Chinram hi mi kut ah chan hrim hlah usi.

Pu Lian Uk



Carelmi u le nau le hna:

Vote peek le peek lo kong ah lobby ti mi mee thla ko usi ti zong in siseh, mee thla hlah u si ti zong in siseh mi sawm khawh phung cu politics tuah ti mi cu a si. An ttah bu zong in Nov. 7 ah mee thla hrimhrim hlah u an in ti khawh hna I, an nih bu zong in mee thla hrimhrim usi ti an in sawm khawh hna. Mah cu freedom of expression timi democracy phung asi. De mocracy phung nih freedom of speech- zalongte in biachimkhawh nak long a pe lo. Freedom of expression zong – zalong te in duhnak, duh lonak aphunphun in langh ter khawh asi. “Mee pee hrimhrim” u si , ,”meepee hrimhrim hlah usi” ticu an zumh ning an ibia tak ning kha bia hmual ngei kho ding in an chim mi asi .Cu caah freedom of speech le freedom of expression ti mi zalongte in chim dingle langh ter ding chung ah an um dih.

Asina in mi an chim paoh khan hoi nih an chim an tuah cio ti phun in zuanzam lo in, sawmnak bia an chimmi an ibia tak ning le an chim mi a dik ning a dik lo ning an langh ter mi an chimmi kha mah nih biatak te in in rak ruah ve in mah nih adik dik lo ti kha ifian ning in tuah ding a simi cu democracy nih nawl a peekmi asi ve. Ni uhrin covo mahte nih nawlngeih mi cu asi

Asina in mee na thlak hrim hrim lo ah cun kan tuk lai, kan vel lai ti bantuk tthih pheih nak, zik nawh tangka phalh nak, hlenthawi nak in tuahmi cu democracy nih apawm lomi hrim asi. ThangSui bantu k Nivungbantuk hin mi ke hleng phelh ning, rawiphiar ning , tthihpheih ning ziknawh ning longte in mee hmuh ding a kawlmi hrim cu dictator zia tha lo an si. Cucaah atu lio ThangSui nih ni Nov 7 ah mee kan thla u atimi a ttanpi tu paoh hi Thang sui le Ne win nih an mawlh khawh mi hna long te ah ruah fawi ngai an si.

Cu chapchap lo ah hi tluk mi ttha lo mi athat mi, dahmiah a ttaih mi an tuah mi hmuh na raw raw in Thang Sui a porh le a tthatnak achim kho mi hna anrak um hrim hi Thangsui hi tuphaw aa eih mi cenghngia asining theih lo in amawlh khawh cikcek mi hna an si ti hngalhnak asi. Atu ah UN nih” Crime against humanity” timi vuleicung sualnak sang bik minung sinak arawkmi hna misual chia hrubik si nak hmanh in an sual nak hlat tlak in an hmuh mi Thangsui le a zultu hna cu an thiltuah mi mi hlennak longte asi. An tthat nak a um mi cikpak zong cu tuphaw aa eih mi cenghngia an sinak asi ti hngalh ttha hrim asi.

Cu caah an tthatnak chim cu chim lo, an tthat loning mi ttha lo ttih nung mi an si nak tu khi hmuh dih ding can asi. Cambodia ah mipi millions in arak that mi hna an hruai tu Polpot hi tuphaw eih thiam ceng hngia anun aa nem ter mi mi ttha tuk ti an chim i amah afialchukcho mi a kut toi arian ttuntti mi ramhruai tu hna hi “crime againt humanity” minung sinak a hrawk mi misual ti in sual an peek dih hna. Polpot zong an tleih khawh hlan ah thi hlahseh law crime against humanity in sualpeek ding asi. Millions in mi athat mi cu tuphaw aa eih mi cenghngi cu an tthatnak chimman a um lo mi asi.

2010 thimnak ah aa pee ding pawl hi peng le tlang ah mipi nih an pumpak mi ttha ti in an zumh mi hna kha Thang Sui party USDP nih an lak hna. Cu ithimding I an lak mi hna mi ttha pawl nih mi ttha an n sibantuk in an party bia kan al ah cun ThangSui nih azultu pawl kha an kan tleih ter hna lai ti ttih hu in thimnak ah aa pee mi hna ngot an sit e lai. Cu bantuk mipi nih pumpak mi ttha an ti mi hna kha nga sio tik ah nga hlen nak sio ah cangcel kan tar piak bantuk in mipi thinlunghlennakle fir nak caah cangcel kan tarh bang an tar mi hna cu an si.

