LAIMI LE LAIMIN

LAIMI LE LAIMIN

Laimi

Laimi hi miphun phunkhat kan si ve tiah Laimi nih kan i ruah, kan chim, kan cohlan mi a si tiah ka ruah. “Lai” le “Chin” timi kong kan pa le nih Laiforum le Rungcin biaruahnak hna ah an chim mi zong kan theih ngai cang. Cu kan pale chimmi chungin kei ka lakning cu: “Lai” le “Chin” hi aa khatmi a si, aa dangmi an si lo. “Lai”, “Zo”, “Kuki”, “Thado”, “Matu”, “Mindat”, tbt. hi kanmah le hmunhma cio i kan i auhnak, kan isak mi min an si cio. A ngaingai ahcun “Chin” kan si dih ko. “Chin” min cu kan hmunhma cio i kan i auhnak vialte hmunkhat ah a kan funtom tu min a si. Cucaah uknak lei auhning ah Laimi dihlak a kan huaptu min “Chin” tiah kan ingeih i a tthatuk hringhran. Hi min hi atu ah a um cang mi a si caah mizeimaw nih kan duh lo zong ah a lam a kau chin lengmang ding mi min a si tiah ka ruah. Biaknak lei in Laimi tambik kan ifuntomnak bu a si mi Zomi Baptist Convention tu ahcun “Zo” tiah nihin tiang kan kal rih ko. Hmailei ahcun mah kong hi ruah le ceih zong a um awk a si tiah ka pumpak cun ka ruah.

Chin miphun kan chuahkehnak hi Tibet —Tuluk in—atu kan umnak ah a phan mi kan si ko lai ti hi ka cohlan bik mi a si. Cucaah kan nunning le kan sining hna, pupa chan in kan ngeihmi traditions pawl an si ah Tibet lei i thil a rak sining le a rat ning pawl hi kan konglam ah ruahchih lo awk tthalo a si tiah ka ruah. Tibet in a sem i a karh mi cu atu ahcun kan tampi cang si kaw, cu kan tampi ko bu ahcun nihin kan dirhmun cio le kan umnak cio i miphun phunkhat an si ve tiah cohlan mi sinak hi a biapi tuk mi a si. Hihi minung nih fawite in chankhat le chanhnih chung ah tuahkhawh mi le remhkhawh mi a si lo. Chan tampi a kal mi chungah zeitindik minung tuanbia le nunnak ah a hung chuak/um mi a si. Phundang in chim ahcun kan biak mi Pathian nih a ser, a tuahmi a si tiah pom ttha ngai a si. Cucaah cu miphun phunkhat kan sinak (sining) vialte cu nunpi, dirkamh, le zohkhenh kan hau. Cu kan sining pawl kan zohkhenhkhawh lo i kan thlau ahcun miphun sinak in kan tlau tinak a si. Phundang in kan chim ahcun nunphung, holh le ca, pupa chan in ngeih mi puai le lam, hnipuan pawl, tbt zohkhenh khawh lo cu miphun sinak in tlau a si.

Chin mi kan dihlak hi kan hmunhma cio kan i auhnak min cu idang cio ko hmanh sehlaw, kan chuahkehnak, kan nunphung, kan nunning, kan biakning, tbt. atlangpi in aa khat mi kan si caah miphun pakhat kan si tiah kan itinak cu a si. Cucu vawlei zong nih a kan pom mi a si tiah 2001 lio ah kan pale (aho set nih dek) nih an rak ttial bal cang. Cucaah kanmah sining te (midang he kan ilawh lonak) nunphung le phungphai, holh le ca, fenh-aih thilhruk ning, nuncan tlawnlen ning, rianttuan pawcawmning le din le ei ning, tbt, kan ngei. Hi vialte hi an biapi cio dih. Pakhat hmanh hlawt awk a si lo. Pakhatkhat a tlau, a chamhbau ahcun pum tlamtling lo bantuk kan si. Hi vialte kan kilven ding hi Chin mi dihlak kan rian a si. Hi vialte zohkhenh le dirpi khawh hi kan miphun muisam tlamtling te in dirpi a si. Hi vialte zohkhenh ding lak ah pakhat a si ve mi, miphun phunkhat kan sinak a langhtertu le a kilvengtu kan “MIN” kan isak ning le sullam kong hi iruah tti ka duh mi cu a si.


