Remembrance Day (Part III)

Remembrance Day (Part III)
By Victor Biak Lian.

Arti fiar cu lu ah kuan nih khennak a si an ti i Kachin ram ahkhin KIA kut cun arti cu a tlau hrimhrim lai lo. Kan phei maw kan tanpawr maw aa-hnin (thahri hnuh) ahcun khual tlawn ding ti kha a fiang ti a si. Cun kan orhlei liang maw a si lo ah kehlei liang dah, kan thahri hnuh ruang ah aa-hnin ahcun meithal kan puah hrimhrim ti a si. (Phun dangin chim ahcun ikah le ido a um lai tinak a si).

1990 May thla ni 27 cu zapi theih cio a si ban tukin Kawlram ah Democracy phung ningin ithimnak tuah ding a si tiah ralkap cozah nih an timh tuah. Ram chung ah zeitluk in dah mi an phur i an tan le an i biatak cu ka thei lo nain Salai Daniel i, a ka chimhnak ah a ropui ngaingai ko rua. KIO nih statement an chuahmi ah kawl ralkap nih ithimnak a tuahmi hi free and fair election a si lai lo caah mee sanhlo ding kha an thloh hna. May thla ni 26 zanlei ah Bn Hqrs. ah an kan cah dih caah a kenkip in KIA Battalion 3, (251, 253 le kanmah 254 Bn. hna hi special battalion pawl an si. Zenthong, facang le cite zeitik hmanh ah catlo ding an ti mi Bns an si. Phun dangin chim ahcun an comando an si kan ti lai cu) kan rak phan. Lai ralkap platoon pakhat kan i tel ve.

A zeiruang ah a si cu ka thei lo nain cu kan rat lai zanlei hrawng ahcun ka ke he ka liang he ka mit tang thahri zong a ka dawh len. Pakhat khat cu a si ko lai tiah thachia nawn khin ka lung a tha lem lo. Ni 27 zanlei mui chupchap ahkhin cun possition kan la dih cang. Kan strategy cu kawl ralkap mee pung phorh i a ra mi company pakhat kha khua pakhat in an ra lai i khattalei khua in company pakhat nih an rak dawn hna lai. Cu an i tawn nak ding hmun zawn ahcun kah dih hna ding ti a si. Kachin ralkap hi thawngpang hlathlai an thawntuk pin ah an communication lei a tlaitu ralkap pawl an thawn ngaingai caah kawl ralkap cipher (spelling ?) an i kuatmi vialte khi a hman ningin an leh khawh. Cu hna information bantuk tecun kahnak cu timh tuah a si.

Hi ka ahhin chim ka philhmi pakhat cu ikahnak hmun kan phak lai te ah kanmah Lai ralkap kha point kal kan si caah kan pawng lamkam tein valah a tho. A hmaibik a kalmi kan naupa nihcun a vun zoh i a ti a lak. Kan hnu lei Kachin ralkap pawl nihcun an mit vei tiatia he an kan zoh i, ziah nan lak tiah an kan sik. Hlonh zawkzawk tiah kan naupa cu an ti nain, a nih ve zong cu a hlonh bantuk khin aa tuahter i hlonh loin zanriah meh ah an kio i thaw ngaingai in an ei hna. Keitu cu ka hei ei lem lo. Ka tih pah bia zong cu a si theu lai.

May thla ni 29, zing deika te ahkhin kawl ralkap cu kan tuak ningte in an rak phan taktak. A sinain kan bawh hna naklei in chuah loin kan hnulei tu in an chuak sual ai. Minute 25 tluk kan vun ikah ahkhin ka hmaika pe 5 tluk ah meikhu te ka vun hmuh. Cu vial ahcun ka lu hi a vun lin dih. Ka meithal cu vawlei ah ka chiah i khukbil buin ka um lio a si caah cuti tecun ka bawk. Ka lung a fim ko. Ka thi tamtuk a chuah cu ka theih. "Bawipa ka nunnak cu nangmah nawl si ko seh" tiah thla ka cam. Ka lu cu a sa thluahmah. Ruahpi a sur tuk caah ka thi cu ruahti nih a vun fenhpah thluahmah khi ka hmuh. Cu lio ahcun ka naupa, Lal Khaw Chan nih a vun ka zuan hnawh i a vun ka puak. Zenthong a niam tuk caah kunbu tekhin a ka lawnpi. Pe 20 tluk a vun ka puak ahkhin aw pakhat kan vun theih i eelaw!! hivial hi kan si ko hi ta tiah ka vun ruah.