Cutik ah mipi nih anmah pumpak tthatnak bochan in mee an peek lai. Cu tik anmah mi ttha hna mee an peek hna thawng in , 2008 uknak phunghram kha kan hna tlakpi kan duh ti in mee peek ah acang lai. cCutik ah 2008 uknakphunghram cu 2010 thimnak ah mipi nih mee an peek nak hna thawng in amah te Kawlram uknak phunghram phungtling asi ti in vulei cung ram nih kan pawmpi hna seh ti khi an rawi mi asi. Cu bantuk hlennak cu democracy phungnih a pawm mi asi hrim lo. Cu caah tawite in kanchim ah cun hi Nov. 7 ni ah mee pek hrimhrim hi democracy ka tanh ko ati mi caah a linglet in Dictator Thang Sui duhnak zulh asi timi hi theih hrim awk a bia pi ngai.

1962 Nivung nih mipi thim mi cozah hruaitu vialte zan ttim khuamang ah Nivung zultu ralkap nih an lu le meithal hmuahchih in dahmiah an ttaih hna I ram uknak nawl a lak hnu ah ca le bia aleng mi vialte hi lih le hlenthawinak longte chung ah a tthang mimi no atu kum 50 tawi nih fak pi in Nivung le Thangsui mihlennak mi leirawinak nih akan mawlh sual maw ti icek leng mang hau asi.

Chinram kau pi cu Mirang nih kan ramchung in lamsial ding an duh mikha kan pipu nih anrak onh hna lo caah an vunchim. Fawite in an tei ve hna locaah cuchan lio uktu vialte kha nan mah le ukmi le nanmah le bawiuk tu sinak cio in nan i-uk ko lai I, Mirang kha cu ngunkhuai long nan kan peek lai anti mi hna kha kanram cu kanmah in kan I uk rih ah cun kan ramri a him ko caah ngunkhuai cu kan in peekko hna lai an ti I ralremnak an tuah.

Cu hnu ah Chinram chung ah duhpaoh in Kawl zong Kala zong, Chinram leng miphundang zong Chinrram chung duh paoh in luh khawh lo ding upadi kha inner line permit ti in an rak tuah chih. Cuti cun Chinram kha miphundang nih chuh khawh lo ding upadi an raktuah pi hna.

Mirang a kir tik ah mahte in Chinramcu chanthar uknak aa uk kho rih lo mi an si sual lai tiah mahte in i-uk khawh ding cawnpiak pah ukchung in mahte in an I-uk khawhcang ti ni ah independence in UN nih peek ding asi mi UN Trusteeship system ah rak i-ukter chungding asi cang.

Cu lio ah UN Trusteeship i nan um ding bantuk in Kawl he independence nan lak zong ah namah te in nanram I uk khawh ve nak a um tthiam lai ti in General Aung San nih a lem hna. Asawm ning hna in an mah in uknak i-tuah khawh awk an I zumh khawh awk ah Kawl he indepencence lak tti in kan mah ram kanmah te I uknak asi lo ti nan ruah ah cun kum 10 hnu ah Kawlram in chuah in, independence in nan um kho tthan ko ti tiang in arak lem hna. Cu ruang ah ramkomhmi uknakphung in mahte in Chinram nih iukkhawhnak a um ah cun attha anti I, Panglong ah hoi dang Kachin, Shan he min an thut I, Chinram ning te in iuk tthan asi.

Chin Special Division an rak ti na in zeitik can paoh ah mah te uk khawhmi kong tam deuh in lak khawh awk caah Chin Affairs Council an tuah I Chin Affairs Council hna tlak lo mi Kawlmi ram i hmanmi upadi Chinram ah hman khawh a rak si lo.

Nivung nih 1962 ah hriamnam hmuahchih damiah ttaih in Chinramcu Kawlmi ram ah a raklak ve. Cu ti damia ttaih in miram lak cu vuleicung democaracy le UN phung he aa kalh caah UN phung le democracy phung in phungtling arak si lo.

Chin miphun kan ramcu Kawl mi kut ah hna tla te in kan pek ti referendum ah Chinmipi nih mee pekter nak long in Chinram cu Kawlmi ram ah acang kho mi asi. Cu ruang ah Nivung – Thangsui nih Kawlram bupi uknak cu rampak uknak in Kawlmiram asicang ti in uknak phunghram ah ttial an duh .

1974 ah Nivung nih cu tin referemdum ah Chinramkha Kawlmiramuk in uk awk rampak uknak phunghram ttial a rak zalh. Cu lio ah Chinram in cu uknak phunghram kong ruahnak apee mi an za pi 150 nih zaah za nih federal uknak phung in Kawlram bupi uknak phung hram ttial duhnak ruahnak an peek. Cu ruahnak peknak he aa peh tlaimi vialte cuchan lio ramuk nak a tlaitu bikuknak leitlai mi Lairam officer tam pi, ralkap bawi tampi, cachim rianttuansang pawl, Silei thiamnakngei Doctor tampi, Sih-ni tampi, university siangngakchia tampi le Laikhua um an za te 50 ringlo vuikhatte ah an rak tleih hna.