Laimin

Min hi a biapi tuk. Abiapi bik hmanh a si, ka ti. Min in zeizong vialte theih a si. Zei zong vialte nih min ngeih dih a si. Vawlei cung ah min lo pakhat hmanh a um lai lo. Zeicahtiah min lo in umkhawh a si lo. Kan Bible Genesis chungah “Sernak tuanbia i thilser thawk a rak si lio hrimhrim in sertu Pathian nih a sermi thil vialte kha min a rak pek (eg. Chun, zan, van, vawlei, vancung thil pawl (lunamies: nika, arfi, thlapa, tbt.), ti, thli, tbt.). Cun thilnung saram vialte kha mipa (Adam) min a sak ter hna. Zeicahdah min sak a rak si? Ruat cio tuah usih. Zeicahtiah, min lo cun zeihmanh thleidan thiam a si lai lo ti ruah le tawk khawh a si.

Cuticun vawlei cung miphun vialte nih mah le min cio ngeih a si. Kan min cu kan chuahka in isak a si i kan thih tiang hmanh ah a dong lo. Hlanpi ah a rak thi cia mi mifim vialte nihin tiang an min a tlau lo. Krihfa biaknak cawnpiaknak ah ahcun “Thih hnu Nunnak” (“Eternal Life”) tiang hmanh ah Nunnak cauk ah min a um lai ti a si. Thih hnu nunnak doctrine a ngei mi biaknak dang hna zong hi bantuk in an ngei ve ko lai. Pathian Pakhat lawng a um tiah a zummi biaknak (Monotheism) ah Min i pek (Naming God and naming His people) hi a biapi tuk mi a si. Zeicahtiah biakmi Pathian cu pek mi min nih a ngeihmi—sining, sullam, huham, a hmet le angan, a lianhngannak vialte kha a si. Cucaah biakmi Pathian, a lianngan mi a sinak cu a biatu nih pekmi a min sining, huham kha a si ko. Minung zong cu bantuk tthiamtthiam in kan min hi kan sining a si ve tiah ka ruah. Kan min a tlau ahcun kan tlau, kan tling ti lo tinak a si.

Laimi nih min kan isak ning kong tawite in ka langhter duh. Min kan isak tikah minfang cio nih sullam ngei in kan isak. Hlan ahcun minfang pahnih lawng a rak si deuh. Tuchan bel ah pathum li tiang kan isak cang. Zohchunhnak: Biak Thawng Lian, Zing Ttha Hlawn hna cu minfang fangthum ngei min an si. Biak , Thawng, Lian le Zing, Ttha, le Hlawn minfang cio nih hin sakhnawh chan mi sullam an ngei, an dirpi cio. Hi zon ah hin min satu hna nih sullam an ngeihter ning bel aa khat dih lem lai lo. Tahchunhnak ah, “ Kan Biak mi Thawng in kan Lian ngan ve cang lai” tiah sullam a ngeihter mi an um ko lai i, hmundang ah hi min thengte hi mi pakhat nih aa sak ve tikah sullam dang zong a ngeih ter khawh ko. Cucaah hi kan min sakning zulh hin kan minpum hi minfang cio nih sullam ngei in an rak ttial. Phundang in minfang cio nih mahte in an dir cio. Biakthawnglian, Zingtthahlawn, Zauk, tbt si lo in Biak Thawng Lian, Zing Ttha Hlawn, Za Uk tiah.

Vawlei cung miphun vialte an min le an i ttialning in theihkhawh ngai an si. Tuluk, Taiwan, Hong Kong, Korea le Kawl pawl phu; India, Bangladesh, Srilanka pawl phu, Zurope ram phu, Negro minak pawl phu, tiah kan min sakning le min kan ittialning a tlangpi in kan idanning theihkhawh ngai mi a si. Hi bantuk in Chin mi dihlak zong kan min kan isak ning le kan i ttialning hin theih kan si ve awk a si. Vawlei cung kong cu um rih sehlaw, Laimin sakning le ttialning tlawmpal ka langh ter rih lai.

