By Victor Biak Lian
Bawm ram kong kan chim poh ahhin ka lung ah a vun chuakmi hna minung pahnih an um. Cu hna an kong hi a hohmanh nih chim le rel a um tuk lo. Pakhatnak ah Pu Thawng Sai (So Pum) a si. Amah kong hi tam cu ka thei lo nain, an ka chimh ning ah MNF ahhin ralkap a rak tuan. Chin Revolution hi tuah dingin timhtuahnak hna a rak ngei mi a si an ti. A hnu ahcun MNF nih an thah tiah ka theih i a si le si lo cu fiangin ka thei lo. Sihmanhsehlaw, hi ka zawn ah ka chim duhmi cu Bawm ram ka um lio ah an mah Bawm pawl nih an ka chimhmi cu, hi pa nih a rak cawnpiakmi hna le a rak chimh tawn mi hna unau khat kan sinak le ram caah riantuan a herhnak hna kha a si. Unau chuakkhat kan sinak pawl kong hi fakpi in Bawm hna lakah a rak chim. "Chan karlak ah kan nau e tuk lo maw kan Laimi" ti mi hla hi a rak cawnpiak hna i nungak tlangval nih cun kan rak thiam dih an ti. Ka um lio zong ahcun ka pu pa pakhat nih cu hla cu a ka sak piak. A ho nih theih loin kan ram caah hi bantuk pumpekin rian a rak tuan mi hna le nunnak a rak pe mi hna kan Laimi lakah kan theih lomi an tam pi lai.
Pahnihnak ahcun, Saya Van Hmung a si. Amah hi 1988 in Mizoram ah a rak kal. A kal hnawhchan hi a tawinakin chim ahcun kan Laimi phun hawi Bawm hna sin ah missionary zong tuanpah, ca zong chimh pah cun CNF Hqrs. zong ka si khawh tawkin ka bawmh hna lai tiin Parva khua (Mizoram, Burma, Bangladesh tri-junction) ah lahkhah loin saya a tuan. Cu hmun ahcun ca a chimh hna pin ah Sianginn zong a sak piak hna. Kum 5 a rauh hnu ah an sianginn cu tanghra awnnak ah a min a that caah cozah nih an lak (cohlan) hna i amah kha principal rian an tuanter beh. Cuka hmun cu CNF pawl kan kal kan umnak lampi a si tikah amah pal lo le hmuhta locun a si kho lo. Amah sin ah kan riak, a ngeihmi chuncaw a kan pek. A fawinakin chim ahcun amah sin a chuak lut lote kan um lo. Bawm kan unau pawl nihcun Pu Van an ti i an thlaihchan taktak. Ca a chimh hna lawng a si lo, miphun dawtnak le ram tanhduhnak thinlung a si ah Pathian lei in a si ah a sikhawh chung a cawn piak hna i a bawmh hna. Cupin ah si le ai in a zohkhenh pah rih fawn hna.
A hnu ahcun kan mah CNF ruang thotho ah Assam rifle nih 1995 kum ah Pu Sang Hlun le a nau le pahnih Kung Ling le Thawng Mang he an tlaih hna i a dang cu an thah hna nain anih tu cu Pathian nih a nunnak a zuah. A sinain 1996 ah Black Cat timi India ralkap commando nih an tlaih than i Helicopter in Saiha ah an kuat i thong an thlak. Cun Saiha Thong cun kawlram ramri ah an kuat (deportation an tuah kan ti lai cu). An tlaihnak le an hremnak a sullam hi CNF le Naga NSCN pawl hriamnam an phurhnak ah na bawmh hna ti in an puhmi a si. Hi ahhin a sianghngakchia pa nih ralkap camp ah an chiah lio kha a hmuh manh caah khuami kha a chimh hna. Khuami nih cun VCP ho in an va nawl hna i cu ruang ahcun thah ngam loin a kuat tuin an kuatnak cu a si.