An kan tleih khawh ti thei ko na in Chimram kha Kawlmi ram in ukding an ruah khawh lo ruang ah chanbia ah kan ram mikut ah peek kan duh hrim lo mi roling in te chin fa -par nih kanmah bang knn ram hi mikut ah kan hnatlakte in rak pee hna hlah seh ti ruah ah Kawlmi ram ah Chinram ser lo ding cu humhim nak an rak tuah mi asi. Cu vialte an tleih hnu hna ah Nivung nih referendum mipi mee peek nak atuah mi cu Chinram hi Kawlmi ram ah ser ding ka timh mi nan duh lo ah cun hi ka tleih mi hna bantuk in kan tleih hna lai ti in atleih mi hna kha mipi tthihpheihnak caah arak tleih mi hna asi.

Cu ruang ah Chinrram mipi nih 1974 ah Chinram cu Kawlmi ram ah Nivung nih a ser mi mee rak peek mi paoh tthih pheih ruang ah ttih hu in peek mi mee asi . Cu caah democracy phung in phungtling asi lo I, 1974 uknakphunghram cu Chinmipi telh in an duh lonak 1988 ah lamzawh an au cio caah an mah ralkap cozah lila nih General Saw Mawng chan ah an hrawh cang. Cucaah atu liote ah kanram Chinram cu Kawlkut ah upadi ningte ah a phan rih lo. Kawlrambupi chung ah Chinram a umhi ralkapcozahnih hrian mnam he chin mipi hnatlak nak um lo in a lak ruang sawh sawh ah Kawlralkap uknaktoi ah a um bia khi a si. Chinram nih ralkap cozah kuttoi a um mi hi upadi phungtling asi hrim lo.

2008 Nargis thlichia ruang ah mipi arunrun in an thih I, rungrul cangcel saram thi ruak bang ruakfim khawhcawk lo in minungfa ruak lo bang a hlawnh in an hlawnh an thlet mi hna afah ning pi kha rammi ngeihchiat khuaruah har can tuk arak si, Asina in kha bantuk mipi ngeihchiat khuaruahhar vansan can kha lih le hrawkhrol ttawnnak caah canttha ah Kawlralkapcozah nih an lak I mipi nih mee an peek lomi pi kha mipi 100 ah 92% nih 2008 uknak phunghram hi mipi nih duhnak mee an peekti lih ttawn in vuleicung ah anthanh. Vuleicung nih an zum hna lo I an pompi hna lo. Cu caah 2008 Kawlram bupi uknak phung hram ah Chinram,Kachinram le Shanram etc.. vialte Kawlmi ramah anser nak rampak uknak phunghram cu atu ah phungtling asi rih lo.

Cucaah Thangsui le milip mi-hlenhnak longte in ram a ukmi azultu hna nih Chinmi nih Chinram hi an hnatla te in Kawlkut ah kan peek ti khawh nak lam in hlennak an tuah. Cu hlen nak an tuah ning cu 2010 thimnak ah mi ttha pawl kha mipi caah cangcel nga kantarh piak bang mee peek ding ah an vun tar cang hna . Tahchunhnak ah: Mipi nih cun Pu Hmuh Thang le Pu Ngunhram cu mitthangai pa hnih tiah MP caah mee kan pee hna tiah Pu Hmuh Thang le Pu Ngunhram kha mee kan peek hna an ti ko hnga. A sina Pu Hmuh Thang le Pu Ngun Hramme nan peek mi hna cu 2008 uknak phung hram chung ah Chinram kha Kawlkut ah kan hna tla te in kan peek nan ti nak asi cang an ti lai I, Chinmi chanbia(history) chung ah Chinram cu Chinmi nih hnatlaknak peekmi in Kawlkut a phan ko cang lai. Ne winle Thangsuinih Chinram minih phungtlingte in anmah chinmimipi hnatlate in Chinram cu Kawlkut ah kanpeekkanchanh canghna tiin an pei an bengh lai I, chanl e za a um Kawlmiram ah chinram cuan uk ko canglai.

Chinram kha Kawl lei nih ramri det cu kan duh hrim lo. Gangaw le Haka kar ram ri, Kalemyo le Tedim-Tonzang kar Rullu tlang thil mansung Cromite chuahnak ah, cu hmun chuh duh in Chinram ri kha anvun en mi ramri cuh nak, Mindat le Kyauk-htuh kar lak ramri ah, Kanpetlet le Saw kar ah ramri ah Kawllei in Chinmramchung ah ramri tung an vun thawn I , Chinmi nih Kawl lei ramri vun en le det kha an duh hrim lo. Cu caah Kawl nih Chinram chungah ramri tung an vunthawn ah cun Chinmi nih ramri tawn hmun ah an tthial tthan leng mang ve ti mi a um.