Laimi nih min kan isak tikah minfang cio nih sullam ngei in kan isak i kan min pum ah minfang pahnih hi hlan deuh ahcun a rak tam, tiah ka chim cang. Hihi khuazei in dah rat dawh bik a si ti kan ruah ahcun hitin ka ruahning a si. Tuluk miphun hi an minpum minfang pahnih in an i sak bik tiah ka ruah. An min zong minfang tawi tete an si deuh in ka thei. Cucaah Tuluk min sak ning hi kan min sakning, a ratnak lam a rak si bik ko lai tiah ka ruah. Hitin ka ti tikah Tuluk min ttialning hrimhrim kan zulh ve lai tinak a si lo, kan pupa chan in kan rak ingeih ve mi kan identity tu kha kan zulh awk a si tinak tu a si. Atu bel hi minfang pathum in panga tiang zong kan i sak cang.
Tahchunhnak ah:
Hlan deuh Laimin sak: Ceu Luai, Khua Kung, Ca Hmung, Za Hu, tbt.
Atu lio kan min sak: Van Za Ceu Lian, Sui Za Lian, Van Ttha Thawng Cung, tbt.
Hihi Laimi nih kan pupa chan in minfang kan rak isak ning le kan rak i ttialning a si. Hi bantuk in Tedim, Tonzang, Falam, Kuki, Thado, Matu, Mindat, tbt. an min ttialning a si ve tiah ka ruah. Kan holh idang cio hmanhsehlaw, hi kan min isak ning le i ttialning ah hin kan ikhahnak cu a si.

Min kan i ttialning ah kan ikhahnak Kawlram chung miphun dang pawl tlawmpal cio vun zoh hmanh usih. Ramdang kong cu kan thei ban kho lai lo.

Kawl

“U” le “Daw”, cu patung le nutung auhnak ah an hman. “Maung” le “Mah” cu ngakchia in tlangval le nungak si tiang “pa” le “nu” min auhnak a si i min hmai ah ttial a si. Hihi cu zapi theihtuk mi a si.
Zohchunhnak:

U Soe Naing Win, U Maung Maung Lat, U Win Aung, U Khin Mawung Din, tbt.
Daw May San, Daw Khin Tida Htwe, Daw Khin Aye Htwe tbt.

Maung Aung Lin, Maung Khin Maung Oo, Maung Htwe Win Aung, tbt.
Mah Khin May, Mah San San Aye, Mah Tin Tin Htwe, tbt.

Tuni tiang ka observe ning ah Kawl mi nih an min Mirang ca in an ttial tikah a cung i ka ttialmi ning hin an ttial ko. An komh lo tiduhnak. An minpi i minfang hna an tthen ko.

Karen

Karen miphun nih pa min auhnak ah “Saw” an hman i, nu min ah “Naw” an hman ve. An min hmai ah “Saw” kan hmuh ahcun Karen pa a si ti le “Naw” kan hmuh ahcun Karen nu an si tiah theih an si.
Zohchunhnak:
Saw Eh Taw, Saw Say Phoo, Saw Kay Htoo, tbt.
Naw Paw Say Wah, Naw Yin Ma, Naw Moe Shi Htwe, tbt.
An min an ttialmi an tthen dih, an komh lulh lo. Min pumpi ah minfang 2, 3, hna an umning in an tthen ko.

Kachin

Kawl an i auhnak i “U” le “Daw”; “Maung” le “Mah” bantuk le Laimi (Haka, Falam) nih “Pu, Pi, Vaal , Leeng” ti bantuk zapi huap (common) min an ngei lo. “Lahphai, Maran, Lahtaw, Marip, Nhkun, tbt. an phun min cio hi an min hmai ah an ttial. Hiti an phun min an ittial mi nih hin Kachin miphun an sinak kha a langhter colh i Kachin an si tiah an min rel cangka in theihkhawh an si.
Zohchunhnak: Lahphai Awng Li, Marip Seng Raw, Nhkun Pawt La, Maran Kam Aung, tbt.
Kachin zong an min an ttial tikah an komh lo. Acung i Kawl bantuk in an tthen ve ko. Hi bantuk hin kan hram thawk (original kan ti hnga maw?) in min kan rak ittial ning hi Lai / Chin min ttialning he aa khat mi kan si.

