ve.

Meting ah biachahnak an tuahmi hna cu:
Nan khua cio nan phak cangka in khuapi meting nan tuah lai i Falam khua i kan caihmi le biachahnak hi khuami vialte nan chimh dih hna lai.
Ramuk phung a um ti lai lo.
Khuabawi hi mi zapi duhmi 2 chungah pakhat me tam deuh a hmuhmi kha a si lai i, vuanthawk zing ah a min nan pek lai.
Ramuk le khuabawi nih an in khawlh tawnmi hna sakhua rawlrel vialte nihin thawk in pek ti lo ding a si lai.
Hi a cunglei biachahning bantukin Hakha peng ah khuabawi an thim dih.

Hi caan lio ah aa telmi ramuk le khuabawi hi kum upa lawngte an si caah nihin ah hin a nung rihmi ka thei hna lo. Hakha peng cun keimah lawng hi a nung rihmi ka si rua ka ti. Hihi Lai Phunpi Ni aa thawkning cu a si.

Cun, a min kong hi tial ka duh rih. Lai Phunpi Ni kan timi hi kanmah Hakha, Falam, Thantlang ca lawng tuak ahcun a hmaan ko lai nain Laimi dihlak caah cun tlam a tling deuh rua lo, tiah ka ruah. Zeicatiah Lairam ah peng 9 kan um i Tiddim le Tonzang nih Zo an i ti. Kanpelet le Mindat nih Cho an i ti. Paletwa nih Khami an i ti. Matu nih Matu an i ti. Cun kawl zong nih ‘Chin’ an kan ti i mirang zong nih ‘Chin’ an kan ti fawn. Hlan lio zongah Chin ziza vuanci zung nih Yenkung ah Lai Phunpi Ni an tuah zungzal i ‘Lai Phunpi Ni’ an ti bal lo. “Chin National Day” an ti lengmang kha kan hngalh. Peng thum nih Lai tiah kan i auh i pengruk nih a dangdang cio in min an i sak dih. Cucaah, peng pathum lawng siloin Laimi dihlak a huap khomi “Chin Phunpi Ni” ti tu hi hmang deuh usih law a tha deuh hnga maw, ti ka ruat tawn.

Note: A ttial ni le caan ka thei lo. Rungcin in group ah 9 Feb 2007 i an thlahmi mi ning in chiahmi a si.