Kawlram a kiar ahcun a nunnak caah tih a nun ruangah New Delhi tu ah a rak ra i United Nation High Commission for Refuge (UNHCR) ah ralzaam sinak (legal protection) a lak. UNHCR nih a kong cu an zoh lengmang tikah India ram ah a nunnak a him lo an ti i, third countries ah asylum an hal piak. Voikhat te ah ram ramthum (Switzerland, Sweden le USA) nih asylum an pek. A sinain Sweden ram nih a hmasabik asylum kha an pek caah Sweden ram tu ah kal kha aa thim. A tu cu Sweden ram Uppsala khua ah a um.
Pu Van Hmung hi Hakha khuami a si i Mandalay University in B.Sc (Hons) a awngmi a si. Kawl cozah a dohnak hi a sau cang. Kawlram aalan (Flag) hi a zeitik hmanh ah a lu a khun duh lo. Cu ruang ahcun sianginn saya rian a tuannak in cozah nih an phuah. Kawlram ah SAT tiang a rak tuan. Cu pah cun Agriculture and livestock project ahkhin lecturerer a tuan pah. Mino hna nih ram le miphun dawtnak thinlung an ngeih khawhnak hnga Saya rian a tuan lio tein a au lengmang cangmi a rak si.
1992 July thla a hung phan. Ei pah eilo pah cun kan umnak a sau pah cang. Training zong cu a dih cang. Ralkap pawl zong an mah le tuanvo an chiahnak hna hmn ah an kal pah thluahmah cang hna. Kachin ram in a rak zuangmi kan hawi le Naga ram ah a tangmi hna zong an rak tum thluahmah i Manipur an phan ti kan theih. An nih tu cu motor in si loin an ke in an rak tum. Champhai refugee camp i a um mi hna kan ralkap pawl zong an rian tuannak ah tlam a tling ngai. Champhai nih hin CNF nih a herhmi phaisa vialte hi a kawl. A sinain, a za ti cu a um lo. Kan mipi chungin micheu khat cu, “nan phaisa kholh a tam tuk, cuti cun ti uh, khati khan ti uh” tiah a phunzai pah zong an um. Hi tiang ahhin ralkap lakah buainak zeihmanh a um lo. Kan idaw hna i, pakhat le pakhat kan i upat hna. Pengkhat le pengkhat ti in i entaunak a um lo. Unau bantuk in kan um dih..
Kachin ram kan chuah koko ahhin kan hawile pathum, Andrew Ngun Cung Lian, (Bloomington University, Indiana) le Pu BenJamin Turing (General Secy. of CNF) le a dang pakhat hna cu Arakan Liberation Party (ALP) sin, Teknaf pawng rilikam ah training an rak la ve.. An mah an intuarnak vialte hi kan mah tluk tein an tuar ve. A caan caan ahcun kanmah Kachin ram a kalmi hna nak hmanh in an tuar deuh caan tampi a um. Cu ve bantuk in tleicia Col. Tlung Luai (Chief of Staff, CNA) hruainakin a tu Bangladesh ramri i CNF Hqrs. cu an rak tlak. Minung 70 tluk nih an rak kal hnawh. Hi zong ahhin a thi mi an um len rih. A zawfakmi hna le rawltam tihal in an umnak pawl vialte hna hi chim ahcun a tamtuk lai caah kan chim ti lai lo. Kanmah Kachin ram a kalmi hna nak hmanh in fak deuhpi in an rak tuar. A cheu cu kawl ralkap nih an tlaih hna i an thah behmi hna zong an um. An mah thawngin CNF Hqrs. cu a dir kho i nihin ni tiang CNF cawlcanghnak a biapi bikmi hmun ah an ser khawh. Khumi kan Lai hawi hna sin ah biatak tein rian an tuan khawh caah a tu CNA ralkap ahhin Khumi an tam ngaingai. Cupin ah miphun caah an mipi an tan ning pawl kha an chim tikah fak hna loin ka um kho hrimhrim lo.