Lai / Chin

Lai min ttialning kong ka timi ah hin acung i ka chim cang bantuk in tulio Lairamkulh chung i Laimi vialte kan min ttialning a huap in ka ruah. Cucaah fiannak ah Haka le Falam, Tedim le Tonzong ttialning pahnih lawng ka langhter.

Haka, Falam nih patling, nutling auh tikah an min hmai ah “Pu” le “Pi” ttial a si i tlangval, nungak min hmai ah “ Vaal ” le “Leeng” tiah ttial a si. Tedim le Tozang nih “Pu” le “Pi” ai ah “Pa” le “Nu” an hman i “ Vaal ” le “Leeng” ai ah “Tang” le “Lia” an hman ve.
Zohchunhnak:
Pu Lian Thawng, Pu Sang Uk Mang, Pu Za Hlei Cung Thawng, tbt.
Pi Sung Hlei, Pi Ngun Ttha Men, Pi Sui Za Iang Hnem, tbt.
Vaal Lian Thawng, Vaal Sang Uk Mang, Vaal Za Hlei Cung Thawng, tbt.
Leeng Sung Hlei, Leeng Ngun Ttha Men, Leeng Sui Za Iang Hnem, tbt.

Pa Pau Lun, Pa Hau Lian Khup, Pa Gin Khan Suan Thang, tbt.
Nu Mang Niang, Nu Cing Kho Neam, Nu Mary Hau Dim Niang, tbt.
Tang Pau Lun, Tang Hau Lian Khup, Tang Gin Khan Suan Thang, tbt.
Lia Mang Niang, Lia Cing Kho Neam, Lia Mary Hau Dim Niang, tbt.

Acung i Kawl, Karen, Kachin le Lai min ttialning kan zoh tikah ah kan minfang pawl anmah dang cio in kan ttial. Kan komh lo. Kawlram chung um mi miphun dang, atu i kan chim lo mi hna zong hi bantuk in an min ttialning a si cio ko tiah ka ruah. Hihi kan pupa chan in kan min kan rak ittial ning a si i, kan min hmai i hman mi cio hmuh cangka in cu miphun a si tiah kan i thei kho colh. Cuticun, kan min le kan min ttialning nih kan miphun sinak fiangte in a langhter i vawlei pi ah theih mi kan si ve peng ding a si. Hi bantuk in vawlei cung miphun dang vialte zong i theih khawh cio a si ve. Kawl kan huat hna ruang men ah kanmah min ttialning a si ve ko mi kha Kawl ttialning he aa lo ai pat tiah kan duhlo/hlawt ding a si lo.

Hitluk in mah miphun sinak pawl a lamkip in runven le dirkamh a herh lio ah kan min sakning le ttialning in kan tlau cuahmah cang. Kan pupa chan in kan min ttialning identity kan thlau thluahmah cang. Ramleng a phan mi hna lak ko ah tambik tlau a si cang. Ka pumpak in ka ngaih a chia tuk. Acung i ka ttial cang mi pawl hi kan min kan i ttialning cu a si i atu lio kan tlau cuahmahnak min ttialning atang ah ka hun ttial tthan.
Zohchunhnak:
Pu Lianthawng, Pu Sangukmang, Pu Zahleicungthawng, tbt.
Pi Sunghlei, Pi Nguntthamen, Pi Suizaianghnem, tbt.
Vaal Lianthawng, Vaal Sangukmang, Vaal Zahleicungthawng, tbt.
Leeng Sunghlei, Leeng Nguntthamen, Leeng Suizaianghnem, tbt.

Hi pawl hi voikhat rel bakte ah min pum ah na chuah kho dih lai lo tiah ka zumh. Hi bantuk in min nan i ttial cang tikah zei le zeidah aa kom ti hi tuak hmasa ngai hau a tam. Can a la ngai. Tuchan IT chan an ti na lak le minute pakhat hnut hmanh a sautuk liamtak a si cang ti chan ah! Acung i ttial cia mi he khin zohchunh tuah hmanh! Zeitluk in dah an i dan! Acung ta, pupa chan in kan min ttialning khi zeitluk in dah a fian i a tthat, a fawi, aa dawh!

