Tlaih Fung

Miphun a liannganter tu cu dinnak a si. (Phungthlukbia 14:34)

Wednesday, August 18, 2010

Chinramkulh uknakphunghram kong

By Pu Lian Uk



Carelmi u le nau hna Pu Thang Jo bia halmi a ttha ngai i asau cangna in, atu long ah a toi lei bantuk hin atawinak in phit vun izuammi asi.

Chinram uknak hi Mirang kai hlan ah cun pipu biaknak phung zulh in uktu hna nih adang dang cio an mah le uktu cio he a khua in siseh a tlang in si she rak iuk cio asi. An biaknak phung buar kha a chia timi thih ri nunri in an rak lak caah ram ri le thil icuh mi an rak ngeih lo ah cun mah le khua le khuatlang biaknak phung buar lo in rak itheih thiam nak an zumh mibianak nih i-hmuh thiamnakle itheihthiamnask arak ser piak kho ngai hna. Cucaah an biaknak zumh ning arak ikhah dih caah an zapi uktu pakhat nih uk hnaseh law cu bang an uknak phungning le an nunphung hi aa khat in Mirang nih an rak hmuh piak dih hna. An holh zong atlangpi in an ikhah nak atam ngai ning an rak hmuh piak hna.

Mirang nih India ram le Kawlram alakdih hnu hiram hnihkar lak ah hi tin aa lo dih mi miphun khat in a hmuh hna I cu ramhnih kar lak ihlannak caah Chinramchungin lamsial naknawl Chinram uktu nih nawl an peek hna lo. Cu caah an vun chim hna . Fawite in an tei khawh ve hna lo caah remnak in ral an dih ter. Cu tik ah Chinram uktu hna nih an mah le uktawn mi ramuk bawichung uk ning le loram ngei hna nih an loram chung lo atuah mi hna an iuk ning hna in iuk tthan in ngunkhuai long Mirang peek ding an hna atlak ning in ral remnak Mirang he an rak tuah.

Cu an iremnak bia ah bawichung nih ro in ichanh mi hlanchan pipu iuktawn ning ramukbawi uknak phungning cu Chin Hills Regulation 1896 upadi ah ttial a hung si I, Mirang kai hnu Chinram uknak phung hram a hung si. Hlanchan ca in rak ttial rih lo mi ramuk bawi uknakphung hram kha atu ah ca in vun ttial bantuk khi arak si. Hlanchannak in a biapi ngai mi a vun ichap mi ah an I khatdih ti an hmuh ruang hna ah Chin ti michung ah Lushai, Kuki, Naga ti mi le Chin nunphung le holh ahmang mivialte Chin ti mi chung ah an itel dih ti hi upadibia ah a vun ichap mi a si.

Mirang a kir hnu Independence a hun si tik ah Chinmipi tonnak Falam khua conference 1948 February ni 20 ah ram-uk bawi zaka ah mipi thimmi hruaitu nih kan uk hna seh ti an thlen caah Chin Special Division Act 1948 cu ramukbawi ai ah Tlangkulh hotu le Council le khuachung ho tu le Council nih khuatlang uknak le khuachung uknak antuah ning biapi in an vun ttial tthan.

Chin timi sullam ah acung lei ta he aa khat in an rak ttial tthiam. Asina in a hnudeuh ta tu ah hi tin ttial a hau ti lem lo tiah a hnu bik chuah mi ah an remh. Cun tthit umnak kong le roconak kong ah Chinmi a khuakip a tlang cio an nunphung in biaceih piak si hnaseh ti in upadi a pa hnih ah hin an ttial veve . Asina in Krifa biaknak a vunkarh I biak inn ah kutsih thlacam piaknak a vun icawn mi an vun umpah tik , a hnu deuh remh mi CSDA 1948 ah Chinmi an nunphung le adang tthit um phung a bik in Krfa tthit umphung ti mi Christian Marriage Act 1872 ning zong in tthit um phungtling si ve she ti an vun ttial chih.

