Tlaih Fung

Miphun a liannganter tu cu dinnak a si. (Phungthlukbia 14:34)

Friday, July 30, 2010

Lunglawmh nak le Upatnak

Chinmi nih Chin politics kan rak theih lo ruang ah vui tamtuk kan kai hnga ding hmun in vui tamtuk kan tlak mi kan theih tik ah lung a fak tuk hring hran. Cucaah atu chan fanau nih Chin politics hi theih ding ah hi kan ca ttialmi hi rel kho cio hna seh ti duh tuk mi thinlung he ttialmi an si. Cu tik ah arelmi nan vun um kan theih tik ah lawmh a umtuk hringhran I ttial
ding zong lung atho chin chin ve. Hi ca kan ttial tik ah Chinmi kong tangli tangnga lio kan rakcawnmi le mirangca Kawlca kan relkhawh hnu Chinmi kong kan relmi cauk vialtte chung tonh dih in ttial mi asi. Hi kan ttial mi hi, hi bantuk in cauk kip chungrel mi le kan mah experiance hmuhton mi kan vunpeh tonh tik ah kan ruah ton lo mining in a hung kerkawi mi zong theih thiam khawh a um kho ngai mi asi. Cu caah rel rak zuam cio ko u. Chinmi nih politics hi bantuk rakruah awk hi kan pipu chan ah vuleicung thilsi ning le aa pehtonh ning rakcawn mi ngeih khawh lo in an chuahpi mi fimnak long nih kan ramkong ah thiltuah ding an rak tlinh khawh lo mi a um ding hrim asi bantuk in chanbia leiba tamtuk kan ngei cang hna. 'Tamaing kywe ttinda in matan mya de' tiah Kawl holh in kan ti hnga.. Khat lei in Mirang nih an ram a rak uk mi kha an i hman thiam ruang ah ram arak um bal lo mi Pakistan te Bangladesh te hna hmanh hi biaknak I khah nak ruang le ikhah lo nak ruang ah an miphun rampi ah an hung isem kho cio hna. Mirang nih arak kan uk hi Chinmi phunnih rak ihman thiam u si law, India le Kawlram kar ah atu ah hin rampi pakhat in um ding khi kan rak si ve kho ko hnga. Zeitin tiah, kanram chungpi tam deuh avun lak cang ka in Kawlmi phunzong an si lo I, India miphun zong an si lo caah hi ram hnih kar ah aa lo dih mi miphun pakhat ansi ti an pennak ni atla kho lo mi Mirang nih an rak hmuh khawh. 750 AD ah an ttial mi lungcaah Chin ti an rak ttialmi hna miphun holh le nun phung a hmang mi Monywa in achaklei Chindwin kuam ram vialte cu Chinmi umnak ram asi caah an umnak in a hungluang mi tiva pi cu Chin mi phun um nakram in ahungluang mi tiva tiah Chindwin ti min an rak peek hi an rak hmuh khawh. Cu caah 1892 Calcutta khua ah Chin-Lushai conference timi Assam, Bengal, Burma provinces pawl Chief Commisioners le India le Kawlram cu can lio a uk mi Governor General a ai awh ralkap Generals pawl nih an lak ka mi
cu ram hnih kar lak Chinram cu zeitin dah kan uk ah a tthat lai ti bia cu conference ah an rak ruah mi asi. Chinram cu Governor pakhat nih uk mi ramkulh in Burma, Assam,
Bengal he tlukceo te level khat in uk ve ding an rak ruah. B. S. Carey kha an ram atlawngbik le a hel bik le an kong a theih bik mi na si. Cucaah nangmah nih a ttha bik ding in uk nak ding upadi hi na ttial lai tiah ttuanvo an rak peek. Carey zong nih hin Province pakhat in Governor pakhat uknak ah ser ding in upadi cu ttial ding arak tuah ti hi ruah khawh ngai mi asi. Asina in Governor General council sin fehter ding a khin tik ah Ttio le Tipi furcan sautuk alianh chung ca peek chuk cho nak le ipeh tleinak acat lai I Mirang he remnak tuah mi aduh lo mi Chinmi nih Mirangkha cikpak in adoh rih mi hna Chinmi an rak um rih ti asi. Chinmi uktu bawi le Mirang an phu hnih rem nak an tuah lio bia kam ning in an mah Chinmi uktu bawi nih an iuk nak ningte in bawiuknak in iuk tthan ding Chin Hills Regulation 1896 hi Chin Hills Act ti si ti lo in