Cun atu hi phun min ilak chih le ittial chih a tam ngai fawn hoi cang. Kan pupa chan in keimah ka ngakchiat lio (a luan cia mi kum 30) tiang ah Laimin kan isak tik ah “phun min” isak chih hi a um lo tiah ka tuak. Kan min ah “Phun min” kan thlak chih rih hmanh lai.
Zohchunhnak:

1. Pu Lian Thawng Cinzah, Pu Sang Uk Mang Hlawnceu, Pu Za Hlei Cung Thawng Khenglawt
2. Pu Lianthawng Cinzah, Pu Sangukmang Hlawnceu, Pu Zahleicungthawng Khenglawt
3. Pi Sung Hlei Cinzah, Pi Ngun Ttha Hnem Hlawnceu, Pi Sui Za Iang Hnem Khenglawt
4. Pi Sunghlei Cinzah, Pi Nguntthahnem Hlawnceu, Pi Suizaianghnem Khenglawt


No. 1 le 2 zohchunh. Cun No. 3 le 4 hi zoh chunh rih. No. 1 le 3 ah hin Cinzah, Hlawnceu, Khenglawt ti pawl hi phun min a si caah komh in ttial a si. Min taktak cu minfang cio in ttial a si tikah sakmin le phun min tthen/theih khawh colh a si. No. 2 le 4 ah hin aa kom in biafang pahnih cio hmuh a si tikah sakmin le phunmin tthen khawh a si ti lo. Zeicahtiah micheu nih min hmai ah phun min nan i ttial i micheu nih min hnu ah nan i ttial caah a si. Tlaihmi ttialning pakhat lawlaw (a hmai kun, a hnu kun) nan i hrawm fawn lo. Cun min hmai i “Pu, Pi, Vaal , Leeng” pawl khi ttial lo in minfang lawng in ttial le bang ahcun sakmin le phunmin tthen a har chinchin ning le ningcannak a ngeih loning zong hmuhkhawh ngai a si.
Hi phunmin kan ithlak chih mi kong he pehtlai in ka observe ning tlawmpal ka ttial rih lai. Hlawnceu, Khenglawt, Zathang, Cinzah, Mualhlun, tbt. phunpi tiah ruah mi le aa ruat mi hna lawng deuh nih “phun min” hi isak chih a si. Phun tenau vialte nih “phunmin” isak a um lem lo. Cucaah hi phunmin hi Laimi dihlak ah % zeizat nih dah kan isak chih cang i sak chih a duh mi zeizatdah kan si ti hna zong research tuah phu a si tiah ka ruah. Kan issue ngan ngai ah ka ruah mi a si. Zeicahtiah, phunmin kan isak chihnak nih hin Laimi mipi kan thinlung itthennak tu a result a si sual ahcun ttihnung ngai a si. Hi bantuk zapi tamdeuh nih kan zulh lo mi le kan zulh khawh lo mi pawl hi kaltak deuh a ttha maw? Asilo ah phunmin cu micheu nih kan isak cang caah midang zong nih zeitindah thadam le nuam in ruahnak an ngeih khawh i an isak khawh ve hnga ti ruah ding nganpi a si ka ti. Hi kong hi cu issue dang a si caah ka kal tak rih lai.

India ram um kan unau Mizo nih cun an sakmin donghnak ah pa nih “a” le nu nih “i” hna i thlak chih a si i a fiang ngai fawn ko. “a” le “i” aa tel lonak minfang kha phunmin a si tiah theih a fawi fawn ve ko. Atu kan unau Laimi cheukhat nan min nan i ttialning hi Mizo bantuk in pa nih “a” le nu nih “i” ilak ve lawlaw ulaw cucu a fiang fawn ko hnga. Mizo ttialning le kan ilak (duh?) ttung fawn lo tikah kan min ttialning hi kan itheih khawhnak hnga caah siseh, miphun kan sinak langhternak (National identity) le dirkamhnak caah siseh dirhmun ngei lo ah kan cang. Kan tlau lio lengmang cang.