A rak sining cu 60 MM (Thalpak bantuk a tawite khin bomb kha an kahmi phun khi a si) nih “Lal Khaw Chan” kut ah a tlakhnawh caah a meithal a thlak. Minung nunnak van in a tla tiah, cu bomb cu a puak lo. A khu a chuahpah khin kan hmai te ahcun a ril thluahmah ko. Cuti tecun a zoh te khin kan zoh ko i, a hei puah ahcun a va kan hlonh te dingkhin kan um. Zeicahtiahcun keimah kha a ka puak pah caah a keng cung khan thumhawk ka tha lo. Minutes 30 tluk a rauh ah sii saya sin ah kan phan. Ka lu an zoh i, ka kehlei mit le ka hnakhaw kar lak ahhin kuancik nih a ka khen. Cuka cu bleeding point a si caah ka thi tamtuk a chuak. Ka hma cu thit 6 in a lenglei in an ka thit colh. Ka pum dang an check dih hnu ah ka ban ah hmun 2, ka phei ah hmunkhat kuan nih a ka peh kha ka theih. Ka tai ah a ka khenmi kha cu zenthong bawm nih ka phenh hlah seh law cu, chimawk a um ti hnga lo. Thiar zenthong bawm magazine timi khi a boh kho dih cikcek.

Nikhat le zankhat kan ikah hnu ah meithal thawng a dai. Kawl ralkap paruk an thi i meithal zunruk an char (An ka kahnak meithal let-thoh an ti mi zong cu kan lak chih). A nungin minung pahnih an tlaih hna nain hma an put caah thate in an thlop ta hna hnu ah cuti cun lam lai ah an porter (thilphur) pawl he kan kal tak hna. Hi ahhin minung paruk hma kan pu i pathum cu kan mah company in kan si. Kan zapi tein kan lu lawng te ah a kan khen. Arti hmanh a si rih lo, vati zong cu a rem rua lo. Kan company commander pa cu merh nawn khin na zum cang maw? a ka ti i thathi zong khin a ka chawn duh lo.

Laiza timi (the capital city of KIO an ti i cu ka ahcun high school pakhat zong an ngeih) kan phak ah, ka Pupa a min ah Thingpai Lah Ja an ti i an High School Headmaster a si (an phun ah ka nau le pawl he a kan hrawm) nihcun a rak ka dawn i Lian Uk na thei maw? tiah a ka hal. Ka theih ko ka hei ti. MP nan mah khua in a tling, radio ah ka ngeih a ti. Election result vialte cu a mah nihcun ka ihnak pawng te ah a ka thuthnawh i a ka chimh. Democracy kan hmuh hlan ah pei ka rak loh dengmang hi ka hei ti.

Cu, ka ralhma cun sizung ah thlakhat ka um. Cupin ah an ka thitnak a poih caah thlakhat bak ka um than hawi. Hi caan zong ahhin Pathian dawtnakin siibawi te nih an ka khamh manh hawi. Thaizing bantuk sizung in a chuak cang dingmi cu, ralram ah a phung men an rak ka thitnak kha a poih thut i ka thi tamtuk a chuah than caah le ka thaahri a rak catmi kha an rak temlo caah operation nazi pathum chung an ka tuah than. Thi tholthum an ka ronh. Kuancik pali hrawng an ka chuah piak than. Democracy cu a tutiang zong kan ngah hlei rih lo. All Burmese Student Democratic Front (ABSDF) timi kawl Siangngakchia ralkap pawl nihcun kan tlung cang lai tiah puai an tuah i an rak lomh.

Manaw puai i an laam hi Kachin nih an ngeihmi laam lakah a nuam ngaingai mi pakhat a si. Mibupi pi aa zulin laam phun a si. An lakah kumkhua lei in a si ah, rank lei in a si ah upabik nih a hmai in a kan hruai. Amah nih a laam ning pohkhan a hnu in rulbang aa tlaimi mibupi nihcun kan zulh. Laamnak a laifang ahcun tung a nganpi pi pahnih khi an phun. Cu tung pahnih cu a lu le a ke lei-in tlanghnih in thing an zam i, an peh hna. A tang tlang ahcun sumsel le beleu an thlai hna. Cu sumsel le beleu cu a nganbik in a fa bik tiang aa changchangin an thlai hna caah zoh aa dawh ngaingai. Tunghram ahcun zu a phunphun kha an dah hna i nungak aa dawhbik timi pawl hna nihkhan cu laamnak i a laam mi vialte cu an kan dinh. A cungtlang an van mi ahcun thil a phunphun an thlai hna. A lu ahkhin mi pakhat a thu, cu nihcun khuachia phun khi bia seh law ka lawh ter. Tung an phunmi pahnih cu an san ahhin pekul tluk an si lai dah. Cu tung pahnih cu Hqrs. ah training a lami minung zakhat renglo nih Naurapa an timi (training Hqrs. and brigade Hqrs.) in nithum chung an put. Ka chanchung ka laammi laam vialte lakah kha Cingphawh Manaw laam ko kha dah a nuamh bik lai ka ti.