Champhai (Pisgah) zong cu Supply kha a bikin an rian a si caah phaisa an kawlnak ah siseh cun a caan caan ah khuachung operation an tuahnak vialte kha siseh zohtik ah CNF cawlcanghnak pi kha a rak tha hringhran. Champhai Refugee camp ahhin voi 3 tluk attacked an tuah hna. An tlaih hna i a cheu cu kawlram thong ah an kuat hna i an hrem hna nakin thong chung ah a thi mi zong an um. A cheu cu an hruai lio hna ah an tli i hmuahchih in meithal in an kah hna nain an khen hna lo caah a luat than zong an um . Hi pawl kong an chim mi kan theih than tikah tuk a sum. Kanmah bantuk in kawlram chung ah dothlennak a tuahmi hna kawl an si ah tlangcungmi kan si ah pehthlaihnak (alliance) an tuah khawhdih hna pin ah ramdang he pehtlaihnak tiang kha fakpi in tuanvo ngei hna nih an i zuam khawh caah tlam a tling ngaingai.
Kawl ralkap nih an tlaihmi hna, cun an kah i a thi mi hna, cun India ralkap kutin a thi mi hna, cun thongtlak nakin hrem a tuarmi hna ect… tial ding a tampi rih lai. A dangdang cawlcanghnak cu kan chim cawk lai lo. Kan tial cawk fawn lai lo. Tial lengmang zong ah dongh a thei lai lo i chim lengmang zong ah a dih kho lai lo. Hi dothlennak ruang ah a thi mi kan hawi le vialte sihnaseh, an chungkhar vialte lungkuainak, tahnak le aihramnak, cun a kan bawmtu mipi hna hrimhrim, an kan tanh ruangah le an kan bawmh ruangah tlaih le khih a tongmi le hremnak a tuarmi vialte, chawva le ngaihchia, ruahnak le thazaang in a kan tanpi tu vialte ect… hi zawn zong hi a tamtuk caah kan chim cawk lai lo. Kum 11 a si cang. Minung 50 renglo nih an nunnak an pek cang. Nu le fa, pa le fa an i then. Chungkhar an tling ti lo. An kal takmi chungkhar hna nih an intuar hlei ah an chungkhar hna cu mi nih an lengkai ti hna lo. An tih cang hna. Mi nih an pal ti hna lo cangcun an li a leng i, a luancia caan kha an ruat. A sinain lunglennak le mitli dah ti lo cu an caah zei san a tlai lo.
Hitihin an ceihmi ka theih hoi. Dollar in lahkhah a ei mi cu first class tiah an ti hna an ti. Cucu ramdang i a um mi hna an si lai dah. Mizoram ah Saya a tuan mi hna hi second class an ti hna i, CNA ralkap cu third class hrawng ah an chiah hna an ti. A si ko lai. Thiltha lawngte hi a chuah thiamlo bantukin thiltha lo, zeimaw palh sualnak tete zong cu a um pah theu tikah mipi thangchiatnak an huahmi zong a um. Cu tikah a cheukhat cu nu pa hna nih “ka fa, ramdang ah na hawi le cu an kal dih cang i inn lei ah phaisa heh tiah an kuat hna. Rak chuak law, na nu le na pa tal kan thih hlan na kan cawm lo ahcun, a ho nih cun dah a kan zoh khenh hnga” an ti. A si taktak ko. Ramdang kal chungkhar hna cu inn lei ah phaisa an kuat khawh caah, an nu le an pa, an far an nau le pawl cu an i nuam ko lai. Nu le pa hna nih mi an hngar khi zeitlukin dah a va fah hnga? A kal kho ve lo cu maw an si kun hnga? A si lo ah ramdang an kal khawh ve lo caah maw, ramtang ah an kal? Christmas caan cu “family gathering” tiah mirang nih an ti. A sinain, chungkhar a tlinglo mi hna caahcun ngaihchiatnak le lilennak tu a si ai. Mitthli he Christmas cu an hmang. An nih caahcun “Blue Christmas” tu a si. Ka ruat than ton. Fak tukin ka ruah ton caah ka hnak in a fak. A sinain aphi ka ngei lo. Cucaah hi ca te hin ka hawi le vialte upatnak ka pek hna i anmah philhlonak caah ti in ka tialmi a si.
Hmaizarh ka hun thlah dingmi hi a donghnakbik a si cang lai caah pello tein rel khawh rak izuam cio te uh.
Hi tuanbia hi thisen le nunnak tampi dihin tialmi a si caah relphu taktak a si.
Careltu zapi damte cio in,
Vanthabiak pa
Ottawa.
No comments:
Post a Comment