Tthit um phungtling in tuah le tuah lo abia pit ning ah Chinmi khuachung le a khua tlangchungcio tthit umphung tawn in siseh, Krifaphung tthit um ning in siseh, biaceih zung tthit umphung in siseh tthit um nakphung pakhatkhat ningte phungtlingte in tuah lo ah cun cu tthit um phungtling in atuah lo mi nuva an tefa nih an nu an pa ro kong ah abuai kho ngai mi asi. Cucaah hi tthit um phung hi vuleicung kaa kip ah Family Law Chungkhar kong upaditi in biapi ngai in lakcio mi upadi asi. Chin Hills Regulation 1896 he , CSDA 1948 he a pa hnih upadi hin Chinram uknak phunghram bantuk an si. Ralkapcozah kaihnu ah ChinHills Regulation 1896 cu Naga Hills ah, CSDA cu Chin state ah a bengbang in an hman na in Chairman uknak phung tu cu an hrawh dih ah a tla.

Chinmi khuasak nunphung in CSDA in biaceihding pin ah Chin Affairs Council hnatlak nak he Chinram I hman khawh ve ding timi Kawlmiram I an hmanmi updicheu khat zong kha a ca zin in 1948 CSDA chung ah ttialchih mi a um. Cu cazinchung Kawlmi ram chung hman mi upadi pawl zong cu Chinram chung hman tik ah Kawlmi ram hman ning he dang deuh in Chinram chung hmanding ah aa tlak kho ding in remhchunh mi zong a um rih ve. Cupawlcu a tlang pi in a Chinram uknak ah a biapi mi an rak si.

Atu ah kan zuam lengmang mi Ramkomh Federal uknakphunghram hi 1948 independence hmuhlecangka rak hman ding asimi kha 1962 in vunhma dih ruah mi arak sina in U Ne Win nihmipithimmicozahkut in ramuknaknawl a chuh ruang hnaah nihin nitiang asi khawhrih lo hi asi. Ksnzuamlengmangbang in Kawlrambupi hi federal uknak in dirh tik ah Chinram uknak phunghram ca a hran ttialmi a hnubik vui linak le vui nga nak aa khat pah mi cu 2003 lio in Chin Forum Constitution Working Committee in Chin National Council(CNC) le ENC ttuanvo peeknak in rak chuah a si I, Kawlrambupi chung ramkulh vialte nih I zohchunh ve cio ding tiah Supporting Committee for State Constitution(SCSC) timi nih acauk cu tamngaiin an rak chuah le anrak phawtzam.A vui linakhea vuinga nakhe Mirangholhlong si lo in, Kawl holh zong in theih awk awl kho ding in leh mi chuah asi cang. A can aphasktaktaktik ah chapchih teding aherhmi pawl cu telh khawhrih lo ansi caah Chinramuknakhunghram atling dih tiin ruah khawhmi cu asi rih lo. Phawtzamh lengmang mi asi ko cang.

Cu chung ah Chinramcu Chinmi holh chim ning zulh in Chinland ti asi. Mipi thimmi Chinramkulh updi sertu (Chinland Legislative Assembly) hi phu hnih in Upper House and Lower House ti in um she law ti duh mi asi.

Upadiserthu phu pinah Cinramkulh Cozah le Chinramkulh bisceih nakzung tipawl cu rampakhatnih angeihphung asibantukin ngeihdingtuahdih asi.

Parliamentary uknakphung hram le Presidential uknak phunghram cawh deuh in ttialmi asi.

Chinram kulh cozah ah Chinram kulh cozah Minister vialte hruaitu cu Chief Minister ti min kan hman I, Chinramkulh uktu nganbik cu Governor ti min kan hman. Governor hi mipi nih thimmi siseh law Acozah atlaiding wankyichoke le wunkyi pawltu kha amah hna tlaknak le Chinram kulh upsadiser tu pawl I hngih in cozahser hnaseh tiphun deuh in parliamentary system le Exutive Presidential system timi cawh mi, Russsia te, Afghanistan te ,Iraq te hna ah hman miphun deuh khi Chinram kulh caah aa tthabik kho men ti ruah nak asi ko, []]]

Cun Kawlram bupiuknak phunghram hi federal uknak phung in ttialding zuam rih lengmang mi ah cun:

KawlrambupI chung ah Kawlmi ram zong hi Pyimah ti in ramkulh dang vial te a uktu ah siti hla she. Cucaah Kawlrambupi cu ramkulh longte in komh mi taktak Kawlrambupi ti hrim in um she tihi biapi in ruah mi asi.