Ramt ridet hmanh kanduh lo ah cun zeiruang ah dah kan rampum puluk cu November ni 7, 2010 ni ah cun Kawlkut ah aza pi peek dihding cu mipi nih mee kan peek lai. Pee hrimhrim awk asi lo.

U le nau hna 1990 ah Kawlnu nih “Bee hne lee, nga kah Daw Suu koe mee pe da Chin amat pee da phit da le” ati tibantuk in zei ruang ah dah Thantlang peng mipi nih Pu Hmuh Thang le Pu Ngunhram mee peek mi cu Chinram kha kan hnatla te in Kawlkut ah kanpeek ti cun an kan hlen khawh lai. I hlenter hna hlah u si. Chinmi pa pakhat nih Kawl holh inphung chimmi Chinmi holh in arak leh lio ah Kawl holh in “Satan ma-nah ha kauh-cit sin lee de” ti Kawlholh in achimmi cu “Satan pen Kawl ngian nei hi” Satan cu Kawl ngian a ngei “ ti arak leh piak mi kha ruat u. Cucaah Pu Hmuh Thangle Pu Ngunhram mee peeksi lo in Chinramkha Kawlkut ah peekter ding ankanhlen micu ihlenter khawh lo ding in Nov. 7, ni ah zeimee hmanh peek loding bakcu Chinmicaah lamttha bik a ummi asi. Culamttha cu zul dihhna usi!!

Nivungte Thangsui te cu Kawlmi lak ah tlangcungmiphun hrawh a kan rawitu bik mi an si tik ah an Sejtan ngian anchuah mi hi zeitlukin dah a ker kawi ruat hmanh u. Pu Hmuh Thang le Pu Ngun hram mee peek mi hna cudah kaw, Thantlangram pi , kan Lairampi hi Kawlnih nanmah Kawl nanram ah iser in cang u law kan nih Chinmi cu ramngei lo kanramcia ah Kawlram ah apemchawm mi mipem sinak maw Kawlsal tang zongin nan kanchiah zong ah nan sal kan si ko lai ti mi mee peek I aacankhawh ning cu ruat u, a kerkawining hlennak asi.

Minit pakha te nikhat te zong Chinram cu Kawlkut ah peek hgrimhrimawk asi lo. Kanpipu chan in ni hin ni tiang chinmiphun ram le miphun adaw taktak mi nih kanramcu Mirangkut zong Kawlkut zong ah anrak pee siang an rak pee duh hrim lo. Nivung le Thang sui mawlnak doctrine nih Hmaing a-yaih mi hna a mawlh cang mi hna long nih November thla ni 7, 2010 ni ah Chinram hi azapi Kawlkut ah peecang hna u si an in ti mi hna hi Thangsui-Nivung mawlh nak lungmih nak si a ding mi long an si kho hna.

Anmah Kawl party 1990 lio 85% mipi nih mee an rakpeek mi Daw suu ho mi NLD hmanh nih November ni 7 ni thimnakcu boycott tuah in mee kan pee lai lo n ti mi cu, Chinmi nih zei khuasual kan ruah caah dah Thangsui hlennak in le a duhnak cu kanzulh piak lai!! Thangsui nih keimah duh ning tuah hna seh ti in ami hlennak le ami rawi nak tlungchung khorchung ahcun tla hrimhlan usi.



Kan pipu Hmawng-tthiam mi kan Chinram hi atu hmanh ah 14000 sq.miles independent ram tampi nak kau kan pipu ro kan Chinram kan Lairam cu Kawl kut ah nikhat minit pakhat zong pek kan sian ti hnatlaknak in pee hrimhrim hlah u si!!



Chinram le Chinmiphun asiang lo mi a daw tuk mi vialte nan ram le nan miphun tleih channak dawtnak langh ter hrimhrim nak ah November thla 7, 2010 ni ah azei ti lam hmanh in mee peek mee thlak lo ding le inn ah I-erh dih nak in maw, mah duhnak hmun ah nuamnak in kalding maw rak rawive cio ko u.

Thang sui le Nivung chaun vinist doctrine nih amawlh cangmi hna seihtan tukforh nak a pel hmanh ngai hlah u. “Satan mah nah ha kauh cit sinle de” timi cu Satan pen Kawlngian nei hi ti cu rak ichingchiah peng u. Damte in, Lnk.