Kan hawi le vialte zong, cu laam ahcun an laam dih hna. A nuamhzia hi kan chim kho hna lo. February 5, hi Kachin Independence Organization an thawkni a si caah an Dothlennak Ni (Revolutional Day) ah an tuah. Cu ni ahcun Manaw laam cu an tuahnak chan cu a si. Cu puai ahcun Ks. 400,000 tluk an hman. Bamaw in kawl a ngingh zong an ra. Tuluk ram ah music instrument pawl an hlan hna i state show zong an tuah. Cun video a zoh zuammi nih video, Manaw laam a duhmi nih Manaw laam, cun games a phunphun (le-kawng-gin waing) hei tibantuk le ei le din phuntling an zuar. Kawl phayapuai tluk tekhin cu tupung Hqrs. ahcun tuah a si i, a nuam kho tuk. Chim bawn a si lo. Cu puai a zawhmi minung hi 1500 tluk cu kan si theu lai dah. Puai kan rak hawt tuk caah maw a si hnga theihlah, cu puai cu a nuam khun in theih cio a si.

Manaw puai zong kan lam dih cang. Thlaruk rau dingin kan rak i timhmi cu kum thum kan rau cang. Tlun caan zong cu a hung chuak taktak cang. February ni 12, 1991 ah kan zapi caah zanriah dumtinak an kan tuah piak. An upa hna nih bia a phunphun an kan cah. Kan upa le zong nih a phunphun bia an chim ve. Cu thlahnak zanriah kan ei hnu ahcun "propaganda team" ralkap pawl nih state-show an kan tuahpiak. Cu thlahnak puai ahcun lam a phunphun an kan lam piak i hla a phunphun an kan sak piak. Kanmah lei hlasak thiam deuh vialte hna nih hla in an hei leh ve hna. Cuzan cu mitthli he hnapduk he kan i ciah cio ko. Zantim suimilam 12 ah puai cu kan ngol.

“Major Pan Aung” nih bia a chimta mi ka philh khawh lomi pakhat cu, hi hnu Manaw puai cu hi ramtang Pajau Bum ahhin si ti loin Rangoon le Myitkyina ah kan lam hna lai a kan ti. Hi, Major Pan Aung bia hi sullam a ngei ngai tiah ka rak ruah. (Major Pan Aung hi Kachin ralkap bawi lakah a min a thang bikmi le an upat bikmi ralbawi a si. Raldo a thiam tiah a min a thang i kawlralkap nih an tih bikmi ralbawi zong a si. Nizan naite ah a thi cang tiah Lt. Col. Zing Cung nih a ka chimh)

Michecktu ka si caah deilei nazi pathum hrawng ah kan ralkap vialte cu ka va check hna tikah pakhat hmanh an riahnak ah an um lo. Barrack cu a thing hirhiar. Khuazei ahdah an loh dih hnga tiah inn pawngkam ah ka vun i chawh cu chaklei le thlanglei hrawngkhin, tah thawng bantuk, nihkhek thawng bantuk ka theih cuahmah hna tikah ka lung a fiang. Ralkap an za tein an tling ko tiah report ka pek i ka it diam. A zeihmanh kaa hmuh khawh ve lo caah ka ih diam cu a si. A thaizing zingka suimilam 6:00 briefing ahcun an zate in an tling dih ko. A cheu cu a thoka ko tekhi an ilawh ter.

February 14, 1991 Zinglei suimilam 3:00 ah a si. Khua a sih tuk ahhin kan kutcaang hin a fak dih. Ready in kan itimh tuah dih cang caah a thli tein KIO General Hqrs. picun ni zeizat lam kal lai ding theih lomi “Long March” cu kan thawk. Kan tlun a kan thei mi cu an upa te le gate i a um mi ralkap pawl lawng kha an si. Good Bye Pajau, Good bye Aroi!