aniam deuh mi regulation upadi tu ah an rak ser. Cucaah Chinram cu district pali-nga ah an tthen I, Chin Hills Regulation 1896 he cukum thawk in cu upadi cun an rak uk. Assam Province ah an chiah mi District pa hnih Naga Hills District le Lusahi Hils District kha Assam governor nih siseh, Bengal Province I anchiah mi Bawm kan unau le adang Chinmi um nak Chittagong Hills Tract District cu Bengal Governor nih siseh, Burma Provnce ah chiah mi Chin Hills District le Singkaling Khamti Naga Hills Disdtric siseh Chin Hills Regulation 1896 longte hman hnawh in cu governors pa li nih cun an rak uk hna. Carey hi cu ti a mah khin ning in Chin province in an ser lo ruang ah a lung atling lo I a rian in aa phuak ti bantuk zong hi bia arak um ngai.
Naga Hills ah cun 1919 hnu in hi Chin Hills Regulation 1896 in an uk ve mi hna a si. Cu upadi ah Chin timi chung ah Lushai, Kuki, Naga le Chintlang I a ummi Chinmi hna le Chin nunphung le holh a hmang mi mizei paoh paoh Chinmi chung ah an itel ti upadi biacang a um . Cucaah districts a zapi hi Chinmmi nunphung le holh ahmang mi longte an si caah hi tin Chin Hills
Regulation in ukkhawhdih mi ansi ruang ah cu lio ruahnak in Chinram ti hi kan vun hman mi si. Cucaah Province pakhat a si ding te zeima lo kar te ah Governor dangdang nih District dangdang in an kan vun uk mi cu Province pakhat in ram khat in ukmi ram sinak sui luchin vuikhat nak kan rak thlau tthan ah ruah khawh hrim mi asi. Kawlramcu Province pakhat in Mirang nih uk mi asi
ning in ramkhat ah a vun ichuah thai mi asi. Cubantuk in Chinram cu Province in culio khinning in Mirangnih rak uk st eh law Mirang a kir tik ah ramkhat in Chinram tiah Chin Hills Regulation nih rasmri athler ningkautaktak in ramkhat ah kan vun um khawh ve ding kansung nak vun ttial
mi asi. Zeicah tiah hikanraksunghnak hi hibantukin sungti lo ding hi hmailei can caah hi bantuk can ttha sungh ti lo ding in Chinmiphun le Chinram politics Chinmi nih peh tonh te in kan relle kan theih ding asi mi hi vun ttial duh mi asi. Cu hnu ah cu district pa nga cu WWII hnucangka Crown Colony scheme in governor pakhat ukmi Province pakhat in kan in uk tthan hna lai tiah ram-uknak upadi lei thiam sang ngaingei Professor R .Coupland 1946 ah an vun hlat hlaiter minih Province pakhat ser ding ah a tttha kho Mirangcozah sinreport a pe cang na in, India le Kawlram nih Independence hmuh ding an I hnawh tuk ruang le Chinminih politics kanrak theih lo ruang ah Province pakhat ah kan hung si kho hoi lo. Malaysia khi Crown colony in uktthan mi
hnuah Mirng nih Independence peekmi anrak si ve. Cu caah a vui hnih nak suilu chin kan thlau tthan hoi rih. Cu hnu ah anmahte in aa uk kho mi an si rih lo caah UN zoh khen chung mi ram in ukchung in an mahte I uk thiam lak in UN nih cawnpiak hnu ah Independence peek teding timi arak si. Cubantukmahte an I ukkholo ti UN zohkhen chungmi uknak I chiah miramtanpi Independence in a um mi ramtamngai an um. Namibia te East Tomore te hi ansi. Cucaah Chinmi nih chinpolics kanraktheih lo rng ah theih lo ruang ah an rak kan hlen khawh I suiluchin
avuithum nak kan vun thlau hoi. Atu ah cun ramkip zong Chinmi kan phancang I, hi Chin politics hi rialrep in a lung atho mi nih hi ka ttial milong silo in hi ramuk nak kong
he aa peh tlai mi le Chimiphun kan si ning nunphungzeizong he peh tonh khawh ding in kanmiphunle kanram hmailei ah kalpi ning vunthiam ding hi Chinmi nih kan izuam ding hrim asi cang. Cucaah hica arelmi cu Chinmiphun cung tleihchannakle sianlo naktaktak angei mi dih nan si. Cucaah hinak tam in Chinmi hmaileiihruining kong lamding zulh awk
vun tuah ding cawlh alam fiang chinchin in nan vun hmuh te ding hi kanruah chung khawh ngaimi asi.Cucaah Chin politics kong rel le ttial hi ruat cio hrim hna u si. Vuleicung kan hmuh kan tonmi vialte ah hin Chinmi phun le ram caah apply kan tuah khawh mi a um lai maw ti le ruah le tuah duh nak thin lung ngeih cu Chin Chinmi politics dih asi. Damte in, Lnk.
Pu Lian Uk

No comments:

Post a Comment