(Dead Valley I)
By Vcitor Biak Lian
Hookaung Valley hi "Death Valley" ti zongin auh a si. Vawlei cung ralpi II lio ah American General ( ? ) pa nih a rak cawhter mi hna lam "Lido Road" timi lampi nih a tan. Hi lam hi Bangladesh in aa thawk i India ram Manipur, cun Nagaland in Arunachal Lido khin a hei tan i Kawlram chung Tanaing khua tiang. Tanaing incun Myitkyina in Bamaw ah a hei lan i Taluk ram Unan peng ah a va lut. Hi hmun ahhin Diamond a chuak. Cun, sui le thinghmui (Tit hmuai) pin ah lunghring le a dang vawlei tang thilchuak tam pi an um. An cawh liomi le an cawh rih hna lomi, cun KIO nih cawhlo dingin an hualmi a thatha deuh zong cu an um. Ramsa ah Vui, Cakei le Sakhi, Saza tibantuk phunkip an tamtuk fawn. Cun nga zong tlaih cawk loin an um. Tiva hme tete khi (an min ka thei kho ti lo) an luang hna i cu tiva kip ahcun sui khor an um. Cu sui khor cawhnak poh ahcun kanmah lei mi Tidim pakhat tal hi cu ka hmuh ton hna. (Note: Kachin ram suikhor cawhnak ka phak vial at least 50 hrawng ahhin kanmah Tidim lei pawl hi pakhat si loah pahnih hi cu an um peng. Haka, Than Tlang le Falam peng lei mi hi cu an um lem lo. Phakant bel te ahcun a pawn in an i pawng ko).
KIO nih Kachin ram kan um lio ah suhsawngzi (recruit) an tuahmi hna ah Chinmi pakul (20) renglo an itel ve i cu hna chungcun minung pali cu kanmah sin ah an kan pek. Cuti cun Pajau bum in kan rak ithawh hnu, a zarhkhatnak ah Myitkyina in Waing Maw lei kalnak lam meng (40) in kan tan. Hika hmun hi KIA Chief of Staff Maj. General Zaw Hmaing hruainakin kawl ralkap brigade pakhat ambush an rak tuahnak hna hmun a si caah amin ah "Cry of Brigade" (Tatmah Ngu Deh Lan) tiah an ti. Hika hrawng hi khuaram aa dawh ngaingai nak hmun a si. Kachin Taung Tung Lung (3 mountains brand) an timi Kachin herbal sii i an cuanter mi hmun khi kan phan. Khi tlang pathum hna nihkhin min an ngeih cio. A dang pahnih cu ka thei tilo nain pakhat belte cu “Intah Bum” tiah an ti. A sullam cu Lunglennak tlang ti a si. Cuka hmun in khua kan cuanh ah Mitkyina in a velchum nelrawn vialte khi a lang dih i lung a len tuk caah lunglennak tlang an tinak cu a si.
Cu hnu ah KIA 4th Bn kan phan. Cuka tlang tlangthum kan vun lonh ahcun Maykhah tiva kan phan. (Maykhah hi anmah Kachin holh cun "Nmaikhah" tiah an ti) Maykhah tiva hi a tiva kuang anak i ti afim fawn caah zoh aa dawh tuk hringhran. Hika hmun kan phak tiang ahcun harnak siseh damlonak siseh zeihmanh a um hraw lo. A sinain kan thilphortu minung pahnih an tli i kawl ralkap sinah an phak kha khuami nih an hmuh hna. Cucaah kawl ralkap pawl nih khuazei hrawng telcun an kan bawhte ko lai ti cu kan i ruahcia.
Maykhah le Malihkhah karlak hi triangle area an ti i KIA Brigade (1) an um. 1977 hrawng ahkhan Kachin ram ah zu ruangah mangtam (Famine) a rak tlunnak hmun a si. Hi lio ah kawl ralkap nih 4 cut system an rak tuah hna i rawl loin saupi an rak umnak hmun a si. An tuarning kha an kan chimh tikah an chim tlukin kan tuarpi kho hna lo. Ziah tiahcun tamhalnak taktak hi kan tuar bal velo caah a si. Cuticun, duhsah tein kan rak lan hna i, voikhat cu Sumpara Bum lam tan ding kan si cang. Kan i dinhnak hmun ah kawl ralkap nih zephet thongtla an chiahmi hna minung (7) an rak tli. Cuhna cu an ke ah cincik in an hrennak hna an hma hi afak tuk i an ke cu vuike bantuk khin a phing. An angki cu arang i a pante a si. An khuasih, an raifanh le an rawltam celhlo ah an rak tlik cu a si. An riantuannak kong le an hremnak hna kong an kan chimh tikah, hitluk mi zaangfahnak a ngei lomi hi cu minung tal an si hnga maw tiah ka ruat.