Cu rambupi komhnak ah cun 1). Ramdang nih rambupichung ramri an vun kan det nak hnga lo rambupi ramri aveng him ding ralkap chiah ding kong, 2). ramkulh vialte nih adang dang in ramdang he pehtleih ding sithiamlo nak a um ruang ah ramdang he I pehtleihnak kong, 3). ramchung hmanding tang ka man le tangkacaku phunkhat long in chuah le nam awk kong le 4). rambupi chung ca le thilkuat chukcho nak carek le adang rambupichung peh tlainak kong le 5). ramkulh vialte nih anzapi hnatla in hmunkhat ihrawm ding ram rian pawl ah anchiah mikong ti pawl kong nga bik long ah hin rambupi upadiser tu le ram bupi cozah ah hrawm in tuah tti ding hi ramkomh uknakphunghram ah a um tawn phung bik in ruah mi asi.

Cu rambupi upadiser tu Parliament ah ramkulh cio nih Parliament aa zat cio in thlah ciomi ramkulh cio aiawh tu Parliament thlah cio mi phu khat Amyota hlut-taw ti mi ngeih tti ding. Cu pin ah rambupi milu zeimaw zat tahchunnak ah minung 30,000 in 100,000 zat kar lak ah Parliamment pakhat leng mang thlah mi mipi aiawhtu parliament Pyituh hluttaw ti in Parliament phu hnih ingeih ding . Cu parliament nih cun ramkulh vialte ihrawm tti mi rambupi cozah ser ding ti a si.

Cupinah acunglei ramrianttuannak ralkap lei le adangdang ramrian ttuannakhmun kanttialmi hna kong pali-nga pin vialte cu ramkulh cio nih anmah ram ri chung ah ramkulh upadiser tu le ramkulh cozah ingeihcio dih ding ti khi a si.

Cu ramkulh upadiser tu le ramkulh uknakser tu an rian ttuan dingning kong ah ramkulh cio nih ramkulh uknak phunghram ngeih ve dih a si. Cu ramkulh uknak phunghram cu acheu ram ah tahchunhnak ah Indiaram uknakphunghram ah cun rambupi uknakchung ah ttial chih asi. Asina in tahchunh nak ah America ah cun rambupi uknakphung hramah ttial chih lo in ramkulh pakhat nih adangte in ramkulh uknak phunghram an ingeih cio hna. Cubantuk in ramkulhnih uknaphunghram anmah leramkulh cio te in an ingeih ah cun rem duh tik ah a rian afawideuh.

Cu ning asi ah cun Kawlram bupi chung ah rambupi cozah pakhat le ramkulh cozah pariat maw pariatnaktam maw a hung um ding asi. Cu caah ramkulhcio cozah atlawmbik pariat maw, le rambu picozah pakhat ti in Kawlrambupi chung ah a tlawm bik coza pa kua maw pakuanak tam maw um phung asi . Cu ti ramkulh vialte nih cunglei Chinramkulh cozah ser ningkanttialphun in an ramkulh cio ttuanvo an lak mi ramrian ah ramkulh upadiser tu le ramkulh cozah idirh cio dih ding a si.

Cucaah rambupi nih ttuanvo alak ding : 1).Ramdang nih rambupichung ramri an vun kandet nak hnga lo rambupi ramri aveng himding ralkap chiah ding kong, 2).ramkulh vialte nih adang dang in ramdang he pehtleih ding a sithiamlonak a umruang ah ramdang he I pehtleihnak kong, 3).ramchung hmanding tang ka man le tangkacaku phunkhat long in chuah le nam awk kong le 4). rambupi chung ca le thilkuatnak carek le adang peh tlaih na kong le 5). ramkulh vialte nih an zapi hnatla in hmunkhat ihrawm ding ram rian pawl ah an chiah mikong asi lomi,

ramrian dang dang kip kongah a cung lei Chinramkulh upadi ser phu le cu upadi akalpi aukding Chinramkulh cozah ser ding ti cu Rambupi le ramkulh cio adang dang in uknak phunghram cio ingeih ding ti asi.

Rambupi siseh , ram kulh vialte siseh nawlsang bik pathum cio an ngeih dih ding asi. Cu an ingeih ding cio nawl pathum cu: upadisernaknawl, uk naknawl le biaceih nak nawlnawl cio kha rambupi le ramkulh vialte nih ngeih cio ding asi. Rambupi upadi le ramkulh upadi aa kalh nak a umsual tik ah siseh, ram kulhpakhat le pakhat upadi aa kalh sualtik ah siseh rambupi biaceih zung sangbik chah ning in bia dih ter dih ding asi. Cuvialte cu hi bia hal mi ah phit khawh ding mi an si. Damte in. Lnk

No comments:

Post a Comment