Asi ah kan unau Mizo pawl min an ttialning hi kan ilak ve lawlaw lai maw? Kei ka ruahning ahcun Laimi an si ve caah kanmah lei ttialning tu hi ilak ve hna seh law ti ka duh. Zeicahtiah an original cu kanmah lei ttialning hi a si ko lai ka ti. Atu Mizo min ttialning khi Bangladesh le India rampi Kala min ttialning bak a si tiah ka ruah. Mindong i “a” le “i” thlak mi te lawng khi aa dannak a si.

India le Bangala min ttialning: Tissa Balisuriya, Gnanayaram, Sathiannathan, Govada Dyvasiryadam, Aruna Gnanadason, Antony Mookentholam, tbt. Hi nak sau deuhdeuh zong a um nain atu hi ka hun telh kho rih lo. Singapore i ka sianginn kai hawi Bangladesh pastor pa min cu min fangkhat (wordkhat) lawng a si i cafang 20 tiang aa peh. Amin tak ka philh. Mizo min ttialning zong: Lalrindiki Khiangte, Lalsanglura, Ngunthawngsanga, tbt. a si i a donghnak i “a” le “i” thlaihmi dah ti lo cu Bengali min ttialning he aa khat bak ko. Bangladesh le Kala ram ummi an si caah an min ttialning nih a rak khuh (influence) ve hna caah an rak ttial tawnning tlau cang sehlaw a dawh ngai. Cucaah hi tin an ttialnak a si lai tiah ka ruah ko. Cucaah kanmah lei ttialning a simi original tu hi ilak kho ve hna seh law ti ka duhnak cu a si.

Hi min le ttialning kong hi 2000-2001 lio ah Laiforum ah rak ceih bal mi a si cang. Cu lio zong ah atu ka ttialmi dirhmun hi ka rak ttial cang. Delete a si lo ahcun Laiforum archive ah a um rih ko lai. Micheu nih ramleng kan chuah tikah kan min kong ah kan fiang lo—nan family name, given name, surname, First name le Second name ti pawl ah kan buai tuk tiah a chim mi an rak um. Cuticun phunmin hi family (last name) ai ah hun isak chih a tam nak a si rua tiah ka ruah. Cu bantuk ramdang i document ah thlakding ilak lawhnak men ruangah kan miphun identity fiangte in a langhter i fekte in a dirkamhtu kan min ttialning vaivuanh awk kan si lo. Tahchunhnak ah: Miphun dang cheukhat bantuk in First le Last name tiah sakmi kan ngeih lo caah kan minfang hnu bik khi “Last name” ah siseh, ahmai bik minfang khi “First name” ah siseh ttialding a si ko. Minfang pathum ngei mi min kan si ahcun alai minfang kha “Middhle name” ah ttial ding a si ko i tlam a tling ko. A biapi mi cu Min pumpi i cafang (spelling) palhlo bak ding a si. Kanmah nih kan ittialning kha a hman lo tiah aho zung le ram, cozah zong nih ningcang lo in an kan thlen piak hrimhrim lai lo tiah ka ruah ko. Kan minfang a hnuhmai, alai an duh poah i chia ko hna seh, abiapi mi cu spelling palh lo kha a si i cucu a za ko. Vawlei cung mi vialte min ttialning aa lo cio lo, kanmah le ttialning tu kha claim tuah peng ding le a thei lo mi hna zong fianhkhawh an hau deuh.

Kei ka observe ve ning ah ca kan rel mi chung in hei chim ko usih law, min saupi pi an komh i ttialmi hi a tlawm te. German holh tu ah biafang komh (compound words) in ttialmi thil min le biafang saupi pi (cafang 15 cung aa peh mi) an um pah len. Thilmin kong le biadang sullam pawl ahcun zei holh le ca poah saupi in ttialmi biafang an um pah cio ko lai. Kan Lai holh le ca zong ah. Sihmanhsehlaw, minung min kong ahcun cu bantuk biafang sawhsawh he aa lawh awk a si lo. Cattialning hi a biapi ngai. Punctuations (sullam ngei in ttial/hman ding) pawl sullam an ngeih ning hi theih kan hau. Ca (Literature) a kalning le a sullam, a ttialning (Grammar ti ko usih!) a biapi tuk. Cu nihcun holh sullam a ngeihter, a fianter. Cu ahcun minung min ttialning hi zeidang thil min le kongbia pawl ttialning he aa lo lo. Fiannak tlawmpal hun ttial rih ko ning law:

Cattial phung ah minung min cu cafang ngan in thawkding an si. Cafang ngan in thawk lo mi cu minung min ah ruah a si lo. Mirang zong nih an min ttial cafang ngan he an tthen hna.
1) Clark Sundar, Alan Harkness, Raymond Edward Brown, Charles Marshall Kraft, tbt.
Clarksundar, Alanharkness, Raymondedwardbrown, Charlesmarshallkraf t, tiah an ttial lo.
2) Lian Thawng, Sang Uk Mang, Za Hlei Cung Thawng tbt. in ttial ve ding a si ko. Clarksundar, Alanharkness, Raymondedwardbrown, Charlesmarshallkraf t, tiah ttial a si lo bantuk hin.
3) Kan phunmin tu cu kan i thlak chih duh ahcun sakmin tling hnu ah apeh in ttial ding. Sang Uk Cung Hlawnceu tiah, Sangukcung Hlawnceu tiah ttial lo ding. Sangukcung Hlawnceu tiah na ttialmi ah hin cattial phung/mit in kan zoh ahcun phun min le sak min theih khawh a si ti lo. Minfang an pahnih hin thilri, thilnung min ah ruah an si.
4) Phun min zong cafang ngan in ttialding a si lo. Sen Thang, Zo Phei, Hlawn Ceu, Kheng Lawt, tbt. in phun (clan) min ah ttialding a si lo. Hihi minung min ttialning le a kalning cu a si. Cucaah phunmin ttial ahcun Senthang, Zophei, Hlawnceu, Khenglawt, tbt in ttial ding a si.
5) Hi bantuk hin minung min ttialning le thilri min ttialning hi an i dan ning a si. Cucaah Laimi kan min ttialning hi thliri min bantuk sawhsawh ah cheukhat a can cang mi le can aa tim rih mi pawl kong ah lung a fak tuk.
Minung cu thilnung kan si lo. Minung kan si. Ca/Literature kal/umtuning ah Minung min le proper noun poah cu cafang ngan in ttial a si bantuk in Laimi kan min zong kan ngeih tthing ning te in facang ngan in ttial ve ding an si. Cafang hme in nan/kan i ttial tikah thilnung sawhsawh nan/kan lo.

Salai Vantu nih 2000 hrawng ah “Salai” le “Mai” hi kan miphun min ah ilak cio ding a si tiah a rak ttial i a rak thlah. A ttialmi le a fianter mi a ttha ngai. Al awk um lo a si ko. Kan cohlan duh le duh lo, le kan ilak duh le duh lo lawng a tangmi a si. Tukum 2007 chung zong ah cu lio ta cu a rak thlah tthan. Nan rel cio ko lai. Anih a issue cu “Salai” le “Mai” hi Chinmi dihlak nih ilak dih usih law ti a si. Karen nih “Saw” le “Naw” an i lak bantuk khin Laimi dihlak nih “Salai” le “Mai” cu ilak dih usihlaw ti hi ka duhbak mi a si ve. Za ah za in ka dirkamh i Salai Vantu proposal hi tlam a tling te lai ti ruahchannak ka ngei.

Atu kei ka issue cu phundang deuh, kan min kan ttialning kong i kan tlaunak kong tu a si. Kong dang a lo nain aa pehtlai mi an si. An i tthen kho lo. Laimi hi miphun phunkhat kan si ve ahcun kan sining dirkamh kan hau. Biahmaisa ah ka chim cang bantuk in kan dirkamhning le zohkhenhding hna lak ah hi kan min kan isakning le kan ittialning hi kan miphun dirkamhnak pakhat a si ve. Salai Vantu chimmi “Salai” le “Mai” hi Chinmi dihlak in ilak kho usih law, kan pupa chan in min kan isakning le kan ittialning tein zul kho usih law zeitluk indah kan feh chin hnga!

L Sui Kung Ling
7 October 2007