Kachin ralbawipa nih khah! nan hma a dam tiangcu kan sinah um uh law, nan dam deuhin nan tlung lai tiah a ti hna. Hihna hi tlangcungmi zong an si lo. Anmah kawl lila an si ko nain an chim mi cu zaangfahnak tein nan ralkap kan tuan ter ve uh law, hi kawl ralkap hna hi kanmah hrimhrim nih kan kah ve hna lai tiah Kachin ralbawipa cu an nawl. Anmah lungtho hrimhrim in revange tuah an duh caah KIA tuan cu an i tim.
Malihkhah kan vun lonh i Turu Bum timi tlang ah kai ding kan si. Ni (6) chung kal a si lai. Lam karlak ah riahcaw laknak a um lai lo caah ni (8) ca zaa dingin facang phorh ding. Cun kan kal pahah rawlchuannak hangkaw in tiva ah ti suahlo ding kha order chuah a si. Zeiruangah a si kha an ralbawipa ka hal tikah hi tlang hi a uktu khuachia pakhat a um. Cu khuachia nihcun hangkaw in tisuah a duhlo a ti. Cuti tuah sual ahcun ruah a sur lai i rial a tla lai. Cu rial cu dingkawkmu tiakhin a ngan kho tiah a ka leh. A ni (8) nak ah 2nd brigade area cu kan phan.
Hika hin “Death Valley” cu aa thawk cang. April 13, ni a si i kan rak pawh nakin thla (2) kan rauh ah cuka hmun kan phak cu a si. Kan thil phurhmi hi zenthawng le hriamnam hecun Kg (15) in Kg (20) kar leng a si. A caan ahcun duhsah in kan kal nain a caan ahcun nihnih chung hna chunzaan hlanin a pehin kal a si caah kan baa ngaingai. Kan bat ngaingai caah 2nd brigade Hqrs. ah zarhhnih (ni 14) chung idin dingin kan itim. Brigade Hqrs. kan hei phak hlan deuh ah Tanaing tiva pawng ah kan riak. Cuka ahcun Slang Kaba an timi ramukbawi pakhat a ra i bomb nan ngei maw tiah a kan hal. Kan ngei ko kan ti i khah! a thli tein tiva ah bomb va puah hna uh sih tiah a kan sawm. Maj. Alexander Hrang Vung (Atlanta, Georgia, USA) hruainakin tiva ahcun minung (10) hrawng an kal. Nazi pathum tluk a rauh ahkhin ralkap pakhat an rak thlah i ngasa phurtu dingah minung pakul (20) rak thlah hna seh tiah a ka ti. Ngasa phorh dingah minung pakul (20) ti cu, kaa zumh lo. A sinain, keimah zong cu ka thawh ve. A hmun kan va phak ciammam cu an rak char khawhzat cu tiva kam ah rangphutin khatthluk an rak pon ko. Ka ruahnak ah cuai (350) nak tlawmlo a si lai. Tipilhtu kan hawi le an hnakhaw a fak i ti an pil khawh tilo caah kan ngol. Kan kal takmi cu Kachin ralkap pawl kha va ichar uh kan ti hna i cuai (20) hrawng cu an icharchap theu lai dah. Slang Kaba nih a ka chimhmi cu, hika hmun hi khuami nih an hualmi a si a ti. A ruang cu voikhat ah bomb an puah i rul chuang ngei nga a rak chuak i bomb cu a puaklo an ti. A hnu ah an puah than i nga pakhat hmanh an thi lo. A sinain ruah fak tukin a sur i dingkawkmu tiatia in rial a tlak caah an thlai cinmi vialte a hrawh dih. Cu caahcun an tih i nga a tamtuk ti an thei ko nain an hualnak cu a si, a ti.
Thil hi aaton thiam zong a si men la. Cuzaan cu ruah nih ceilakte a kan phomh taktak ve nain rial tucu a tla lo. Kei nihcun thalruah ahkhin ka hei ruah ko. Hika hmun ahhin Mizo National Front (MNF) ralkap thing a rak simi Mizo pa pakhat a um. Amah hi lungfahnak pakhat khat ngeihdawh a si. A tlung duhti lo i, cuka ahcun Kachin nu he an ium i khua an sa ve. Cu zaan ahcun sakhi a kah ve hoi i Mizo phung bantukin sacek ei a kan sawm i bia tampi a kan ruah. Cuahcun MNF zong hi hriamnam phorhah a tu kanmah kalnak lam tehin an rak kal bal ve ti kha kan theih. Second Brigade ahhin zingka 6:00 hlan le zanlei 6:00 hnu lawngah tikholh ding. Chun ah ih lo ding. Ti chuan loin dinlo ding, ti a si. Hi hna hi Camp Commander sin in order a rami a si. Hqrs thar an sermi a si caah camp chungah rian a tam. Ni 14, kan caam chungah Inn pahra (10) sak piak dingin bawmh an kan hal.
Zingkhat cu ka thawhka te ahkhin ti kholh ding ahcun tiva ah ka va kal. Ka kal pah ahkhin ka thaa a dih thluahmah. Ka kut hi ka tum kho tilo. Ka thaahri vialte hi tha an ngei tilo. Damlo zong sitheng tung lo i taksa fah, sivang ngaikhin ka um. Ih le an kan sianh fawn tunglo ka ti i kaa chawk. Cuahcun ka ke thahri zong cu duhsah tein an hung fak thluakmah hoi. A rankhawh chungin brigade sizung ah ka va kal. An sizung cu temporary an tuahmi a si caah bawktom te khi a si. Sibawi pakhat a um i Tuluk ram in training a dihmi a si. A ka hmuh khin ka zawtnak cu a theih colh. Sayama te kha a auh colh hna i ka angki an ka phoih. Cun tilum tekhin ka taksa cu duhsah tein an bengh hna i hrihrual bantuk khin aa hrual. A duk tuk ahhin khu-hlu a hminmi ko khi an lo. Tlawmpal a rauhah ka thi zong an ka tuk. Sii pumkhat an ka dinh i ka taksa cu an hung zang deuh. Cun, ka thahri hna zong cu riantuan an vun i thawk than ve. Bia tlawmpal kan vun iruah i a ka chimh micu, “Victor, sizung rat loin hiti hin nikhat a liam ahcun na nunnak hi cuvial cu a si ko hnga” a ti. Hika ahhin ULFA ralkap minung (50) kha nikhat te ah an thi a ti. ULFA ti cu “United Liberation Front of Assam” tinak a si. Cupin ah Manipur ralkap UNLF pawl zong minung (16) bak zarhkhat chungah an thi a ti. A ruang cu chun ah khua a linh tuk caah an angki an iphoih riangmanh i tiva ah an um. Zanlei ahcun an luak i cuvial cu an nunnak a si mei a ti.
Lido lampi an rak cawh lio ahhin American ralkap tamtuk kha hi zawtnak hin an rak thi. A hmaisabik ah raifanh ah an ruah i, raifanh thlopin (treatment) an thlop hna. Nain dam lei panh loin an thih len ko caah an khuaruah a rak hartuk a ti. A rang tukin an thih fawn i caah typhoid ah an ruah i Typhoid thlopin an thlop than hna. Cu zong nihcun a damh hlei ti hna lo caah a donghnak ah Tuluk ram ah Tuluk sii saya pawl kha an va auh hna. Tuluk sii saya pawl nihcun keimah an ka thlop bantuk khan an thlop hna i an dam a ti. Cu zawnnak incun hika hmun ahhin American ralkap kha tamtuk an thih caah "Death Valley" an rak tinak cu a si. Cu zawtnak te cu a min ah “Mekhalong” an ti i a phunphun in a um. Hngawng le keng hrawng h ziahmi, cun taksa ah keimah an ka tuah bantukin a benghin bengh i, a donghnak step cu thichunh a si. (kanmah Lai lei zongnih kan ngeih ve ko khih).
Ni (14) a dih cang. Thlam zong cu kan sak dih cang. Thlahnak zong rawl dumtinak le stageshow he an kan tuah piak ve. Hi brigade hi a rum mi an si. Lunghring, Diamond le Sui le Ngun a cawngtu ralkap an si caah an mihramh le an micawnglawmh ning a tha. An thiltuah te te zong khuapi deuh an lo. An hawidang ralkap he tahchunh ahcun standard an ngei deuh. An nungak zong an idawh ngaingai hna. An ei din zong a thaw deuh i, an thilthuam te te zong a tha deuh. KIO party riantuannak vialte caah a herhmi phaisa a kawltu ralkap an si. Jade Deparment an um. Bank a um, cun Trade Deparment an um. Hika kan cam liote ahhin an Camp Commander bothumpa nih kan hnulei zarh te ahkhan Maj. General Zaw Hmaing tecu vui (28) in lunghring an phorh i India ram ah an kal tiah a ka chimh. Cun KIO hqrs. cu India ramri ah an thial men lai tibantukin biathli a phunphun a leng. Hei thial tak hna sehlaw kan caah a tha tuk hnga kan ti i, kan inuam ngai.!!!!
Hi tuanbia hi thisen le nunnak tampi dihin tialmi a si caah relphu taktak a si.
Hmaizarh ah a peh ka hun thlah than te lai. Pehte in rel khawh rak i zuam ciote u.
Careltu nan zapi damte cio in,
Vanthabiak pa
Ottawa.
No comments:
Post a Comment